Μιας και ο Θανάσης Βαλτινός απέσπασε το Μεγάλο Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για το συνολικό του έργο και επειδή τούτο το βιβλίο έπεσε στα χέρια μας επίσης πρόσφατα, είπα να μοιραστώ μαζί σας τις παρακάτω απόψεις της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών (στο http://www.eens.org/?p=3070).
Ο Θανάσης Βαλτινός (1932-) είναι από τους επιφανέστερους Έλληνες συγγραφείς της λεγόμενης «δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς». Είναι ευρέως γνωστός για τη ρεαλιστική μεταχείριση αγνοημένων ή «ευαίσθητων» πτυχών της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Το βασικό θέμα της πεζογραφίας του είναι η ποικίλων μορφών βία που ενέπνευσαν διάφορες ιδεολογίες από τις αρχές του εικοστού αιώνα μέχρι το τέλος του. Οι ιστορικές περίοδοι με τις οποίες καταπιάνεται είναι κάτι περισσότερο από απλή σκηνογραφία των έργων του. Ο Εμφύλιος πόλεμος (1943-49), η δικτατορία (1967-74) και, σε πιο πρόσφατα κείμενά του, οι βαλκανικοί πόλεμοι (1912-13), ο Εθνικός Διχασμός (1915-) και η μικρασιατική εκστρατεία (1919-22) προσδιορίζουν αποφασιστικά τις συμπεριφορές των ηρώων του και την οπτική των αφηγητών του. Μέρος της θεματολογίας του είναι οι συνέπειες όλων αυτών των γεγονότων και των σχετικών ιδεολογιών στον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό.
Ο συγγραφέας είναι εξίσου γνωστός για τη λιτότητα των εκφραστικών του μέσων, για τη χρήση του λόγου της μαρτυρίας (προφορικής και γραπτής) και τη μίμηση αυθεντικών κειμένων στη σύνθεση των έργων του. Από τέτοιου είδους λόγο ή αποσπάσματα αποτελούνται καθ’ ολοκληρίαν τα περισσότερα πεζογραφήματά του. Ορισμένα από τα πιο γνωστά μοιάζουν με αυτούσιες μαρτυρίες ή ασχολίαστες παραθέσεις αποσπασμάτων παρά με αμιγή μυθιστοριογραφία. Η συμπαράθεση διάφορων ειδών λόγου και οι οιονεί μαρτυρίες των έργων του φαίνεται να ορίζουν την ταυτότητα του συγγραφικού εγώ και το σύνολο περιεχομένου και μορφής τους να επιβάλλεται στον αναγνώστη ως αισθητικό αποτέλεσμα.
Η βία που αναφέρεται στον τίτλο του βιβλίου παραπέμπει βεβαίως στη σωματική βία που θίγεται σε πολλά από τα κείμενα του συγγραφέα αλλά αφορά και στις ιδεολογικές πιέσεις που ασκήθηκαν ποικιλοτρόπως στην ελληνική κοινωνία, υπαγορεύοντας τρόπους σκέψης, ερμηνείες ιστορικών πεπραγμένων και, ακραίες και μη, συμπεριφορές στους πολίτες της. Στο μέτρο που η ιδεολογία και ο πολιτισμός αποτελούν γλωσσικά κατασκευάσματα ή συνθέτουν αφηγήσεις, όλοι μας, αναπόφευκτα, είμαστε επιρρεπείς σε αυτά. Η λογοτεχνία και η κριτική της είναι αναπόσπαστο μέρος τους. Ως όντα που παράγουν πολιτισμό, σκεφτόμαστε βάσει αυτών των αφηγήσεων, διαμορφώνουμε την ίδια μας την πραγματικότητα βάσει αυτών, την ατενίζουμε μέσα από το πρίσμα τους και κάποτε συνειδητοποιούμε πως έχουμε τη δυνατότητα να την αλλάξουμε. Αυτό, κατά την κρίση μου, είναι και ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους του προβληματισμού στην πεζογραφία του Βαλτινού. Στόχος της μελέτης είναι η ερμηνευτική αναθεώρηση των υπό εξέταση κειμένων του συγγραφέα και η ένταξή τους στις σύγχρονες ανησυχίες της πολιτισμικής κριτικής για την ελληνική πεζογραφία.
Ο Δημήτρης Παϊβανάς γεννήθηκε στην Αθήνα το 1961. Σπούδασε Νεοελληνική και Κλασική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Μελβούρνης. Είναι Διδάκτορας του Πανεπιστημίου Birmingham (Μεγ. Βρετανία). Στην περίοδο 1985-1997 δίδαξε Νεοελληνική Γλώσσα, Λογοτεχνία, Μετάφραση και Θεωρία της Λογοτεχνικής Κριτικής στα Πανεπιστήμια Μελβούρνης και La Trobe.
