Την περασμένη εβδομάδα έκλεισα το άρθρο με τίτλο «Κινδυνεύει το έθνος – κράτος από το νεοφιλελευθερισμό;» με την ακόλουθη παράγραφο:
«Σε μια τέτοια περίπτωση μπορούμε να πούμε πως ο νεοφιλελευθερισμός στην εποχή μας γίνεται ο σύγχρονος Παγκόσμιος Μινώταυρος, για να χρησιμοποιήσω τον τίτλο του βιβλίου του Καθηγητή Γιάννη Βαρουφάκη «Παγκόσμιος Μινώταυρος – Οι πραγματικές αιτίες της Κρίσης», Αθήνα 2011, που κατασπαράσσει τα κράτη-έθνη».
Με το βιβλίο αυτό θα ασχοληθώ σήμερα, αναφερόμενος στις απόψεις του Γιάννη Βαρουφάκη για τα αίτια της οικονομικής κρίσης που από το 2008 ταλανίζει την ανθρωπότητα.
Ο Γιάννης Βαρουφάκης είναι Καθηγητής Οικονομικής Θεωρίας στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Από το 1998 μέχρι το 2000 δίδαξε οικονομική θεωρία και πολιτική φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο του Σύδνεϋ. Τον Οκτώβριο του 2012 έδωσε διάλεξη στην Ελληνική Ορθόδοξη Κοινότητα Μελβούρνης και Βικτώριας, με θέμα την οικονομική κρίση στην Ελλάδα και πώς μπορεί να αντιμετωπισθεί.
Διάσημοι οικονομολόγοι χαρακτήρισαν το βιβλίο του Γ. Βαρουφάκη ως τον πιο ολοκληρωμένο οδηγό στο λαβύρινθο της σύγχρονης οικονομικής κρίσης που έχει γραφτεί ως τώρα.
Ο τίτλος του βιβλίου, «Παγκόσμιος Μινώταυρος» είναι ιδιαίτερα επιτυχημένος, καθώς παραπέμπει στον μυθικό Μινώταυρο της Κρήτης, ο οποίος τρεφόταν από επτά νέους και επτά νέες της Αθήνας, που είχε υποχρεωθεί να στέλνει κάθε χρόνο στην Κρήτη μετά από την ήττα της σε πόλεμο με τις δυνάμεις του Μίνωα.
Γνωρίζουμε πως πίσω από τους μύθους συχνά κρύβεται κάποια ιστορική αλήθεια. Στην προκείμενη περίπτωση εικάζεται πως οι επτά νέοι και οι επτά νέες συμβόλιζαν τους επαχθείς οικονομικούς όρους που επιβλήθηκαν στους Αθηναίους από τον Μίνωα μετά την ήττα τους.
Ο Μινώταυρος στην εποχή μας, σύμφωνα με τον Γιάννη Βαρουφάκη, είναι οι ΗΠΑ. Γράφει σχετικά:
«Θα μπορούσα, αντί να δανειστώ μια φιγούρα από τη μυθολογία μας, να είχα δώσει στο βιβλίο τον τίτλο «Η παγκόσμια Ηλεκτρική Σκούπα». Μπορεί να ηχούσε περίεργα ως τίτλος, όμως θα αποτύπωνε σχεδόν το ίδιο καλά τα βασικά γνωρίσματα της δεύτερης μεταπολεμικής περιόδου (1971-2008). Ήταν μια περίοδος που ξεκίνησε το 1971 με μια παράτολμη απόφαση των αρχών των ΗΠΑ: αντί να μειώσουν τα δύο ελλείμματα που συσσωρεύονταν από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 (το έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού και το εμπορικό έλλειμμα της αμερικανικής οικονομίας) οι κορυφαίοι διαμορφωτές της αμερικανικής πολιτικής αποφάσισαν να αυξήσουν εσκεμμένα και απεριόριστα τα δύο ελλείμματα. Και ποιος θα πλήρωνε το μάρμαρο; Πολύ απλά, η υπόλοιπη ανθρωπότητα! Πώς; Μέσω ενός καθημερινού τσουναμιού κεφαλαίων που διέσχιζαν τους δύο μεγάλους ωκεανούς για να χρηματοδοτούν τα δύο ελλείμματα της Αμερικής». Σελ. 61.
ΑΠΟ ΤΙΣ ΗΠΑ ΞΕΚΙΝΗΣΕ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ
Για να τοποθετήσω τις απόψεις του Γιάννη Βαρουφάκη για την υπαιτιότητα των ΗΠΑ αναφορικά με την έναρξη, και οξύτητα, της οικονομικής κρίσης, στο ιστορικό τους πλαίσιο, παρεμβάλλω τις ακόλουθες πληροφορίες.
Η οικονομική κρίση έγινε ορατή τον Σεπτέμβριο του 2008, με την κατάρρευση χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων των ΗΠΑ μεγάλου μεγέθους, και μεταφέρθηκε στις χρηματοπιστωτικές αγορών άλλων χωρών, προκαλώντας δραματική πτώση στις οικονομίες τους.
Ένα επιπρόσθετο πρόβλημα που είχε την προέλευσή του στις ΗΠΑ ήταν οι υπερβολικές αμοιβές στελεχών του χρηματοπιστωτικού τομέα. Τα στελέχη αυτά φρόντιζαν να υιοθετούν προγράμματα που θα απέφεραν βραχυπρόθεσμα κέρδη στις εταιρείες τους, χωρίς να νοιάζονται για τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις τους.
Όλα αυτά έγιναν στο πλαίσιο της απορρύθμισης της αγοράς στις ανεπτυγμένες δυτικές οικονομίες που επιβλήθηκε από την επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού τις τελευταίες τρεις δεκαετίες. Και να μην ξεχνάμε πως οι ΗΠΑ ήταν η κοιτίδα του νεοφιλελευθερισμού και της παγκοσμιοποίησης, που έκαναν την εμφάνισή τους από την πρώτη θητεία του Ρόναλντ Ρήγκαν ως Προέδρου των ΗΠΑ (1981-1984).
Κατά σύμπτωση, την περασμένη εβδομάδα κύριο θέμα στα διεθνή μέσα ενημέρωσης ήταν το γεγονός ότι για τέσσερα χρόνια, από το 2009 μέχρι τον Μάρτιο του 2013, η Γερουσία των ΗΠΑ αρνιόταν να περάσει τον κρατικό προϋπολογισμό.
Δεδομένου ότι, σύμφωνα με το Σύνταγμα των ΗΠΑ, η Γερουσία πρέπει να εγκρίνει τον προϋπολογισμό, η Κυβέρνηση δεν μπορούσε να εφαρμόσει συγκεκριμένα μέτρα για τη φορολογία και άλλους τομείς της οικονομίας, και ως εκ τούτου κατέφευγε σε συνεχή δάνεια για να καλύπτει τις κρατικές δαπάνες.
Ως αποτέλεσμα, το κρατικό χρέος των ΗΠΑ έχει φτάσει τα 16 τρισεκατομμύρια δολάρια, και οι ετήσιοι τόκοι ανέρχονται στα 200 δισεκατομμύρια δολάρια! Το χρέος είναι 101% ως ποσοστό του ΑΕΠ (Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος).
Ένα μεγάλο μέρος του χρέους οι ΗΠΑ το οφείλουν στην Κίνα. Και αυτό είναι ένα από τα παράδοξα της εποχής μας: η κομουνιστική Κίνα να χρηματοδοτεί την μεγαλύτερη καπιταλιστική χώρα του κόσμου!
Συμπέρασμα: το κεφάλαιο δεν έχει πατρίδα, αλλά ούτε και ιδεολογία.
ΕΠΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ – ΚΑΤΑΦΑΣΕΙΣ
Με επτά ερωτήματα, που περιέχουν και την απάντησή τους, ο Γιάννης Βαρουφάκης συνοψίζει το παράλογο που επικρατεί τα τελευταία χρόνια στην διεθνή οικονομία:
*Ποιος μπορεί να αρνηθεί ότι οι οικονομολόγοι και οι «διαχειριστές κινδύνων» του τραπεζικού τομέα απέτυχαν παταγωδώς να υπολογίσουν τους συστημικούς κινδύνους;
*Υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι η Wall Street (το χρηματοπιστωτικό κέντρο της Νέας Υόρκης), αλλά και το σύνολο του χρηματοπιστωτικού τομέα, διογκώθηκαν αδηφάγα, χρησιμοποιώντας εγκληματικές μεθόδους και χρηματοπιστωτικά προϊόντα, που μια κοινωνία με στοιχειώδη αξιοπρέπεια θα έπρεπε να απαγορεύει;
*Οι οίκοι αξιολόγησης δεν αποτελούν καλύτερο παράδειγμα σύγκρουσης συμφερόντων;
*Η Απληστία δεν εξυμνήθηκε ως η νέα Αρετή;
*Οι ρυθμιστικές αρχές δεν ενέδωσαν στον πειρασμό «να σταθούν στο πλευρό» των τραπεζών;
*Οι αγγλοκελτικές κοινωνίες δεν είναι περισσότερο επιρρεπείς στα ιδεολογικά τεχνάσματα του νεοφιλελευθερισμού, λειτουργώντας ως προγεφυρώματα από τα οποία εξαπλώθηκε στην υπόλοιπη υφήλιο το δόγμα πως οι «ηθικοί φραγμοί» είναι αντιαναπτυξιακοί και η ιδιοτέλεια ο μοναδικός δρόμος προς την πρόοδο; Δεν είναι αλήθεια ότι το Κραχ του 2008 χτύπησε πιο έντονα τη Δύση παρά τις λεγόμενες αναδυόμενες οικονομίες;
*Μπορεί κανείς να αρνηθεί ότι ο καπιταλισμός, ως σύστημα, επιδεικνύει απαράμιλλη ικανότητα να αυτοϋπονομεύεται; Σελ. 58-59.
Συνεχίζοντας την αλληγορία του Μινώταυρου, ο Γ. Βαρουφάκης κάνει τις ακόλουθες παρατηρήσεις:
«Για να βάλει τέλος σε αυτήν την εποχή, εγκαινιάζοντας τη μεταμινωική περίοδο, ο θαρραλέος Θησέας έπρεπε να σκοτώσει τον Μινώταυρο. Στον πιο περίπλοκο κόσμο μας δεν είναι ούτε αναγκαίες, αλλά και ούτε εφικτές, τέτοιες ηρωικές πράξεις.
Το ρόλο του κτήνους διαδραμάτιζε το διπλό έλλειμμα της Αμερικής και τα δώρα υποτέλειας έπαιρναν τη μορφή κεφαλαίων που εισέρεαν καταρρακτωδώς στην Wall Street. Όσο για το τέλος του Παγκόσμιου Μινώταυρου, ήρθε απότομα, χωρίς να του καταφέρει κάποιος «ήρωας» το θανατηφόρο πλήγμα. Κατέρρευσε ξαφνικά από τα χιλιάδες πλήγματα που επέφερε η αυθόρμητη κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος.
Παρόλο που το θανατικό ήταν εξίσου δραματικό και ο επιθανάτιος ρόγχος ακόμα πιο απαίσιος, κανένας μίτος της Αριάδνης δεν μπορεί εύκολα να μας δείξει τη διέξοδο από το Λαβύρινθο.
Ο θάνατος του δικού μας, σύγχρονου, Μινώταυρου, (εννοεί τις ΗΠΑ) μπορεί να έβαλε οριστικό τέλος στη δεύτερη μεταπολεμική περίοδο του παγκόσμιου καπιταλισμού, η νέα εποχή όμως αρνείται πεισματικά να δείξει το πρόσωπό της». Σελ. 66-67.
Ομολογώ πως βρήκα ιδιαίτερα επιτυχημένο τον παραλληλισμό του μύθου του Μινώταυρου με την οικονομική δυσπραγία που αντιμετωπίζουν οι ΗΠΑ, με αποτέλεσμα να επιζούν με τα δάνεια από τον υπόλοιπο κόσμο, και κυρίως από την Κίνα.
Πράγματι, το βιβλίο του Γιάννη Βαρουφάκη αποτελεί μια εξαιρετική ανάλυση για το πώς η ανθρωπότητα, μέσα σε λίγα χρόνια, βυθίσθηκε σε μια οικονομική κρίση από την απληστία των χρηματοπιστωτικών οργανισμών της Wall Street, και από την ολιγωρία των κρατικών εποπτικών οργάνων των ΗΠΑ.
Ο συνεχιζόμενος ανταγωνισμός μεταξύ της Βουλής των Αντιπροσώπων και της Γερουσίας των ΗΠΑ αποτελούν, κατά την άποψή μου, ένδειξη πως ο αδηφάγος Μινώταυρος ακόμη ζει στο λαβύρινθο του Κογκρέσου, και θα συνεχίσει να τρέφεται με τα κεφάλαια των άλλων χωρών, και πως η οξεία οικονομική κρίση δεν έχει οξύνει την κρίση των ιθυνόντων της πάλαι ποτέ κραταιάς Αμερικής.
