Ένα ακόμη αποκαλυπτικό βιβλίο ήρθε να προστεθεί στην πλουσιότατη βιβλιογραφική σοδειά του γνωστού και πολυγραφότατου συγγραφέα (των 60 βιβλίων), Κώστα Βαλέτα, το οποίο πιστεύω θα συζητηθεί ευρύτερα, λόγω του «ελληνικού» του ενδιαφέροντος. Πρόκειται για το πόνημα «Έντγκαρ Άλλαν Πο: βιογραφία» (εκδ. «Αιολικά Γράμματα», Αθήνα 2010).

Μολονότι ο υπότιτλος είναι «βιογραφία», δεν πρόκειται ακριβώς για βιογραφία, αλλά, καλύτερα, για σχέδιο ή πρόπλασμα βιογραφίας, αποτελούμενο από «σημειώσεις», αφού δύσκολα μπορεί να χωρέσει αυτό το απαιτητικό είδος (της βιογραφίας, και μάλιστα για έναν από τους μεγαλύτερους συγγραφείς της ανθρωπότητας με τόσο πολυτάραχη ζωή) μέσα σε μόλις 67 σελίδες! Αυτό, άλλωστε, είναι αυταπόδεικτο και από την εξής εύγλωττη ομολογία του Κ. Βαλέτα: «… βρήκα τις σημειώσεις μου [και] σκέφθηκα να τις αξιοποιήσω» («Αντί προλόγου», σ. 5).

Μέσα στα ασφυκτικά πλαίσια ενός τόσο μικρού σε όγκο βιβλίου, ο συγγραφέας επιχειρεί ευσυνείδητα να παρουσιάσει (και κάποτε φωτίσει) επί τροχάδην κι επιγραμματικά τις σημαντικότερες, κατά την κρίση του, πτυχές της πολυτάραχης, δυστυχισμένης και τραγικότατης ζωής και δημιουργικής πορείας ενός απ’ τους στυλοβάτες και γίγαντες της αμερικανικής λογοτεχνίας (του Edgar Allan Poe) που, δικαίως άλλωστε, θεωρείται ο «πατέρας του σύγχρονου διηγήματος».

Το πιο ενδιαφέρον σκέλος του βιβλίου είναι, οπωσδήποτε, το δεύτερο και ελάχιστα το πρώτο, κι αυτό λόγω του πλήθους των περί Πο (ελληνικών και ιδιαίτερα ξένων) δημοσιευμάτων τα οποία το καθιστούν (το πρώτο σκέλος) πλεονάζων, αφού ελάχιστα στοιχεία προσθέτει στην ήδη αχανή βιβλιογραφία που αφορά τον δημιουργό του «Κορακιού». Αυτό, βέβαια, διόλου δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν κάποιες εξαιρετικά ενδιαφέρουσες απόψεις του συγγραφέα αναφορικά με τη ζωή του Πο. Αυτές, όμως, παραμένουν υποκειμενικές και δεν βασίζονται πάντα σε διασταυρωμένα, επιβεβαιωμένα γεγονότα και επαληθευμένα αποδεικτικά στοιχεία. Ενδεικτικά και μόνο αναφέρω το εξής παράδειγμα: Ο συγγραφέας λ.χ. ισχυρίζεται ότι ο υιοθετημένος Πο, λόγω της διαγωγής του, αποκληρώθηκε από τον θετό του πατέρα και πετάχτηκε κυριολεκτικά στο δρόμο όπου και πέθανε σαν σκυλί (απένταρος, ναρκομανής και αλκοολικός, στη νεαρότατη ηλικία των 40 ετών, αφήνοντας όμως πίσω του ένα ανυπολόγιστης αξίας λογοτεχνικό έργο) επειδή «απλούστατα η υιοθεσία δεν έγινε ποτέ. Δεν υπήρξε ποτέ! Περισυνέλεξαν το ορφανό, αλλά δεν το υιοθέτησαν ποτέ! Νομική πράξη υιοθεσίας δεν έγινε ποτέ!» (σ. 25). Λογικός ο συλλογισμός, αλλά δεν αρκεί για να πείσει. Διότι, έχει αποδειχθεί αυτό; Άλλωστε όσο ενδιαφέρουσα κι αν είναι αυτή η κατηγορηματική εκδοχή, δεν παύει να αποτελεί μια ακόμη αναπόδεικτη, ξεκρέμαστη εικασία! Οπότε σε τι διαφέρει από τα «μασημένα λόγια» (σ. 25) των βιογράφων του Πο, τους οποίους μέμφεται ο Βαλέτας; Διότι –σοβαρά– εάν υπήρχαν στοιχεία για την υιοθεσία του Πο, δεν θα είχαν ήδη ερευνηθεί από τόσους και τόσους βιογράφους του;

Απ’ αυτή την άποψη, το υπό συζήτηση βιβλίο προφανώς και θα κέρδιζε, εάν είχε χωριστεί σε δύο σαφή μέρη: (α) Σε μια περιληπτική βιογραφική αναδρομή/περιδιάβαση του Πο, η οποία θα λειτουργούσε ως υπόβαθρο-σκαλοπάτι για το δεύτερο και ουσιωδέστερο μέρος, και (β) σε μια αποκλειστικά κριτική προσέγγιση και ανάδειξη διαφόρων πτυχών του συγγραφικού έργου τού μεγάλου Αμερικανού δημιουργού. Το τελευταίο, βέβαια, γίνεται, αλλά μάλλον πρόχειρα και σπασμωδικά, και αυτό οφείλεται στον τρόπο που έχει  οργανωθεί και καταχωρηθεί το υλικό, καθώς και στον σημειωματογραφικό χαρακτήρα του. Πράγμα που, σε τελική ανάλυση, αποδυναμώνει και αδικεί την κατά τα άλλα φιλότιμη και αξιόλογη προσπάθεια του συγγραφέα, καθώς άκρως ενδιαφέροντα θέματα (όπως λ.χ. αυτά των ψυχαναλυτικών θέσεων της Μαρίας Μπονοπάρτε –που ωστόσο οδηγούν σε βαθιά νερά…– και ιδιαίτερα της «ελληνικής περιπέτειας του Πο») επαναλαμβάνονται και επικαλύπτονται αδικαιολόγητα, με αποτέλεσμα να δημιουργούν την αίσθηση προχειρότητας και σύγχυσης, αν όχι και δυσανασχέτησης στον αναγνώστη.

Και είναι κρίμα γιατί, η καλύτερη στιγμή, το φόρτε του βιβλίου, είναι αναμφίβολα το τελευταίο του κεφάλαιο με τίτλο «Ο Πο και η ελληνική επανάσταση: το ελληνικό πάθος του Έντγκαρ Άλλαν Πο» (παλαιότερο δοκίμιο που έχει ενσωματωθεί σ’ αυτόν τον τόμο) στο οποίο (κεφάλαιο) ο συγγραφέας επιχειρεί δύο άκρως ενδιαφέροντα και ουσιώδη πράγματα: (α) Να φωτίσει κι επεξηγήσει τον ένθερμο φιλελληνισμό του Πο, όπως αυτός έχει διαμορφωθεί και απορρέει μέσα από το έργο του και τις μεγάλες επιρροές που δέχτηκε από την αρχαιοελληνική γραμματεία αλλά και τη σύγχρονη Ελλάδα, και (β) να ανασκευάσει και καταρρίψει τη φημολογία που ο ίδιος ο Πο καλλιέργησε και διέδωσε (και είχε γίνει πιστευτή από πολλούς ενόσω ζούσε, όπως και μεταθανατίως, αφού καταγράφτηκε σε διάφορες βιογραφίες του) ότι δηλαδή είχε μεταβεί, όπως και ο Λόρδος Βύρων (τον οποίο θαύμαζε τα μέγιστα) στην Ελλάδα προκειμένου να συμμετάσχει στον απελευθερωτικό αγώνα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, αγωνιζόμενος για τη λευτεριά της Ελλάδος. Τα ζητήματα αυτά δεν είναι απλώς άκρως ενδιαφέροντα, αλλά και συναρπαστικά (και όχι μόνο για τον Έλληνα αναγνώστη) και είναι κρίμα που ο συγγραφέας δεν τα εμβάθυνε και δεν τα επεξεργάσθηκε ενδελεχέστερα –έτσι ώστε να αποτελέσουν το κύριο αντικείμενο του εν λόγω τομιδίου–, όπως θα περίμενε κανείς, τη στιγμή μάλιστα που δεν έχουν καν εντοπισθεί και αναδειχθεί από άλλους μελετητές, απ’ όσο γνωρίζω.

Εξ ου κι ευελπιστώ ότι κάποιοι άλλοι θα πάρουν τη σκυτάλη για να περατώσουν ό,τι ο Κ. Βαλέτας άφησε ανολοκλήρωτο. Απ’ αυτή την άποψη, το μικρό αυτό πόνημά του, παρά τις αδυναμίες που προαναφέραμε, ανοίγει αναμφίβολα κάποιους ανεξερεύνητους ορίζοντες με τις επισημάνσεις του, έχοντας εντοπίσει ορισμένα πολύτιμα ψήγματα ευγενών μετάλλων, τα οποία πρέπει οπωσδήποτε να προσεχθούν και αξιοποιηθούν περαιτέρω από τους μελετητές της γραμματολογίας μας.
(Σημ.: Ευχαριστούμε θερμά τον συγγραφέα, κ. Κώστα Βαλέτα, για την ευγενική αποστολή του βιβλίου του).