Πριν από ένα χρόνο περίπου στο περιοδικό New York Times, δημοσιεύθηκε ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο… Ο τίτλος του… «Πώς οι μεγάλες εταιρίες μαθαίνουν τα μυστικά σας». Το άρθρο υπέγραφε ο δημοσιογράφος Charles Duhigg, ο οποίος είναι συγγραφέας του βιβλίου «Η Δύναμη της Συνήθειας: Γιατί κάνουμε ότι κάνουμε στη ζωή μας και στην επιχείρησή μας». Το θέμα του άρθρου αφορούσε μια «κατηγορία» πελατών του πολυκαταστήματος Target και, συγκεκριμένα, των εγκύων γυναικών και την προσπάθεια της εταιρίας μέσα από την ηλεκτρονική τους παρακολούθηση, είτε αυτή γινόταν από τις κάμερες κλειστού κυκλώματος στα καταστήματα της Target, είτε από τις πιστωτικές κάρτες που χρησιμοποιούσαν, είτε από τις ιστοσελίδες που επισκέπτονταν στο σπίτι τους, είτε μέσα από τα προϊόντα που αγόραζαν, να συγκεντρώσει τις απαραίτητες πληροφορίες για να τους πουλήσει προϊόντα ειδικά για εγκύους και μωρά.

Αυτά πριν ένα χρόνο σε μία άλλη χώρα τις ΗΠΑ. Καιρός τώρα να ταξιδέψουμε προς τα μέρη μας.
Πριν, ας πούμε, 15 χρόνια, το θέμα της τελευταίας εκπομπής Four Corners, του κρατικού δικτύου ABC, την περασμένη Δευτέρα το βράδυ, θα ακουγόταν κυρίως σαν μία ακόμα καλοστημένη θεωρία συνομωσίας. Σήμερα, όμως, είναι πραγματικότητα, για την οποία η πλειοψηφία των Αυστραλών γνωρίζει ελάχιστα.

Η εκπομπή ασχολήθηκε με μία οικογένεια συμπαροίκων, την οικογένεια της Ελένης και του Δημήτρη Παππά και των τριών παιδιών τους. Για μόνο 24 ώρες η οικογένεια επέτρεψε στο φακό της εκπομπής να την παρακολουθήσει, να καταγράψει τις κινήσεις όλων των μελών είτε επρόκειτο για κινήσεις τους στο φυσικό τους χώρο (οι οποίες, όπως αποκάλυψε η εκπομπή, παρακολουθούνταν καρέ-καρέ από πολλά άλλα ηλεκτρονικά μάτια σε κάθε γωνιά του κόσμου) είτε για κινήσεις τους στο διαδικτυακό χώρο (οι οποίες, επίσης, παρακολουθούνται και καταγράφονται από τα «αφεντικά» του ίντερνετ δηλαδή τις εταιρίες Google, Yahoo, Facebook και πάει λέγοντας).
Tα στοιχεία του προφίλ της οικογένειας των συμπαροίκων που προέκυψαν δεν αναφέρονται στην εκπομπή, εκείνο όμως που αναφέρεται είναι το γεγονός ότι κάθε 24ωρο ο όγκος των πληροφοριών που μαζεύουν αυτά τα μεγάλα αφεντικά του ίντερνετ μαζί με αυτόν που μαζεύουν, παράλληλα, οι μεγάλες εταιρίες όπως η Coles–Myers, Woolworths και άλλες παρόμοιες πολυεθνικές αναλογεί, στην γλώσσα της πληροφορίας σε 28 δισεκατομμύρια γκιγκαμπάιτς (gigabytes) όπως και το ότι κανένας μας δεν μπορεί να κρυφτεί πλέον από κανένα.

Δηλαδή, με απλά λόγια, οι μεγάλες εταιρίες, μεταξύ αυτών και οι τράπεζες, είναι σε θέση να γνωρίζουν όλες μας τις κινήσεις ή, πιο σωστά, αυτές τις κινήσεις και καταναλωτικές συνήθειες του καθενός μας που άπτονται του ενδιαφέροντός τους. Όπως πότε πάμε για ψώνια, σε ποιο σουπερμάρκετ ψωνίζουμε, πόσα ξοδεύουμε, σε ποιο διάδρομο του σουπερμάρκετ χαζεύουμε περισσότερο, τι αγοράζουμε από το σουπερμάρκετ, ποια μάρκα οδοντόκρεμας, χαρτιού υγείας, τι είδος κρεατικών, ή γάλακτος, ποιες ιστοσελίδες επισκεπτόμαστε στο ίντερνετ, τι ψάχνουμε να βρούμε μέσω της Google, πόση ώρα ξοδεύουμε μπροστά από την οθόνη ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή, πόση ώρα ξοδεύουμε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με ποιόν επικοινωνούμε, τι γράφουμε στα ηλεκτρονικά μας μηνύματα και πάει λέγοντας.

Ποιος και γιατί χρειάζεται, όμως, όλες αυτές τις πληροφορίες; Πώς τις μαζεύει; Πήρε, πήραν ποτέ όλοι αυτοί που μαζεύουν σαν το κοντορεβιθούλη τα ηλεκτρονικά μας ίχνη την άδειά μας; Πώς είναι δυνατόν πληροφορίες όπως αυτή να αποκαλύπτουν τα μυστικά μας; Και αν, όντως, τέτοιες απλές πληροφορίες μπορούν να αποκαλύψουν τα μυστικά μας τι σημαίνει αυτό για την προσωπική μας ζωή; Και, κατ’ επέκταση, τι αντίκτυπο μπορεί να έχει αυτή η γνώση των εμπορικών κολοσσών στην προσωπική μας ελευθερία; Και αν όλες αυτές οι πληροφορίες πέσουν σε λάθος χέρια, τι μπορεί να σημαίνει αυτό; Και τέλος αν αυτό συμβαίνει σήμερα, τι μας περιμένει μέσα στα επόμενα χρόνια;

Η ΛΟΓΟΡΙΘΜΙΚΗ ΜΑΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΔΕΝ ΑΠΕΧΕΙ ΠΟΛΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ

Πριν από περίπου 11 χρόνια, λίγο μετά την επίθεση στους δίδυμους πύργους της Νέας Υόρκης, ως φοιτήτρια του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης, αποφάσισα να ερευνήσω τις τάσεις, τις προκλήσεις, αλλά και τα διαφορετικά πολιτικά ρεύματα που επηρέαζαν την εποχή εκείνη την κοινή γνώμη της Σαουδικής Αραβίας. Θυμάμαι την έκπληξη, αλλά και το φόβο που ένιωσα, όταν διηγούμενη στον καθηγητή μου ότι έπεσα πάνω σε μία ιστοσελίδα φανατικών μουσουλμάνων πήρα την εξής απάντηση… «Μείνε μακριά απ’ αυτές τις ιστοσελίδες αν δεν θες να χτυπήσει την πόρτα του σπιτιού σου το ASIO».

Τον άκουσα με δυσπιστία και γέλασα, αλλά η κουβέντα μας πήγε πολύ μακριά έως ότου κατάλαβα ότι δεν υπάρχει προσωπικό δεδομένο που να είναι στο απυρόβλητο όταν χρησιμοποιούμε το ίντερνετ. Και τότε ήταν το ίντερνετ, σήμερα όμως… υπάρχουν τα έξυπνα κινητά (μονίμως συνδεδεμένα στον παγκόσμιο ιστό που μας συνοδεύουν παντού, ακόμα και στο κρεβάτι μας. Σωστά;
Και ακούστε και αυτό…

Οι εξελίξεις στην φορητή τεχνολογία, επιτρέπουν πλέον τον εξοπλισμό αυτών των συσκευών (του τηλεφώνου μας, με άλλα λόγια), με αισθητήρες και υλικό το οποίο βοηθά στη συλλογή πληροφοριών από το φυσικό μας περιβάλλον. Δηλαδή, δεν είναι διόλου απίθανο όταν απολαμβάνουμε το αφρόλουτρό μας στο μπάνιο μας με το κινητό κάπου κοντά μας, το κινητό μας να «γνωρίζει» ότι για παράδειγμα δεν υπάρχει ηλεκτρικός φωτισμός στο δωμάτιο αλλά κεριά… Ακούγεται απίθανο; Ίσως, αλλά είναι αληθινό…

Πώς γίνονται, όμως, τα απίθανα και απίστευτα αληθινά; «Όλοι μας είμαστε έρμαια το λογαρίθμων» όπως πολύ εύστοχα αναφέρει ο Πάρης Βελισσάρης, από την εταιρία Avantgarde Designs, η οποία ειδικεύεται στον σχεδιασμό ιστοσελίδων.

Ο Πάρης, απόφοιτος του Τμήματος Ρομποτικής Μηχανικής του Πανεπιστημίου Swinburne, ξέρει από πρώτο χέρι ότι τα ηλεκτρονικά μας και όχι μόνο ίχνη μας, απ’ όπου και αν παράγονται ακόμα και από τις συνδρομητικές μας κάρτες (Flybuys και άλλες παρόμοιες), μεταφράζονται σε πληροφορίες, οι οποίες -όπως λέει χαρακτηριστικά- συλλέγονται αυτόματα από «σούπερ» ηλεκτρονικούς υπολογιστές από κάθε γωνιά του κόσμου.

«Τα τελευταία πέντε χρόνια έχουν επενδυθεί τεράστια ποσά από εταιρίες προκειμένου μαθηματικοί και άλλοι ερευνητές από τον τομέα της Πληροφορικής να αναπτύξουν λογαριθμικές εξισώσεις και λογισμικό που αναλύει τις πληροφορίες και δημιουργεί με τη βοήθεια των λογάριθμων και μέσα από αυτές τις πληροφορίες την προσωπικότητα του καθενός μας και τις καταναλωτικές μας συνήθειες. Και ειλικρινά η εικόνα που ζωγραφίζει αυτό το λογισμικό για τον καθένα μας τα τελευταία χρόνια είναι σχεδόν τέλεια» λέει ο Πάρης.

Αυτή η «λογαριθμική μας προσωπικότητα» μπορεί να φαντάζεστε ότι μοιάζει λίγο σαν σκιά της αληθινής μας προσωπικότητας, αλλά αν λάβουμε υπόψη μας ότι στο facebook, για παράδειγμα, μοιραζόμαστε τις φωτογραφίες μας τότε η λογαριθμική προσωπικότητα που πολλές εταιρίες έχουν φτιάξει για εμάς δεν έχει μόνο όνομα αλλά τώρα πλέον και εικόνα. Την δική μας εικόνα.

Και εκεί ακριβώς ξετυλίγεται ένα άλλο οργουελιανό και, ιδιαίτερα, επικίνδυνο σενάριο. «Η προσωπικότητα, οι συνήθειες, η ζωή του καθενός μας είναι εύκολο πλέον, όχι μόνο να προβλεφθεί αλλά και να κατευθυνθεί όταν τράπεζες πληροφοριών τις διασταυρώνουν και ξέρουμε ότι αυτό γίνεται με τα στοιχεία που έχουν για τον καθένα μας. Εκείνο που δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε είναι σε ποιο βαθμό γίνεται αυτό. Και δεν πιστεύω ότι είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε ακριβώς καθώς οι μεγάλες εταιρίες συλλογής και εμπορίας των πληροφοριών μας δεν αποκαλύπτουν τα μυστικά τους είναι ο βαθμός στον οποίο γίνεται» λέει ο Πάρης.

Γιατί, όμως, οι μεγάλες εταιρίες χρειάζονται αυτές τις πληροφορίες; «Για εμπορικούς λόγους, για να μας πουλήσουν προϊόντα, για να αυξήσουν τα κεφάλαιά τους» μας λέει ο Πάρης. Και οι εταιρίες Google, Facebook ή Yahoo, που δεν πουλούν μανταλάκια, ξυραφάκια και σαμπουάν, θησαυρίζουν επίσης με τις πληροφορίες μας, γιατί το δικό τους προϊόν δεν είναι τίποτε άλλο από τις δικές μας πληροφορίες. Και αν δεν θυμάστε πότε δώσατε την έγκρισή σας στη Coles, την Woolworth ή την Google, για σκεφτείτε λίγο καλύτερα…  Όταν υπογράφουμε τους όρους προκειμένου να πάρουμε την κάρτα Flybuys και τους πόντους, ή όταν υπογράφουμε τους όρους για να σερφάρουμε το ίντερνετ μέσω της Google, για παράδειγμα, στην ουσία δίνουμε τη συγκατάθεσή μας σε όλες αυτές τις μεγάλες εταιρίες να μας παρακολουθούν και να συγκεντρώνουν τις πληροφορίες μας. Εμμέσως πλην σαφώς, ο καθένας μας είναι θύμα εμπορικής κατασκοπείας είτε το ξέρει είτε όχι. Ο καθένας μας παρακολουθείται για εμπορικούς λόγους, προς το παρόν. Γιατί στο μέλλον…

ΠΟΙΟΣ ΑΛΛΟΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΕΙ ΤΙΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΜΑΣ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ;

«Προσωπικά, δεν με νοιάζει ποια ιδιωτική εταιρία έχει στην κατοχή της, την ‘λογαριθμική’ μου προσωπικότητα. Δεν με πειράζει αν η τράπεζα Commonwealth γνωρίζει πόσα χρήματα ξοδεύω για φαγητό ή πόσα για νοίκι ή αλκοόλ. Αλλά, σίγουρα, δεν θα ένοιωθα καθόλου άνετα αν αυτές οι πληροφορίες μου έπεφταν στα χέρια της κυβέρνησης, του ASIO ή άλλων κυβερνητικών υπηρεσιών» μας λέει ο Πάρης και προσθέτει ότι ενώ οι ιδιωτικές εταιρίες εμπορεύονται τις πληροφορίες, οι κυβερνητικές δεν χρειάζεται καν να δώσουν χρήματα ή να έχουν κάποιο ειδικό ένταλμα για να πάρουν αυτή τη λογαριθμική μας προσωπικότητα αλλά και όλες μας τις κινήσεις ηλεκτρονικές και μη στα χέρια τους.

Και εκεί ξεκινά ένα άλλο μεγάλο κεφάλαιο και μαζί του γεννιέται ένα άλλο μεγάλο ερωτηματικό… καθώς ακόμα και τα δημοκρατικά μας δικαιώματα, ακόμα και η προσωπική μας ελευθερία, μπορούν να υπονομευθούν αν κάποιο κυβερνητικό όργανο αποφασίσει αυτό ακριβώς. Ας μην κοροϊδευόμαστε λέει ο Danny O’Brien από τον οργανισμό Electronic Frontiers Foundation «οι πολλές και λεπτομερής πληροφορίες στα χέρια οποιασδήποτε κυβέρνησης είναι επικίνδυνο εργαλείο» και αν δεν το ξέρετε αυτή τη στιγμή η αστυνομία στην Αυστραλία, για παράδειγμα, όχι μόνο συλλέγει αλλά την ίδια στιγμή μπορεί εν ριπή οφθαλμού και χωρίς καν να έχει οποιοδήποτε ένταλμα να πάρει τις πληροφορίες μας από τις μεγάλες εταιρίες.

«Αυτό με φοβίζει και θα έπρεπε να φοβίζει όλους μας, γιατί αν αυτά τα στοιχεία πέσουν σε λάθος κυβερνητικά χέρια στην ουσία κινδυνεύει ακόμα και η προσωπική μας ελευθερία. Γιατί μπορεί να μην πιστεύουμε ότι κάνουμε κάτι παράνομο στην καθημερινή μας ζωή αλλά την ίδια στιγμή το γεγονός ότι υπάρχουν νόμοι που δεν τους ξέρουμε σημαίνει ότι τα όργανα του νόμου μπορούν να μας παγιδεύσουν ανά πάσα στιγμή» μας λέει ο Πάρης Βελισσάρης.
«Και ενώ στην Κίνα, για παράδειγμα, οι πολίτες γνωρίζουν ότι παρακολουθούνται από την κυβέρνηση και είναι περισσότερο υποψιασμένοι για τη διαδικτυακή τους συμπεριφορά, στην Αυστραλία δεν επικρατεί αυτή η αντίληψη και έτσι δεν νοιαζόμαστε ιδιαίτερα» προσθέτει ο Πάρης, που αναφέρει, παράλληλα, ότι το μέλλον κανένας δεν το ξέρει αλλά είναι σχεδόν σίγουρο ότι με επιχείρημα την διαφύλαξη της ασφάλειας του πολίτη πολλές κυβερνητικές υπηρεσίες βάζουν χέρι στην ‘λογαριθμική προσωπικότητα’ μας και συνήθειές μας και μας παρακολουθούν.

Εν τω μεταξύ, φανταστείτε την έκπληξη και το άγχος που θα νοιώθατε αν η τράπεζά σας σάς πληροφορούσε ότι κάποιος κάπου σε κάποια γωνιά του πλανήτη πήρε $6,000 από τον λογαριασμό σας. Προσωπικά μου έτυχε και χρειάστηκαν τρεις ολόκληροι μήνες για να πάρω πίσω αυτά τα χρήματα. «Έπεσα θύμα κλοπής των προσωπικών μου δεδομένων» όπως, χαρακτηριστικά, είπε η τράπεζά μου. Και αυτό συμβαίνει πολύ συχνά και σε πολλούς από εμάς, γιατί… Γιατί ενώ οι πληροφορίες υποτίθεται ότι είναι ασφαλείς στα χέρια των τραπεζών, ποτέ δεν είναι και ποτέ δεν πρόκειται να είναι… Όπως στην κοινωνία μας υπάρχουν κακοποιά στοιχεία και επιτήδειοι έτσι και στην ηλεκτρονική κοινωνία υπάρχουν παρόμοιοι αετονύχηδες κοινώς hackers.

Αλήθεια, όμως, υπάρχει προστασία; Την απάντηση ας την αφήσουμε για τον Πάρη…  «Όχι. Ακόμα και η παντελής απομόνωση μας από την τεχνολογία που είναι σχεδόν αδύνατη σήμερα δεν μπορεί να μας προστατεύσει».

Και ο φαύλος κύκλος θα συνεχίζεται… Πόσο αυτός ο ιστός θα περιπλεχθεί, γύρω από την ιδιωτική μας ζωή, την προσωπική μας ελευθερία και το πώς θα μας αλλάξει στο μέλλον είναι ένα σενάριο εν εξελίξει. Αν όμως θέλετε να πάρετε μία ιδέα ανατρέξετε στο «1984» του Τζορτζ Όργουελ. Σίγουρα θα βοηθήσει, όπως βοηθά και η βεβαιότητα ότι έστω και μέσα σ’ αυτόν τον ιστό κατασκοπίας ένα πράγμα έχει καταφέρει ίσως να γλιτώσει…  τα όνειρά μας…