Η πιο σημαντική γιορτή στην αρχαία Αθήνα ήταν τα Παναθήναια. Τελούνταν προς τιμήν της θεάς Αθηνάς, θεά της σοφίας, των τεχνών και προστάτιδα της πόλης των Αθηνών. Η ελληνική και αθηναϊκή παράδοση έλεγε πως η γιορτή αυτή εγκαινιάστηκε από το μυθικό βασιλιά Εριχθόνιο. Όταν συνενώθηκαν όλες οι αγροτικές περιοχές της Αττικής με την Αθήνα, η γιορτή έγινε πάνδημη και ορίστηκε να γιορτάζεται στις 28 του μήνα Εκατομβαίωνα –που αντιστοιχεί στο σημερινό Ιούλιο– και ονομάστηκε Παναθήναια.
Κατά την εποχή του άρχοντα Ιπποκλείδη καθιερώθηκαν τα Μεγάλα Παναθήναια (566 π.Χ.) και γιορτάζονταν με εξαιρετική λαμπρότητα κάθε τέσσερα χρόνια και διαρκούσαν δώδεκα μέρες. Γίνονταν πολλές τελετές, μουσικοί και γυμνικοί αγώνες με πανελλήνιο χαρακτήρα. Εξέχουσα θέση κατείχε η Εκατόμβη, δηλαδή η θυσία 100 βοδιών. Το κρέας από αυτές τις θυσίες μοιραζόταν στους πολίτες, στο χώρο της Αγοράς των Αθηνών. Επίσης, γίνονταν αγώνες πυρρίχιου χορού με τη συμμετοχή ένοπλων ανδρών κάθε ηλικίας. Την παραμονή της γιορτής γινόταν η παννυχίς με χορούς νεαρών αγοριών και κοριτσιών. Με την ανατολή του ηλίου άρχιζε η λαμπαδηφορία και μεταφερόταν η φλόγα από το άλσος του Ακάδημου στο βωμό της Αθηνάς στην Ακρόπολη.
 
Η ΠΟΜΠΗ ΤΩΝ ΠΑΝΑΘΗΝΑΙΩΝ
 
Στις 28 Εκατομβαιώνος –ημέρα των γενεθλίων της Αθηνάς– όλος ο πληθυσμός της Αττικής συμμετείχε στη μεγάλη πομπή των Παναθηναίων, που ξεκινούσε από τον Κεραμεικό και κατέληγε στην Ακρόπολη. Η επίσημη αυτή μεγάλη θρησκευτική και θριαμβευτική πομπή μετέφερε το ιερό πέπλο που προοριζόταν για το άγαλμα της Αθηνάς και όλες τις άλλες προσφορές για τη θεά. Ο πέπλος ήταν ένα μεγάλο τετράγωνο ύφασμα με παράσταση της Γιγαντομαχίας.
Τον ύφαιναν κάθε χρόνο οι εκλεκτές αθηναίες παρθένες κάτω από την εποπτεία της ιέρειας της θεάς. Ο πέπλος απλωμένος σε ένα τροχοφόρο πλοίο διέσχιζε την Αγορά, έφτανε στον Άρειο Πάγο και εν συνεχεία μεταφερόταν στα χέρια και παραδιδόταν στους ιερείς, οι οποίοι έντυναν το άγαλμα της Αθηνάς. Στην πομπή συμμετείχε άκρως ποικιλόμορφα όλη η κοινωνία της Αθήνας και των δήμων της. Αυτή είναι η απαρχή και των σημερινών μας παρελάσεων.
 
Η ΖΩΦΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ
 
Η πανηγυρική πομπή των Μεγάλων Παναθηναίων απεικονίστηκε με τέλεια ακρίβεια στη ζωφόρο του Παρθενώνα. Αυτό υποστηρίζει η πλειονότητα των μελετητών.
Στην πομπή συμμετείχαν γυναίκες με κάνιστρα/καλάθια με τις προσφορές για τη θεά. Οι ηλικιωμένοι κρατούσαν κλαδιά ελιάς. Αυτοί ήταν οι θαλλοφόροι. Έφιπποι άντρες και νέοι κρατούσαν δοχεία και σκάφες (οι σκαφηφόροι) και γυναίκες και νεαρά κορίτσια είχαν υδρίες στον ώμο=υδριαφόροι. Αυτή ήταν η προσφορά των μετοίκων. Την πομπή ακολουθούσαν και ζώα: αίγες, κριάρια, ταύροι, αγελάδες, πρόβατα κ.α. που προορίζονταν για τις θυσίες στην Αθηνά. Όλη η πομπή ήταν μία εκδήλωση δύναμης και υπεροχής της αθηναϊκής ηγεμονίας. Η πομπή των Παναθηναίων συμβόλιζε την ενότητα ολόκληρου του πληθυσμού.
Όλα αυτά απεικονίζονται ανάγλυφα στη ζωφόρο του Παρθενώνα που περιέτρεχε τον κυρίως ναό. Το αρχικό μήκος της ζωφόρου ήταν 160 μέτρα. Τη λαμπρή πομπή των Παναθηναίων απαθανάτισε ο μεγάλος γλύπτης Φειδίας. Οι εργασίες διήρκεσαν τέσσερα χρόνια. Λαξεύτηκαν 360 ανθρώπινες μορφές και περίπου 250 μορφές ζώων. Στο εξαιρετικό έργο συμμετείχαν 50 γλύπτες. Η ζωφόρος είναι μία εξιδανικευμένη αναπαράσταση και αποδίδει τη δόξα της Αθηναϊκής Πολιτείας.
 
ΛΕΞΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΠΟΜΠΗΣ
 
Αφού περιγράψαμε περιληπτικά και εν συντομία την πιο γνωστή πομπή της αρχαίας μας ιστορίας, αξίζει –νομίζω– να δούμε τη λέξη και από μία άλλη οπτική γωνία. Πρώτα έχουμε το ρήμα πέμπω που σημαίνει στέλνω. Από εδώ κάναμε τις λέξεις μας: πομπή, πομπός, πομπικός, πέμψη, πεμπτέον, πεμπτός. Το ρήμα έγινε και σύνθετο: εκπέμπω από όπου έχουμε την εκπομπή που είναι η μεταβίβαση ήχου ή εικόνας μέσω ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων. Από εδώ προέρχεται και ο «Αποδιοπομπαίος τράγος», το εξιλαστήριο θύμα της γενικής κάθαρσης.
Κατά τη Βυζαντινή περίοδο η πομπή πήρε τη σημασία της ατιμωτικής ποινής. Έτσι καθιερώθηκε η «διαπόμπευση» όπου ο τιμωρημένος γυρνούσε με κουρεμένο το κεφάλι. Και σήμερα ο πομπώδης χαρακτηρίζεται από υπερβολική μεγαλοπρέπεια και εξεζητημένο εντυπωσιασμό.
 
Η ΠΟΜΠΗ ΣΤΗΝ ΑΓΓΛΙΚΗ
 
Η πομπή στα Αγγλικά πολυχρησιμοποιείται και μάλιστα με επιδεικτικό στόμφο. Η πομπή μπήκε στα Λατινικά ως pompa (From Greek πομπή = a sending, escorting, solemn procession). Στα Γαλλικά έγινε pompe και σμίκραινε στα Αγγλικά ως pomp. Ο πομπώδης έγινε pompous και έκαναν τα ουσιαστικά pomposity ή pompousness και το επίρρημα pompously. Πολύ γόνιμη γέννα!
 
ΚΑΙ ΤΟ ΕΠΙΜΥΘΙΟ ΜΑΣ
 
Τα Παναθήναια ήταν δοξαστικές πομπές μεγάλου κύρους. Εμείς σήμερα έχουμε τις επικήδειες πομπές. Αλλά ο Φρανσουά Ντε Λα Ροσφουκώ λέει πως: «Οι επικήδειες πομπές ενδιαφέρουν περισσότερο τη ματαιοδοξία των ζωντανών, παρά τη μνήμη των πεθαμένων». Συμφωνείτε ή διαφωνείτε; Να, μια μικρή σκέψη για τη Μεγάλη Βδομάδα του 2012!