…Κι έπεσες καθώς από σεισμό πέφτει μια μαρμάρινη κολόνα κάποιου πανάρχαιου ναού…
Σωτήρης Σκίπης…
«Με το θάνατό του, ένας πραγματικά μεγάλος ηγέτης, πολιτικός ή πνευματικός, που με το έργο του έχει εκφράσει έναν ολόκληρο λαό, μπορεί σε ορισμένες πολύ δύσκολες εθνικά ώρες να συνεγείρει αυτόν το λαό και να τον εμψυχώσει, περισσότερο παρά αν ήταν ο ίδιος παρών και δρων. Αυτό, αν και μοιάζει παράδοξο, είναι μια αναμφισβήτητη αλήθεια, που την γνωρίζουν οι κάθε λογής δυνάστες. Οι ιδέες, τα όνειρα και τα σύμβολα που έχει δημιουργήσει, αλλά και η στάση ζωής, το ήθος και η αξιοπρέπειά του, κάτω από ειδικές συνθήκες, παίρνουν μυθικές διαστάσεις μετά το βιολογικό (φυσικό ή βίαιο) τέλος του ενσαρκωτή τους. Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση στην ελληνική ιστορία είναι του Κωστή Παλαμά. Ο θάνατος και η κηδεία του ποιητή στάθηκαν ένα ιστορικό γεγονός, που σφράγισε μια φοβερή για τη μοίρα του ελληνισμού εποχή…» αναφέρει ο Π. Βενάρδος, στο περιοδικό «Ιστορία» τον Φεβρουάριο του ‘99.
Χειμώνας του 1943. Οι εκτελέσεις, τα βασανιστήρια, η βία και η τρομοκρατία είναι η απάντηση του κατακτητή στην ολοένα αυξανόμενη αντίσταση. Τον Φεβρουάριο οργιάζουν οι φήμες ότι οι Γερμανοί πιέζουν την κατοχική κυβέρνηση Λογοθετόπουλου να κηρύξει «πολιτική επιστράτευση» ικανών προς εργασία εργατών «που θα βοηθήσουν την ιστορική πορεία του Χίτλερ για τη δημιουργία ενός νέου κόσμου»….
Και το πρωί του Σαββάτου, 27 Φεβρουαρίου, διαδίδεται στόμα με στόμα η είδηση του θανάτου του Κωστή Παλαμά, που είχε επισυμβεί στις 3.20 τα ξημερώματα. Ο πρωινός Τύπος δεν είχε προλάβει την είδηση. Ο απογευματινός δημοσίευε το θλιβερό άγγελμα με μεγάλους τίτλους, αλλά με φτωχό ρεπορτάζ. Όλες οι εφημερίδες ήταν μονόφυλλες και αυστηρά λογοκριμένες.
Ο Φεβρουάριος ήταν για τον Παλαμά μοιραίος μήνας. Φεβρουάριο έχασε τη σύντροφό του, λίγες ημέρες πριν το δικό του θάνατο, χωρίς να το μάθει. Οι δικοί του το είχαν αποκρύψει. Φεβρουάριο πέθανε ο γιός του Άλκης και τον ίδιο μήνα, του 1953, η κόρη του Ναυσικά. Μερικούς μήνες μετά τον θάνατό του δημοσιεύτηκε στον Ταχυδρόμο της Αλεξάνδρειας ένα περιστατικό που αποκαλύπτει την απέχθεια του ποιητή στους κατακτητές και θυμίζει το κάλεσμά του προς τους νέους: «…Αυτό το λόγο θα σας πω, δεν έχω άλλο κανένα/ μεθύστε με τ’ αθάνατο κρασί του Εικοσιένα» (1940).
Η κηδεία έγινε στις 28 Φεβρουαρίου. Ήταν ένα παγερό Κυριακάτικο πρωινό. Στο Α΄ Νεκροταφείο. Στα ‘Φύλλα Κατοχής’ η Ιωάννα Τσάτσου, με την ίδια ημερομηνία έγραψε: «Χθες βράδυ μια είδηση ακατανόητη μας ήλθε. Μια είδηση ασύλληπτη. Ο γερο-Παλαμάς πέθανε. Είχαμε ξεχάσει πως ήταν θνητός. Τρέξαμε αμέσως στην οδό Περιάνδρου. Εκεί βρήκαμε τον Άγγελο Σικελιανό, αναστατωμένο κι’ αυτόν. Δεν ακουγόταν άχνα. Άφωνοι όλοι κοιτάζαμε το γεροντάκι να κοιμάται και περιμέναμε ώρες ορθοί κοντά του. Τι περιμέναμε;… Ίσως την γνώριμη λάμψη των ματιών του κάτω από τα πυκνά χαμηλωμένα φρύδια του… Μα τίποτα πια.
Το μυστήριο άπλωνε. Μια μεγάλη ψυχή που χώνεται στον Άδη και τον τραντάζει και ενώνει τους κόσμους….
Πως η είδηση μαθεύτηκε και βούιξε όλη η Αθήνα;… Πως το νεκροταφείο σήμερα ήταν μαύρο από κόσμο; Όλη η Ελλάδα ήταν εκεί. Οι Ιταλοί φρουροί είχαν μαζευτεί στις γωνιές τους και κοίταζαν θαυμάζοντας φοβισμένοι. Το σιωπηλό αυτό πλήθος είχε ένα μεγαλείο, που έκανε τους ξένους προσεκτικούς. Μετείχε στο θάνατο. Στριμωχτήκαμε με κόπο μέσα στην εκκλησιά. Χιλιάδες είχαν μείνει απ’ έξω. Ο Μακαριότατος (σ.σ: Ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός) χοροστάτησε και αποχαιρέτησε τον νεκρό. Έπειτα μια φωνή τράνταξε τη σκεπή και τα τοιχώματα, η φωνή του Σικελιανού: ‘Σ’ αυτό το φέρετρο ακουμπάει η Ελλάδα’. Να μην εκφωνηθούν λόγοι ήταν η… παράκληση, που είχε υπαγορευτεί από τις αρχές Κατοχής. Όμως και λόγοι εκφωνήθηκαν, από τον Αρχιεπίσκοπο, και ο Εθνικός Ύμνος τραγουδήθηκε και ποιήματα απαγγέλθηκαν, γραμμένα προς τιμήν του νεκρού ποιητή πρώτα από τον Σικελιανό και έπειτα από τον Σκίπη.
Πηγές: Πάπυρος Ιστορία Εικονογραφημένη
