Τον Ιούνιο του 1908 , Αξιωματικοί του Γ΄ Σώματος του Οθωμανικού Στρατού πραγματοποίησαν στην Θεσσαλονίκη το λεγόμενο Κίνημα των Νεότουρκων.
Το Κίνημα των Νεότουρκων εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο των μεταρρυθμίσεων εντός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, για να αποφευχθεί η αποσύνθεσή της με τη φιλελευθεροποίηση του καθεστώτος, και στην παραχώρηση δικαιωμάτων στις μειονότητες που ζούσαν στο εσωτερικό της. Οι ηγέτες του Κινήματος υποσχέθηκαν τη συναδέλφωση των εθνοτήτων της Μακεδονίας, αλλά και σε όλη την επικράτεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, το σεβασμό των θρησκευτικών δοξασιών τους και την ισότητα μεταξύ τους, μεταρρυθμίσεις και δικαιώματα που θα κατοχυρώνονταν με την επαναφορά του προοδευτικού Συντάγματος του 1876.
Βέβαια, δεν ήταν συμπτωματικό το γεγονός ότι το Κίνημα ξέσπασε όταν η ένοπλη φάση του Μακεδονικού Αγώνα βρισκόταν σε εξέλιξη. Σίγουρα, οι Οθωμανικές αρχές είχαν αντιληφθεί πως είτε η ελληνική είτε η βουλγαρική πλευρά επικρατούσε, η Μακεδονία θα αποσπόταν από την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Επιπλέον, δεν μπορούμε να αποσυνδέσουμε την ημερομηνία του Κινήματος τον Ιούνιο του 1908, και την περιοχή από όπου ξεκίνησε, από το γεγονός ότι την περίοδο εκείνη ο Μακεδονικός Αγώνας έκλεινε προς την ελληνική πλευρά, καθότι τα βουλγαρικά σώματα έχαναν τον αγώνα.
Επιπλέον, οι Μεγάλες Δυνάμεις σχεδίαζαν να επέμβουν δυναμικά για να δώσουν λύση στο Μακεδονικό Ζήτημα, και να θέσουν τέρμα στον Μακεδονικό Αγώνα.
Αναφορικά με τον τόπο όπου εκδηλώθηκε το Κίνημα, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το γεγονός ότι, η Θεσσαλονίκη, ως η φυσική πρωτεύουσα της Μακεδονίας, με την πλούσια ενδοχώρα της, έλεγχε τους δρόμους του εμπορίου μεταξύ Ανατολής και Δύσης, με το λιμάνι που διέθετε. Επιπρόσθετα, η ανάπτυξη των σιδηροδρόμων κατέστησε την πόλη ακόμη πιο σημαντικό διαμετακομιστικό κέντρο.
Ο Εμβέρ Μπέης, ένας από τους ηγέτες του Κινήματος, σε ομιλία του στην πλατεία Ολύμπου της Θεσσαλονίκης, η οποία μετονομάστηκε σε πλατεία Ελευθερίας, έκανε τις ακόλουθες εξαγγελίες εκ μέρους του Κινήματος:
«Πολίτες, ο αυθαίρετος ηγεμόνας τελείωσε, η κακή διακυβέρνηση δεν υπάρχει. Είμαστε όλοι αδέρφια. Δεν υπάρχουν πια Έλληνες, Βούλγαροι, Σέρβοι, Ρουμάνοι, Εβραίοι, Οθωμανοί. Κάτω από τον γαλανό ουρανό είμαστε όλοι ίσοι, είμαστε όλοι περήφανοι που είμαστε Οθωμανοί».
Η είδηση του Κινήματος των Νεότουρκων, με τις εξαγγελίες τους για ισότητα και ισοπολιτεία μεταξύ όλων των εθνοτήτων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, έγινε δεκτή με ενθουσιασμό από όλες τις εθνότητες της Μακεδονίας. Έλληνες, Τούρκοι, Εβραίοι, Βούλγαροι, αγκαλιάζονταν στους δρόμους της Θεσσαλονίκης, και τα ένοπλα σώματα των Βουλγάρων και των Ελλήνων σταμάτησαν τις εχθροπραξίες.
Όμως πολύ σύντομα αποκαλύφθηκε ο πραγματικός χαρακτήρας της νεοτουρκικής ιδεολογίας. Αφού επικράτησαν οι Νεότουρκοι, και Έλληνες και Βούλγαροι εγκατέλειψαν τα βουνά, ακολούθησαν διώξεις εναντίον προκρίτων της ελληνικής και βουλγαρικής κοινότητας, με το πρόσχημα της αντικαθεστωτικής δράσης.
Την ίδια περίοδο οι Νεότουρκοι, με αφορμή τις κινητοποιήσεις στην Κρήτη για ένωση με την Ελλάδα, προσπάθησαν να συσπειρώσουν γύρω τους όλες τις εθνότητες της Μακεδονίας.
Οι Νεότουρκοι, αντί να κάνουν πράξη τις εξαγγελίες του Κινήματός τους για ίσα δικαιώματα όλων των εθνοτήτων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ταύτισαν την ιδιότητα του πιστού του Ισλάμ με την ταυτότητα του Τούρκου, και άρχισαν να επιβάλλουν σε όλους μέτρα για τον βίαιο εκτουρκισμό τους.
Οι εξαγγελίες των Νεότουρκων δημιούργησαν μεγάλη ευφορία ανάμεσα στις υπόδουλες εθνικότητες και σε άλλες περιφέρειες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που πίστεψαν πως άρχιζε μια νέα περίοδος ειρηνικής συμβίωσης. Σύντομα φάνηκε πως πράγματι άρχιζε μια νέα περίοδος, όχι όμως ειρηνικής συμβίωσης μεταξύ των διαφόρων εθνοτήτων, αλλά καταστολής των υπαρχόντων δικαιωμάτων, καθώς και διώξεων και εκτοπίσεων.
ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΣΤΟ ΓΟΥΔΙ ΤΟ 1909 ΑΛΛΑΞΕ ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΚΗΝΙΚΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Μετά την ήττα της Ελλάδας στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, και τους επαχθείς όρους του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου που είχαν αρχίσει να ισχύουν από το 1898, σημαντικές αλλαγές σημειώθηκαν στην ελληνική κοινωνία και στις τάξεις των Ενόπλων Δυνάμεων.
Γενική ήταν η λαϊκή δυσαρέσκεια για την επιρροή που ασκούσε η βασιλική οικογένεια στη διοίκηση των Ενόπλων Δυνάμεων. Επιπρόσθετα, στις τάξεις του στρατού υπήρχε έντονη δυσαρέσκεια για την κατάληψη επιτελικών θέσεων από τους πρίγκιπες, και της γενικής διοίκησης του στρατού από τον Διάδοχο.
Παράλληλα, η ανικανότητα των παλαιών πολιτικών κομμάτων να χειρισθούν με ενόραση τα τρέχοντα εθνικά θέματα ενίσχυσε την αντίληψη του ελληνικού λαού ότι το πολιτικό σύστημα αδυνατούσε να ανταποκριθεί στις προσδοκίες του, και να αντιμετωπίσει τις αναφυόμενες προκλήσεις.
Η κλιμάκωση του Κρητικού Ζητήματος, με τη διεκδίκηση των Κρητικών για ένωση με την Ελλάδα το καλοκαίρι του 1908, και η αδυναμία των ελληνικών αρχών να αναλάβουν τις δέουσες πρωτοβουλίες, έφεραν στην επιφάνεια τις πολιτικές και οικονομικές αδυναμίες του συστήματος.
Με την αναστολή του Μακεδονικού Αγώνα μετά το Κίνημα των Νεότουρκων στη Θεσσαλονίκη τον Ιούλιο του 1908, δραστήριοι αξιωματικοί του ελληνικού στρατού επέστρεψαν στους στρατώνες της Αθήνας, πεπεισμένοι πως το Κρητικό και το Μακεδονικό Ζήτημα, αλλά και η εσωτερική αναδιοργάνωση της χώρας, έπρεπε να επιταχυνθούν με την παρέμβαση του στρατεύματος.
Η άνιση κατανομή του εθνικού εισοδήματος, με αποτέλεσμα την ευμάρεια των μεγαλοαστών, η άσκηση της εξουσίας από την παραδοσιακή ολιγαρχία και τα Ανάκτορα, η περιθωριοποίηση της εργατικής τάξης, και η έλλειψη έργων υποδομής στην ύπαιθρο, είχαν ως αποτέλεσμα να εμπεδωθεί στην κοινή γνώμη ένα αίσθημα γενικής κοινωνικής και οικονομικής δυσπραγίας.
Δεδομένου ότι τα πολιτικά κόμματα της περιόδου εκείνης αποδείχθηκαν κατώτερα των περιστάσεων, και ανίκανα να προβούν στις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις, τον Αύγουστο του 1909 μια ομάδα αξιωματικών που είχαν οργανώσει τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο, έκαναν στρατιωτική εξέγερση, γνωστή ως Κίνημα στο Γουδί, περιοχή της Αττικής, βορειοανατολικά της Αθήνας.
Το κίνημα κέρδισε τη στήριξη των λαϊκών και μικροαστικών στρωμάτων της Αθήνας, τα οποία στις 14 Σεπτεμβρίου πραγματοποίησαν ένα ογκώδες συλλαλητήριο από το Πεδίον του Άρεως προς το παλάτι.
Το Κίνημα του στρατού οδήγησε σε παραίτηση την κυβέρνηση του Δ. Ράλλη και στην ανάληψη της διακυβέρνησης από τον Κ. Μαυρομιχάλη, ο οποίος αποδέχτηκε το υπόμνημα των στρατιωτικών.
Ο όγκος των εκδηλώσεων της κοινωνικής δυσαρέσκειας ήταν ενδεικτικός του γεγονότος ότι, το Κίνημα του 1909 εξέφραζε τις πολιτικές προσδοκίες και τα οράματα της ελληνικής κοινωνίας, η οποία βρισκόταν σε κατάσταση έντονης αναδιαμόρφωσης.
Ο ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Το Κίνημα στο Γουδί παραμένει στην ιστορία του σύγχρονου ελληνικού κράτους το ορόσημο της μεγάλης ανατροπής που σάρωσε τον παλαιοκομματισμό του 19ου αιώνα και έφερε στο προσκήνιο μια νέα γενιά πολιτικών, με σημαντικότερο τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος κλήθηκε από τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο εσπευσμένα στην Αθήνα, για να δώσει τη λύση στο πολιτικό αδιέξοδο που είχε προκληθεί. Την περίοδο εκείνη ο Βενιζέλος ήταν Πρωθυπουργός της αυτόνομης Κρήτης.
Πράγματι, στα τέλη του Δεκεμβρίου 1909 ο Ελευθέριος Βενιζέλος αφίχθηκε στην Αθήνα. Οξύνους πολιτικός, αρνήθηκε να αναλάβει την πρωθυπουργία, δέχθηκε όμως να μεσολαβήσει στις διαπραγματεύσεις μεταξύ του Στρατιωτικού Συνδέσμου και των Ανακτόρων, τα οποία διαβεβαίωσε ότι δεν ήταν υπέρ της ιδέας να τεθεί πολιτειακό ζήτημα, δηλαδή για το μέλλον του βασιλικού θεσμού.
Ως συμβιβαστική λύση εισηγήθηκε στον Στρατιωτικό Σύνδεσμο το σχηματισμό κυβέρνησης για διενέργεια εκλογών Αναθεωρητικής Βουλής, για την πραγματοποίηση των αναγκαίων συνταγματικών μεταρρυθμίσεων. Όταν οι εισηγήσεις του έγιναν δεκτές, ο Βενιζέλος επέστρεψε στην Κρήτη, όπου τον Μάιο του 1910 αναδείχθηκε Πρωθυπουργός της Αυτόνομης Κρητικής Πολιτείας.
Πίσω στην Ελλάδα, πολιτικοί φίλοι του Βενιζέλου έθεσαν υποψηφιότητά του στο νομό Αττικοβοιωτίας, για τις εκλογές του Αυγούστου 1910, στις οποίες εξελέγη βουλευτής.
Θα κλείσω το σημερινό άρθρο με την παρατήρηση ότι τα κύρια χαρακτηριστικά στοιχεία του Κινήματος στο Γουδί το 1909 ήταν η παλλαϊκή συμμετοχή και ο αναίμακτος χαρακτήρας του.
Το νέο πολιτικό καθεστώς που ακολούθησε, με ηγέτη τον Βενιζέλο, οδήγησε στον εκσυγχρονισμό του κράτους και των θεσμών, τη θεμελίωση της οικονομικής ανάπτυξης της χώρας, και την ανάκτηση της εθνικής αυτοπεποίθησης.
Την ερχόμενη εβδομάδα θα δούμε πώς ο Ελευθέριος Βενιζέλος κατέστησε δυνατή τη δυναμική συμμετοχή της Ελλάδας στους νικηφόρους Βαλκανικούς Πολέμους, με αποτέλεσμα το 1913 να διπλασιασθεί η έκταση του ελληνικού κράτους, με την απελευθέρωση μέχρι τότε αλύτρωτων περιοχών.
