Τον γνωστό και αξιόλογο Βρετανό φιλόσοφο, Bertrand Russell, είχα γνωρίσει μόνο μέσα από τα φιλοσοφικά του κείμενα, κυρίως αυτά που πραγματεύονται θέματα Λογικής. Η γνωριμία αυτή πάει πίσω στη δεκαετία του ‘80, όταν φοιτούσα στο Πανεπιστήμιο La Trobe. Τον ίδιο δεν είχα ακούσει να μιλά «ζωντανά» – μέχρι προχθές. «Σκαλίζοντας» το You Τube, τον βρήκα! Υπέργηρος και ασπρομάλλης, μιλά για πολλά και διάφορα θέματα. Με ιδιαίτερη χαρά, μεταφέρω εδώ μια σύντομη τηλεοπτική συνέντευξη που παραχώρησε το 1959, με θέμα το πράγμα που, συνήθως, ονομάζουμε «θεό», από το ρήμα «θέω» (τρέχω), κατά τον Πλάτωνα (Κρατύλος, 397e), ή από το ρήμα «τίθημι» (τοποθετώ), κατά τον Ηρόδοτο (Ιστορία Β΄, 52).
ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ
Ο Bertrand Arthur William Russell γεννήθηκε στις 18 του Μάη το 1872 και πέθανε στις 2 του Φλεβάρη το 1970, σχεδόν εκατοχρονίτης! Σήμερα η κοινότητα των φιλοσόφων τον θεωρεί ως έναν από τους ιδρυτές της Αναλυτικής Φιλοσοφίας. Το φιλοσοφικό συγγραφικό του έργο συνέβαλε στην περαιτέρω προώθηση σημαντικών κλάδων της Φιλοσοφίας (Λογική, Φιλοσοφία της Γλώσσας, Επιστημολογία, Μεταφυσική κ.ά.) Το 1950 τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ. Κάποιοι εκτίμησαν και τίμησαν την προσπάθειά του να προωθηθεί η ελευθερία της σκέψης.
Στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ο Russell οδηγήθηκε στη φυλακή, εξαιτίας της φιλειρηνικής του δράσης και την ανοικτή αντίθεσή του στον πόλεμο. Η κριτική του στράφηκε όχι μόνο εναντίον του Χίτλερ και του Στάλιν, αλλά και εναντίον των Η.Π.Α., όταν αυτές είχαν εμπλακεί στον πόλεμο του Βιετνάμ. Τάχτηκε υπέρ της κατάργησης των πυρηνικών όπλων.
Όμως η κριτική του Russell που τράβηξε το δικό μου ενδιαφέρον είναι αυτή εναντίον της οργανωμένης θρησκείας. Έτσι τον βρήκα ν’ ανήκει στη χορεία των μεγάλων αθεϊστών Κarl Marx, Sigmund Freud και Friedrich Nietzsche. Ωστόσο, ο ίδιος χαρακτηρίζει τον εαυτό του διττά: αγνωστικιστής και αθεϊστής. Αυτό το βρίσκω περίεργο. Οι δύο αυτοί χαρακτηρισμοί δεν συνάδουν: ο αγνωστικιστής δεν είναι αθεϊστής, και ο αθεϊστής δεν είναι αγνωστικιστής. Τέλος, η άποψή του ότι η οργανωμένη θρησκεία εμποδίζει την ελεύθερη σκέψη, ενώ παράλληλα καλλιεργεί τον φόβο και την εξάρτηση, με βρίσκει απόλυτα σύμφωνο.
Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
Γιατί δεν είσαι χριστιανός;
Russell: Γιατί δεν βλέπω απολύτως καμία μαρτυρία που να στηρίζει κάποιο από τα δόγματα του Χριστιανισμού. Έχω εξετάσει όλα τα βασικά επιχειρήματα υπέρ της ύπαρξης του Θεού, και κανένα από αυτά δεν μου φαίνεται λογικά ορθό.
Νομίζεις ότι υπάρχει κάποιος πρακτικός λόγος για να έχει κανείς θρησκευτική πίστη;
Russell: Δεν μπορεί να υπάρχει πρακτικός λόγος για να πιστεύει κανείς σε κάτι που δεν είναι αληθινό. Αυτό το κρίνω αδύνατο. Κάτι είναι αληθινό ή δεν δεν είναι αληθινό. Αν είναι αληθινό, οφείλεις να το πιστεύεις. Αν δεν είναι αληθινό, οφείλεις να μην το πιστεύεις. Και αν δεν μπορείς να βρεις αν κάτι είναι αληθινό ή δεν είναι, οφείλεις να ανακόψεις την κρίση σου. Μου φαίνεται ότι πρόκειται για μεγάλη ανειλικρίνεια και προδοσία της διανοητικής ακεραιότητας το να κρατάς μια πίστη, επειδή νομίζεις ότι είναι ωφέλιμη και όχι επειδή είναι αληθινή.
Σκεφτόμουν εκείνους τους ανθρώπους, που βρίσκουν ότι κάποιο είδος θρησκευτικού κώδικα τους βοηθά να ζήσουν τη ζωή τους, τους δίνει ένα αυστηρό σύστημα κανόνων, το σωστό και το λάθος…
Russell: Ναι, αλλά αυτοί οι κανόνες, γενικά, είναι εντελώς λανθασμένοι. Πολλοί από αυτούς τους κανόνες προξενούν περισσότερη βλάβη παρά καλό. Πιθανώς οι άνθρωποι μπορούν να βρουν μια λογική ηθική –υιοθετώντας την και ζώντας με αυτή– απορρίπτοντας αυτή την παράλογη, παραδοσιακή ταμπού ηθική, που έφτασε σε μας από την εποχή των πρωτόγονων ανθρώπων.
Όμως είμαστε… πιθανόν ο απλός άνθρωπος δεν είναι αρκετά δυνατός, ώστε να βρει την δική του, προσωπική ηθική. Πρέπει να έχεις κάτι που να επιβάλλεται στους ανθρώπους από έξω.
Russell: Δεν νομίζω αυτό να αληθεύει. Οτιδήποτε επιβάλλεται από έξω δεν έχει απολύτως καμία αξία, δεν μετρά…
Όμως εσύ ανατράφηκες, φυσικά, ως χριστιανός. Πότε για πρώτη φορά αποφάσισες ότι δεν θέλεις να παραμείνεις πιστός στη χριστιανική ηθική;
Russell: Ποτέ δεν αποφάσισα να μην παραμείνω πιστός. Αποφάσισα στην ηλικία μεταξύ 15 και 18. Ξόδεψα όλο σχεδόν τον ελεύθερο χρόνο μου σκεφτόμενος γύρω από τα χριστιανικά δόγματα και προσπάθησα να βρω αν υπάρχει κάποιος λόγος να πιστέψω σ’ αυτά. Όταν έφτασα στα 18 μου, απόρριψα και το τελευταίο από αυτά.
Νομίζεις ότι αυτό σου έδωσε επιπρόσθετη δύναμη στη ζωή σου;
Russell: Δεν ξέρω… Όχι, δεν θα έλεγα κάτι τέτοιο. Ούτε επιπρόσθετη δύναμη μου έδωσε ούτε το αντίθετο. Εννοώ, απλά, καταπιάστηκα με το κυνήγι της γνώσης.
Καθώς πλησιάζεις προς στο τέλος της ζωής σου, έχεις κάποιον φόβο για κάποιο είδος μεταθανάτιας ζωής;
Russell: Όχι, νομίζω ότι αυτό είναι ανοησία.
Δεν υπάρχει μεταθανάτια ζωή…
Russell: Απολύτως καμία.
Έχεις κάποιον φόβο για κάτι που είναι πολύ συνηθισμένο ανάμεσα στους αθεϊστές και στους αγνωστικιστές, οι οποίοι υπήρξαν αθεϊστές και αγνωστικιστές σε όλη τους τη ζωή, αλλά προσηλυτίστηκαν, λίγο πριν πεθάνουν, σε κάποια μορφή θρησκείας;
Russell: Ξέρεις, αυτό δεν συμβαίνει τόσο συχνά όσο κάποιοι θρήσκοι άνθρωποι νομίζουν ότι συμβαίνει. Διότι οι θρήσκοι άνθρωποι – οι περισσότεροι από αυτούς – νομίζουν ότι πρόκειται για ενάρετη πράξη το να λένε ψέματα για τους ετοιμοθάνατους αγνωστικιστές και άλλους. Στην πραγματικότητα, αυτό [το φαινόμενο του προσηλυτισμού] δεν συμβαίνει πολύ συχνά.
