Τις τελευταίες ημέρες διάβασα την δεύτερη έκδοση του βιβλίου του πανεπιστημιακού Paul Krugman “End this recession now!”, New York 2013. Το βιβλίο κυκλοφορεί και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Πόλις: Πολ Κρούγκμαν, «Τέλος στην Ύφεση Τώρα!».
Παράλληλα, παρατηρώ πως αυτές τις ημέρες γίνεται έντονη συζήτηση σε παγκόσμιο επίπεδο για την ύφεση που πλήττει κατά κύριο λόγο τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, καθώς και τα περισσότερα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μεταξύ των οποίων και την Ελλάδα, και μάλιστα σε μεγαλύτερο βαθμό. Η πλειονότητα των οικονομολόγων και των σχολιαστών αποδίδει την ύφεση στα μέτρα αυστηρής λιτότητας που έχουν εφαρμοσθεί από τις κυβερνήσεις των χωρών που διέρχονται μια περίοδο οικονομικής κρίσης.
Πριν καταπιαστώ με το κυρίως θέμα, νομίζω πως χρειάζεται μια σύντομη αναφορά στον συγγραφέα του εν λόγω βιβλίου, για να γίνει αντιληπτή η βαρύτητα των απόψεών του.
Ο Πολ Κρούγκμαν είναι Καθηγητής Οικονομικών και Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον των ΗΠΑ, και τακτικός αρθρογράφος στην εφημερίδα «The New York Times». Άρθρα του δημοσιεύονται τακτικά στην αθηναϊκή εφημερίδα «Το Βήμα». Το 2008 τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ Οικονομίας. Σήμερα συγκαταλέγεται μεταξύ των κορυφαίων οικονομολόγων σε παγκόσμια κλίμακα.
O Π. Κρούγκμαν θεωρείται ένας από τους βαθύτερους γνώστες της παγκόσμιας οικονομίας και των μηχανισμών της, και θαυμάζεται για το ταλέντο στην παρουσίαση και ανάλυση των δύσκολων οικονομικών θεωριών με έναν εύληπτο τρόπο, που γίνεται κατανοητός στον μέσο αναγνώστη.
Το θέμα που διαπραγματεύεται στο βιβλίο του ο Πολ Κρούγκμαν είναι πως πολλές ανεπτυγμένες χώρες τα τελευταία χρόνια διέρχονται μια περίοδο οικονομικής ύφεσης, με άλλα λόγια στασιμότητας, ή ακόμη και μείωσης της οικονομικής δραστηριότητας, με όλες τις συνεπαγόμενες κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις.
Είναι πανθομολογούμενο, αλλά και εμφανές γεγονός, ότι διερχόμαστε μια περίοδο οικονομικής κρίσης, που από το 2008 μαστίζει τις οικονομίες ανεπτυγμένων και πλούσιων κρατών.
Παράλληλα, η ακολουθούμενη πολιτική καταστρέφει ανεπανόρθωτα τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων, αφού βασική προϋπόθεση της πολιτικής της λιτότητας είναι η μείωση του κράτους πρόνοιας, με άλλα λόγια η μείωση στα προγράμματα για την προστασία των πιο ευάλωτων μελών της κοινωνίας.
Τα μέτρα λιτότητας που εφαρμόζονται στην Ελλάδα με τις υποδείξεις, ή πιο σωστά τις επιταγές, της περιβόητης Τρόικα, με αποτέλεσμα περικοπές στις δημόσιες δαπάνες, αυξήσεις στους φόρους, μειώσεις στους μισθούς και «ευελιξία» στις εργασιακές διατάξεις, έχουν οδηγήσει στη συρρίκνωση των εισοδημάτων των εργαζομένων, σε βαθμό που η ζήτηση για αγαθά και υπηρεσίες μειώθηκε τόσο που η οικονομία της χώρας έχει περιέλθει σε κατάσταση ύφεσης.
Με άλλα λόγια, αντί το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν της Ελλάδας να αυξάνεται, πράγμα που θα σήμαινε αυξημένη ζήτηση αγαθών και υπηρεσιών, και μείωση στην ανεργία, που έφτασε το 27%, και πλησιάζει το 60% για νέους κάτω των 24 ετών, συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο.
Η πολιτική της λιτότητας δεν εφαρμόζεται μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλα κράτη – μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και στις ΗΠΑ, με αρνητικές για τις οικονομίες τους επιπτώσεις. Σε αυτήν την πολιτική οφείλεται η οικονομική κρίση που μαστίζει τις χώρες της Δύσης.
Η ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΑΓΝΟΕΙ ΤΑ ΔΙΔΑΓΜΑΤΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Και όμως, ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, Υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας, πρόσφατα δήλωσε πως «οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, περιλαμβανομένης της Γαλλίας, πρέπει να συνεχίσουν τις μεταρρυθμίσεις για να αντιμετωπίσουν τα ελλείμματα και ότι οι ισχύουσες συνθήκες επιτρέπουν την ευελιξία που χρειάζεται για την προσαρμογή στις οικονομικές εξελίξεις», αθηναϊκή εφημερίδα Τα Νέα, 25/4/2013.
Η ασκούμενη πολιτική της λιτότητας αγνοεί τα διδάγματα της ιστορίας. Η μεγάλη Οικονομική Κρίση που άρχισε από τις Ηνωμένες Πολιτείες το 1929, και σάρωσε τις οικονομίες και των άλλων χωρών κατά το πρώτο ήμισυ της δεκαετίας του 1930, και βύθισε στη δυστυχία εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπων, τερματίσθηκε με προγράμματα μεγάλων κρατικών δαπανών, ούτως ώστε να αναζωπυρώσει τη ζήτηση για αγαθά και υπηρεσίες, και να δημιουργηθούν δουλειές για τις στρατιές των ανέργων.
Το ότι η Γερμανία δεν φαίνεται να έχει διδαχθεί από αυτό το μάθημα είναι ακατανόητο και για έναν άλλο, ιδιαίτερα σημαντικό γι’ αυτήν, αλλά και για την υπόλοιπη Ευρώπη, λόγο. Ήταν κατά τη διάρκεια της Οικονομικής Κρίσης της δεκαετίας του 1930 που κέρδισε τη δημοτικότητά του ο Χίτλερ, υποσχόμενος έξοδο από την κρίση, αλλά και επανάκτηση της υπερηφάνειας του γερμανικού λαού, μετά την ταπεινωτική ήττα που είχε υποστεί η Γερμανία στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο που η ίδια προκάλεσε.
Το ότι και στις ημέρες μας παρατηρείται αναβίωση ναζιστικών κινημάτων έπρεπε να έχει θορυβήσει την γερμανική ηγεσία, και να την κάνει να αναθεωρήσει την πολιτική οικονομικής λιτότητας που επιβάλλει σε χώρες όπως η Ελλάδα, η Κύπρος, η Ισπανία, η Ιταλία, και η Πορτογαλία, κ.ά.
Για τους παραπάνω λόγους ο Αμερικανός οικονομολόγος Πολ Κρούγκμαν στο βιβλίο του «Τέλος στην ύφεση τώρα!» τονίζει πως οι χώρες που η οικονομία τους παραμένει σε ύφεση, με όλες τις αρνητικές κοινωνικές επιπτώσεις, πρέπει να υιοθετήσουν μια πολιτική αναθέρμανσης και επανεκκίνησης της οικονομικής δραστηριότητας.
Πρόσφατα, ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Χοσέ Μανουέλ Μπαρόζο, προειδοποίησε ότι οι πολιτικές λιτότητας που στηρίζονται από τη Γερμανία θα πρέπει να χαλαρώσουν, επειδή δεν έχουν επαρκή «πολιτική και κοινωνική στήριξη» στις πληγείσες χώρες. Και εδώ σίγουρα εννοεί τις χώρες της Νότιας Ευρώπης.
Επίσης, στις 29 Απριλίου, ο Γάλλος Υπουργός Προστασίας του Καταναλωτή, Μπενουά Αμόν, δήλωσε πως «Μόνο η Γερμανίδα Καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ, υποστηριζόμενη από ορισμένες χώρες του Βορρά, πιστεύει ότι η λιτότητα λειτουργεί».
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΣΕ ΠΕΡΙΟΔΟΥΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΥΦΕΣΗΣ
Ο Πολ Κρούγκμαν είναι σαφής στη διάγνωση του προβλήματος, και ακριβής στην υπόδειξη της αρμόζουσας λύσης. Δεδομένου ότι η οικονομική κρίση των τελευταίων χρόνων συνδυάζεται με μια παρατεταμένη ανεργία, ιδίως μεταξύ των νέων, η ισχυρή τόνωση της οικονομίας από το κράτος είναι απαραίτητη και επιβεβλημένη.
Ιδιαίτερα, όταν ο ιδιωτικός παραγωγικός τομέας προβαίνει σε μείωση των δαπανών και επενδύσεων, λόγω της μειωμένης ζήτησης των προϊόντων και υπηρεσιών του, η οικονομική πολιτική του κράτους πρέπει να κινείται προς την αντίθετη κατεύθυνση, δηλαδή να εφαρμόζει επεκτατική οικονομική πολιτική, που να εμπνέει επιχειρηματική εμπιστοσύνη και να ενθαρρύνει επενδυτικά προγράμματα.
Η περίοδος οικονομικής ύφεσης είναι η χειρότερη στιγμή για το κράτος να αυξήσει τη φορολογία, ως μέτρο για να καλύψει το δημοσιονομικό του έλλειμμα, όπως έχει γίνει πρόσφατα στην Ελλάδα.
Σε τέτοιες περιστάσεις η λιτότητα, η μείωση των προγραμμάτων κοινωνικής πρόνοιας, και η αύξηση της φορολογίας επιδεινώνουν την οικονομική κρίση, και ως εκ τούτου επιτείνουν το πρόβλημα του χρέους του ελληνικού δημοσίου.
Η ανάπτυξη θα έρθει όταν οι εταιρείες εκτιμήσουν πως θα υπάρξει ζήτηση των προϊόντων και υπηρεσιών τους από τους καταναλωτές, οι οποίοι με τη σειρά τους θα αυξήσουν την κατανάλωση όταν έχουν τη βεβαιότητα ότι δεν θα χάσουν τις δουλειές τους, ή ότι δεν θα μειωθούν οι μισθοί και οι συντάξεις τους.
Σύμφωνα με τον Πολ Κρούγκμαν, σε τέτοιες περιστάσεις κάποιος θα πρέπει να αρχίσει να ξοδεύει, για να βγει η οικονομία μιας χώρας από τον φαύλο κύκλο στον οποίο έχει περιέλθει από την πολιτική της λιτότητας. Και αυτός ο κάποιος, με άλλα λόγια ο «από μηχανής θεός» της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, δεν είναι άλλος από το κράτος.
Αλλιώς η ύφεση, λόγω της διάρκειας και της σύνθεσής της, μπορεί να οδηγήσει όχι μόνο στην επιδείνωση της οικονομικής κρίσης, αλλά και στη διάβρωση των κοινωνικών θεσμών, καθώς επίσης και στην αλλοίωση του δημοκρατικού καθεστώτος.
Στο βιβλίο του «Τέλος στην ύφεση τώρα!», ο Πολ Κρούγκμαν προειδοποιεί πως η πολιτική της λιτότητας, σε συνδυασμό με τη συρρίκνωση του κράτους πρόνοιας και την αύξηση των διαφόρων μορφών φορολογίας, βαθαίνει την ύφεση, αποδυναμώνει την ατομική ιδιοκτησία, και αποτρέπει την ενεργοποίηση της αναπτυξιακής προοπτικής.
«Χωρίς μια ριζική αλλαγή της οικονομικής πολιτικής, τόσο στις Ηνωμένες Πολιτείες όσο και την Ευρώπη, το πιθανότερο αποτέλεσμα θα είναι μια παρατεταμένη ύφεση, ίσως όχι τόσο μεγάλη, όπως στη δεκαετία του 1930, αλλά με σαφείς ομοιότητες, και πάνω απ’ όλα με ένα τεράστιο ανθρώπινο κόστος λόγω της άσκοπα υψηλής ανεργίας», τονίζει στο βιβλίο του ο Πολ Κρούγκμαν.
Η οικονομική πολιτική της λιτότητας που εφαρμόζεται μέχρι τώρα στις περισσότερες χώρες της Δύσης, ακολουθώντας το δόγμα του άτεγκτου νεοφιλελευθερισμού, αποδυναμώνει τα μεσαία αστικά στρώματα, εξαθλιώνει την εργατική τάξη, και γίνεται ούριος άνεμος στα πανιά των νεοφασιστικών και νεοναζιστικών τάσεων…
