Ξημερώματα Δευτέρας, 15 Μαρτίου του 1943. Ημέρα κατά την οποία αρχίζει να ξετυλίγεται το κουβάρι μιας φρικιαστικής ιστορίας, που αφορά μεγάλο μέρος του πληθυσμού της πόλης.
Στον σιδηροδρομικό σταθμό Θεσσαλονίκης επικρατεί έντονη κινητικότητα καθώς έχουν αναπτυχθεί πέριξ του σταθμού πολυάριθμες δυνάμεις του στρατού κατοχής. Εκατοντάδες άνθρωποι, όλοι τους Εβραίοι της πόλης, στοιβάζονται σαν ζώα σε μια αμαξοστοιχία. Αυτό ήταν το πρώτο τραίνο που αναχώρησε με προορισμό τα στρατόπεδα συγκέντρωσης του θανάτου στη Γερμανία.
Από εκείνη την ημέρα ακολούθησαν 19 ακόμη αποστολές, συνολικά 50.000 Εβραίοι της Θεσσαλονίκης οδηγήθηκαν στην “κόλαση” για την υλοποίηση του σχεδίου της “τελικής λύσης”. Ανάμεσά τους και πολλοί αθλητές, με σημαντικές επιτυχίες σε όλα τα αγωνίσματα, η πλειοψηφία των οποίων βρήκε τραγικό θάνατο στα στρατόπεδα του Αουσβιτς και του Μπίργκεναου.
Το “Goal” παρουσιάζει σήμερα -ως ελάχιστο φόρο τιμής για τη συμπλήρωση 70 χρόνων από την ημέρα της αναχώρησης του πρώτου συρμού- την ιστορία κάποιων αθλητών που βίωσαν τον όλεθρο.
«Η ιστορία της εβραϊκής κοινότητας πολύ συχνά ταυτίζεται με το Ολοκαύτωμα, μιλάμε για Εβραίους που διέπρεψαν στον πνευματικό τομέα, ωστόσο ο αθλητισμός είναι ένα πεδίο λησμονημένο και ανεξερεύνητο» δήλωσε ο Νίκος Ζάικος, επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, ερευνητής και συγγραφέας του εξαιρετικού βιβλίου «Γ.Σ. Μακαμπή Θεσσαλονίκης, 1908-2010».
ΕΠΑΙΖΑΝ ΑΓΩΝΕΣ ΓΙΑ ΝΑ ΣΤΟΙΧΗΜΑΤΙΖΟΥΝ ΤΑ SS
Ο Ιακώβ Ραζόν γεννήθηκε το 1923 στη Θεσσαλονίκη. Σε ηλικία 25 ετών (έχοντας συμμετοχές σε δεκάδες αγώνες πυγμαχίας με σημαντικές επιτυχίες) εκτοπίστηκε με την οικογένειά του στο Αουσβιτς.
Πολλά χρόνια μετά διηγήθηκε τις πρώτες στιγμές του στο στρατόπεδο συγκέντρωσης: “Οταν φτάσαμε στο Αουσβιτς αμέσως κατάλαβα τι τρέχει. Εγώ είπα ”την έβαψα”, ένας από τους ”κάπος” (κρατούμενοι με αρμοδιότητες φρουράς) με χτύπησε και αμέσως ανταπέδωσα το χτύπημα. Με ρώτησαν αν είμαι πυγμάχος. Απάντησα ”ναι”. Την επόμενη μέρα είχαν οργανώσει ματς για μένα με αντίπαλο έναν τύπο από την Πολωνία. Τον έριξα κάτω με νοκ άουτ στον τρίτο γύρο”.
Κάθε Κυριακή πυγμαχούσαν με άλλους συγκρατούμενους προκειμένου να απολαμβάνουν τους αγώνες τα SS και με τα στοιχήματα να πέφτουν βροχή. Ο Ραζόν πέτυχε περισσότερες από 120 νίκες στο Αουσβιτς και κάπως έτσι κατάφερε να επιζήσει σε αντίθεση με την υπόλοιπη οικογένειά του. Το 1946 μετακόμισε μόνιμα στο Ισραήλ.
ΤΟΝ ΕΣΩΣΕ Η ΓΡΟΘΙΑ ΤΟΥ
Ο Ντάνιελ Ουζιέλ γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη στις 22 Δεκεμβρίου του 1916. Ξεχώρισε από μικρός για τις επιδόσεις του στον στίβο ως αθλητής της Μακαμπή με διακρίσεις στο άλμα εις ύψος. Η καταξίωση όμως ήρθε από το άθλημα της πυγμαχίας. Αγωνιζόταν στην κατηγορία των μεσαίων βαρών και ήταν επί σειρά ετών αήττητος. Λίγο πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο προπονούσε -σύμφωνα με ντοκουμέντα της εποχής- την ομάδα του Αρη κάθε Τετάρτη και Σάββατο στο Χαριλάου. Το 1942 εκτοπίστηκε στο στρατόπεδο της περιοχής Χιρς (το πρώτο γκέτο της πόλης).
Ο Ουζιέλ δεν άντεξε τις συνθήκες κράτησης. Πήδηξε από ένα όχημα και τραυμάτισε θανάσιμα με τη γροθιά του έναν Γερμανό φρουρό. Διέφυγε για την Αθήνα και στη συνέχεια πήρε τον δρόμο για το βουνό, καθώς εντάχθηκε στις τάξεις της Εθνικής Αντίστασης. Μετά την απελευθέρωση επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη. Το Μάιο του 1945 ήταν σημαιοφόρος του ΓΣ Μακαμπή στους πρώτους μεταπολεμικούς αγώνες και το 1946 συμπεριλήφθηκε στην εθνική ομάδα της Ελλάδας. Εφυγε από τη ζωή το 1983.
«ΔΕΝ ΛΥΠΑΜΑΙ ΠΟΥ ΘΑ ΠΕΘΑΝΩ»
Ο Μαρσέλ Νατζαρής, εκ των κορυφαίων ιστιοπλόων στη Θεσσαλονίκη, μέλος του Ομίλου Φίλων Θαλάσσης της Θεσσαλονίκης, οδηγήθηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Μπίρκεναου. Κατάφερε να επιβιώσει, αν και είχε περιληφθεί στην κατηγορία των μελλοθάνατων.
Γι’ αυτό και αποφάσισε να κρύψει σε ένα θερμός ένα βιαστικό κείμενο στο οποίο μεταξύ άλλων έγραφε: “Δεν λυπάμαι που θα πεθάνω, αλλά λυπάμαι που δεν θα μπορέσω να εκδικηθώ…”. Στις 11 Ιουλίου του 1942 οι Γερμανοί συγκέντρωσαν όλους τους Εβραίους στο κέντρο της Θεσσαλονίκης στην πλατεία Ελευθερίας και ξεκίνησε επισήμως η καταγραφή τους. Ακολούθησε η γκετοποίησή τους και στη συνέχεια ξεκίνησαν οι προετοιμασίες για τη μεταφορά τους.
Από τους 50.000 Εβραίους της Θεσσαλονίκης που οδηγήθηκαν στα στρατόπεδα εξόντωσης επέστρεψαν 1.950, το 96% του εβραϊκού πληθυσμού δολοφονήθηκε. Ο συνολικός αριθμός θυμάτων από όλη την Ελλάδα ανήλθε στους 65.000.
H ΖΩΗ ΤΟΥ ΕΓΙΝΕ ΤΑΙΝΙΑ ΤΟΥ ΧΟΛΙΓΟΥΝΤ
Η ζωή του γεννημένου στη Θεσσαλονίκη το 1923 Σολομών Αρούχ έγινε ταινία, η οποία προβλήθηκε το 1989 με τίτλο “Ο θρίαμβος του πνεύματος”. Επρόκειτο για αμερικανική παραγωγή με πρωταγωνιστή τον Ουίλιαμ Νταφόε. Ο Αρούχ ήταν μεταξύ άλλων και μέλος της πυγμαχικής ομάδας των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων. Εκτοπίστηκε μαζί με την οικογένειά του στις 15 Μαΐου του 1943.
“Η οικογένειά μου κι εγώ φτάσαμε στο Αουσβιτς στις 6 το απόγευμα. Ημουν όρθιος όλη τη νύχτα μέχρι την επόμενη μέρα. Οι Ναζί μας καθάρισαν με νερό, μας απολύμαναν, ξύρισαν τα κεφάλια μας και έβαλαν αριθμούς στους βραχίονές μας . Αργότερα ο διοικητής ρώτησε αν κάποιος από εμάς ξέρει να πυγμαχεί. Εγώ σήκωσα το χέρι. Δεν με πίστεψε. Σχημάτισε με ένα ραβδί έναν κύκλο. Εφεραν έναν άλλο Εβραίο. Μου είπε ”αυτό είναι το ρινγκ”. Τον κέρδισα και αμέσως μετά έφεραν έναν σωματώδη κρατούμενο από την Τσεχοσλοβακία. Τον κέρδισα κι αυτόν.
Κάθε Σάββατο και Τετάρτη σε μια αποθήκη, γεμάτη από καπνό από τα τσιγάρα Γερμανών στρατιωτικών και αξιωματικών, έπαιζα σε αγώνες. Ο νικητής κέρδιζε ένα καρβέλι ψωμί και ένα πιάτο σούπα. Πολλές φορές ο ηττημένος είτε πήγαινε στο απόσπασμα είτε οδηγούνταν στον θάλαμο αερίων” διηγείται ο Αρούχ. Μέχρι τον Ιανουάριο του 1945, όταν και απελευθερώθηκε το Αουσβιτς, υπολόγισε πως είχε περί της 208 νίκες νοκ άουτ. Ο πατέρας και ο αδελφός του βρήκαν φρικτό θάνατο στους θαλάμους αερίων. Ο ίδιος αποφάσισε να συνεχίσει τη ζωή του στην Παλαιστίνη. Εφυγε από τη ζωή στις 26 Απριλίου του 2009.
Η ΕΞΑΦΑΝΙΣΜΕΝΗ ΠΡΩΤΑΘΛΗΤΡΙΑ
Η Αλέγκρα Γκατένιο (γεννήθηκε το 1921 στη Θεσσαλονίκη) ήταν πρωταθλήτρια στους δρόμους ταχύτητας και άλτρια. Υπήρξε η πρώτη αθλήτρια του τμήματος Γυναικών του Ηρακλή, με συμμετοχές σε πανελλήνιους αγώνες, ενώ ήταν και κάτοχος πανελληνίου ρεκόρ στον ακοντισμό. Η τύχη της μετά το 1943, όταν και ξεκίνησε η εκτόπιση των Εβραίων σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, παρέμεινε άγνωστη.
Η τελευταία αναφορά γι’ αυτήν έγινε από ανθρώπους του στίβου στους πρώτους μεταπολεμικούς αγώνες στη Θεσσαλονίκη. Μαρτυρίες έκαναν λόγο για την εμφάνιση μιας ταλαιπωρημένης γυναίκας με φτωχικά ρούχα που συστήθηκε ως Γκατένιο. Πληροφορίες ανέφεραν πως μετανάστευσε στην Παλαιστίνη. Ποτέ κανείς δεν άκουσε ξανά κάτι για την πρωταθλήτρια Ελλάδας στους δρόμους ταχύτητας.
«ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΚΟΥΒΑΛΟΥΝ ΤΟ ΒΑΡΟΣ ΤΗΣ ΑΠΩΛΕΙΑΣ»
Η εβραϊκή παρουσία στη Θεσσαλονίκη ήταν πριν από το 1940 ιδιαίτερα έντονη σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής και φυσικά ο αθλητισμός δεν θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση. «Η πόλη έχασε ένα δυναμικό της κομμάτι και η απώλεια είναι πολλαπλώς σημαντική για τον πολιτισμό της. Ως Δήμος Θεσσαλονίκης τιμούμε τη μνήμη των θυμάτων. Τιμούμε όμως και τους επιζώντες, αυτούς που κουβαλούν χρόνια το βάρος της απώλειας και του πένθους» δήλωσε ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης Γ. Μπουτάρης.
Ο ΧΑΜΕΝΟΣ ΣΚΟΡΕΡ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ
Ο Αλβέρτος Ναχμίας έμεινε στην Ιστορία, καθώς πέτυχε το πρώτο γκολ της Εθνικής Ελλάδας σε επίσημο διεθνές παιχνίδι. Γεννήθηκε το 1905 στη Θεσσαλονίκη. Το 1926 έβγαλε δελτίο ως ποδοσφαιριστής του Ηρακλή. Συμπεριλήφθηκε στην εθνική ομάδα για το παιχνίδι με την Ιταλία που έγινε στις 7 Απριλίου του 1929 στο γήπεδο του Παναθηναϊκού παρουσία 15.000 θεατών.
Σύμφωνα με το “Ελεύθερον Βήμα” το παιχνίδι ήρθε για να παρακολουθήσει και η κόρη του πρωθυπουργού της Ιταλίας, Εντα Μουσολίνι. Το παιχνίδι κέρδισε η Ιταλία με 4-1 και το μοναδικό γκολ για την Ελλάδα έβαλε στο 60′ ο Ναχμίας. Κατά τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου πολέμησε στο αλβανικό μέτωπο και επέστρεψε τραυματίας στη Θεσσαλονίκη. Μετά το 1943 εξαφανίστηκε. Για τη μετέπειτα ζωή του δεν βρέθηκαν ποτέ στοιχεία.
ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΜΝΗΜΗΣ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: «ΠΟΤΕ ΞΑΝΑ»
Τη μνήμη των πρώτων θυμάτων του Ολοκαυτώματος από τη Θεσσαλονίκη τιμούν με εκδηλώσεις το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο σε συνεργασία με την ισραηλίτικη κοινότητα. Οι εκδηλώσεις που τελούν υπό την αιγίδα του Δήμου Θεσσαλονίκης τιτλοφορούνται: «Ποτέ ξανά. Θεσσαλονίκη-Αουσβιτς. 70 χρόνια από την αναχώρηση του πρώτου συρμού». To «παρών» στις εκδηλώσεις μνήμης αναμένεται να δώσει και ο πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς.
