Η άνοδος του νεοναζισμού δεν είναι ελληνικό φαινόμενο, ή δεν είναι φαινόμενο μόνο των χωρών του ευρωπαϊκού Νότου που ταλανίζονται από την κρίση. Είναι φαινόμενο που συναντάται και στις αναπτυγμένες ευρωπαϊκές χώρες[1]. Επομένως, δεν προκαλείται αποκλειστικά και μόνον από την οικονομική κρίση και τα μνημόνια. Είναι φαινόμενο πολυαιτιακό γι’ αυτό και οι ερμηνείες του ποικίλουν.[2] Πάντως η “λαϊκή” καταφυγή στο φασισμό[3] συμβαίνει όταν διαμορφώνονται σε μια κοινωνία καταστάσεις αποδημοκρατικοποίησης, δηλαδή όταν υπάρχουν συνδυασμένες τρεις καταστάσεις[4]:
α) κρίση αντιπροσώπευσης που αποσυνθέτει απότομα τα καθιερωμένα πολιτικά “δίκτυα εμπιστοσύνης” των ανθρώπων,
β) αύξηση των ανισοτήτων και των απειλών για το κοινωνικό status μεγάλου αριθμού πολιτών,
γ) αυτονόμηση (ή μη) της λειτουργίας διαφόρων εστιών στον κρατικό μηχανισμό κατά τρόπο που να μειώνεται ακόμα περισσότερο η αποτελεσματικότητα του κράτους.
Εκτός αυτών στην περίπτωση της Ελλάδας υπάρχει ένα στοιχείο που αρδεύει διαρκώς την φασίζουσα διάθεση: ο περιχαρακωμένος εθνικισμός και η υιοθέτησή του ως κυρίαρχη ιδεολογία [5].
Η ιδεολογική ηγεμονία του εθνικολαϊκισμού στην Ελλάδα αρχίζει να εμπεδώνεται από παλιά και με τρόπο συστηματικό ως συστατικό της εθνικοφροσύνης.
Πολλές οι ποικιλίες και οι εκφάνσεις του, αλλά με τρία βασικά στοιχεία. Την ορθοδοξία, την μοναδικότητα του περιούσιου λαού που όλοι του χρωστούν και γι’ αυτό τον επιβουλεύονται και βεβαίως του άφθαστου και ασταμάτητου ηρωισμού που έχει επιδείξει σε όλη την μακραίωνη ιστορία του. Όλα τα άλλα περί ελαττωμάτων και αναπηριών, δεν είναι τίποτα περισσότερο από αποκυήματα της κακόβουλης φαντασίας των εχθρών του. Γι’ αυτό άλλωστε “έχουν υποχρέωση οι εταίροι και μαζί με αυτούς ο υπόλοιπος κόσμος, να μας συντηρούν και να ικανοποιούν όλες τις απαιτήσεις μας, χωρίς όρους και δίχως πολλά λόγια. Μας χρωστούν δεν τους χρωστάμε!”
Τα τελευταία τριάντα χρόνια τα τρία προηγούμενα στοιχεία εμπλουτίζονται από μια σειρά εξελίξεις που προάγουν με τον τρόπο τους την απλουστευτική σκέψη.
Η εκπαίδευση παύει να είναι ο κύριος κοινωνικοποιητικός μηχανισμός. Οι “άλλοι δάσκαλοι” τον εκτοπίζουν. Το σχολείο μετατρέπεται σε μαζικό χώρο, εκεί όπου σωρεύονται πολλοί, κι επομένως εξαιτίας της σώρευσης και της μαζοποίησης προσφέρονται για επηρεασμό. Το σχολείο εύκολα μετατρέπεται σε χώρο στράτευσης οπαδών. Η χρήση της ιστορίας υποβαθμίζεται και ανάμεσα στους εκπαιδευτικούς ενισχύεται η άποψη ότι το μάθημα της ιστορίας είναι ένα είδος ΕΗΔ (Εθνική Ηθική Διαπαιδαγώγηση) [6] που δεν έχει σκοπό την ιστορική γνώση αλλά τη σφυρηλάτηση εθνικής και συνείδησης και εθνικής περηφάνιας.
Το παρελθόν λοιπόν παρουσιάζεται ως πλαίσιο μεγαλείου και καθήκον των Ελλήνων είναι να το διαφυλάξουν από τον εχθρό (εσωτερικό ή εξωτερικό) που το υπονομεύει. Παράλληλα προωθείται από τους τηλεβιβλιοπώλες και τους αρχαιολάτρες η συνωμοσιολογία ως μέθοδος πρόσληψης της ιστορίας και εξήγησης της πολιτικής πραγματικότητας. Η μοναδικότητα και μοναξιά της εθνικής μας ύπαρξης (έθνος ανάδελφον) επιβάλλει την εθνική εγρήγορση για την επισφαλή και εύθραυστη ταυτότητά μας.
Η υποχώρηση της έντυπης ενημέρωσης, η περιοδικοποίηση των εφημερίδων (που μετατρέπονται σε προαγωγούς του lifestyle) και η αντίστοιχη αύξηση της ενημέρωσης μέσω της ανωνυμίας των blogs προάγουν τον εθισμό στην ακρισία. Η χρήση των HOAX στο διαδίκτυο[7] μεταβάλλει την παραδοσιακή μορφή προπαγάνδας και διαμορφώνει θεμελιακές ιδέες και στάσεις των ανθρώπων που δεν είναι δυνατόν να ανατραπούν εύκολα.
Η μετατροπή της Ελλάδας σε χώρα υποδοχής μεταναστών ενισχύει την εθνική ανασφάλεια και πλέον προβάλλεται ανοιχτά από πολιτικά κόμματα η ομογενοποιημένη κοινωνία ως συστατικό του έθνους. Κατασκευάζεται ένα εθνολαϊκιστικό “εμείς” αντίπαλο προς κάθε ετερότητα. Ο αντισημιτισμός, η ξενοφοβία, η άρνηση προς κάθε “δυτικό” εκσυγχρονισμό που εκλαμβάνεται ως απειλή για την ταυτότητα[8], η εμμονή στην αντίληψη ότι η γλώσσα είναι “αξία” ταυτότητας που ομογενοποιεί το ενιαίο και αδιαίρετο παρελθόν μας.[9]
Η καλλιέργεια εθνικής αγωνιστικότητας μέσα από τα υποκατάστατα του ποδοσφαίρου ή του μπάσκετ [10] σταδιακά κερδίζει έδαφος. Η κερκίδα γίνεται ο προνομιακός χώρος διάδοσης εθνικιστικών ιδεών και συμπεριφορών. [11]
Η εισβολή της νεοναζιστικής υποκουλτούρας στη μουσική σκηνή[12] ευνοεί τη διάδοση των ναζιστικών ιδεών και εισάγει στην νεοναζιστική δράση. (Γι’ αυτό δεν είναι τυχαία η δολοφονία του μουσικού Παύλου Φύσσα) Η εξοικείωση με τα ναζιστικά σύμβολα, ο σατανισμός ανάκατος με παγανισμό και ολίγο αποκρυφισμό διευκολύνει την επαφή με ένα διανοητικά αδιαμόρφωτο εφηβικό κοινό από το οποίο αντλούνται οι πιστοί οπαδοί. Ένα κοινό που ευαγγελίζεται τη βίαιη κάθαρση, απολαμβάνει τη μέθη της καταστροφής και το σημαντικότερο, θεωρεί τη βίαιη δράση ως ένα αναγεννητικό καθήκον, ένα αγώνα χειραφέτησης, μια σταυροφορία με στόχο την υποβάθμιση του δημοκρατικού κεκτημένου. Έτσι η Χρυσή Αυγή αυτοκαθορίζεται ως φαντασιακή κοινότητα δύναμης εντός του έθνους η οποία με τρόπο καταδρομής θα λύσει τα χρονίζοντα προβλήματα διαμιάς.
Η αντίδραση λοιπόν στον νεοναζισμό περνά μέσα από την αντιμετώπιση του εθνικολαϊκισμού και επομένως το ζητούμενο δεν είναι μόνο η πολιτική και ποινική του αντιμετώπιση αλλά πρωτίστως η ιδεολογική. Με δυο λόγια: η υπεράσπιση του κοινοβουλευτισμού αποτελεί ύψιστο καθήκον. Το ερώτημα όμως είναι: έχουμε συνείδηση αυτού του καθήκοντος; Δυστυχώς η απάντηση είναι μάλλον αρνητική[13]… Ας επισπεύδουμε.
Παραπομπές
[1] Στην Ουγγαρία το κόμμα “Jobbik”, στη Σουηδία οι “Εθνικοί Δημοκράτες”, στο Βέλγιο το “Εθνικό Μέτωπο”, στην Αυστρία το “Κόμμα Ελευθερίας” του Χάιντς – Κρίστιαν Στράχε, στην Ολλανδία το “Κόμμα Ελευθερίας” του Χεερτ Βίλντερς , στη Γερμανία το “Εθνικό Κόμμα” (NPD), στην Τσεχία το φιλοναζιστικό «Κόμμα Εργατών» (DS) και το «Εθνικό Κόμμα» (NS), στη Βρετανία το «Βρετανικό Εθνικό Κόμμα» (BNP)
[2] Δες Pobert Paxton, Η ανατομία του φασισμού, Κέδρος 2006 σ.59 : Ο Ζέεβ Στερνχελ θεωρεί το φασισμό ως μια ιδεολογία που αποτελεί “ουσιώδες τμήμα στην ιστορία της ευρωπαϊκής κουλτούρας ” και η Χάνα Άρεντ ότι “ο ναζισμός ουσιαστικά αποτελεί τη διάλυση όλων των γερμανικών και ευρωπαϊκών παραδόσεων”
[3] Για τη λαϊκή υποστήριξη στο φασισμό δες στο: Νίκος Πουλαντζάς, Φασισμός και δικτατορία – Η Τρίτη Διεθνής αντιμέτωπη στον φασισμό, εκδόσεις Θεμέλιο & Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς, Αθήνα, 2006
[4] Δες στο Charles Tilly, Δημοκρατία, Gutenberg, Αθήνα, 2011
[5] Άννα Φραγκουδάκη, Ο εθνικισμός και η άνοδος της ακροδεξιάς, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2013
[6] Η “Εθνική Ηθική Διαπαιδαγώγηση” ήταν βασικό στοιχείο της στρατιωτικής εκπαίδευσης στα χρόνια του ψυχρού πολέμου και ιδιαίτερα στην περίοδο μετά τον εμφύλιο και στα χρόνια της χούντας.
[7] Ο διεθνής όρος Hoax περιγράφει τα σκόπιμα κατασκευασμένα ψέματα που επιβάλλονται ως αλήθειες επειδή αναπαράγονται και διαχέονται πάμπολλες φορές στο διαδίκτυο. Χαρακτηριστικά παραδείγματα Hoax είναι οι θεωρίες συνωμοσίας, οι ψεκασμοί, ότι η ελληνική γλώσσα έχει σχέση με τον προγραμματισμό των υπολογιστών, ότι ο Κίσινγκερ έκανε δηλώσεις για την καταστροφή της ελληνικής γλώσσας, ότι τα ελληνικά είναι γλώσσα “αντικειμενική” κ.λπ., κ.λπ.
[8] Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι λυσσαλέες παλλαϊκές αντιδράσεις που συνάντησε η αναγραφή του θρησκεύματος στις ταυτότητες, η ψύχωση με το όνομα της FYROM που εμπόδισε τη λύση του προβλήματος στην αρχή της δεκαετίας του ’90, η στήριξη των σφαγέων Μιλόσεβιτς-Κάρατζιτς,τα Ίμια, η στήριξη Οτσαλάν, η στάση έναντι θρησκευτικών-εθνοτικών μειονοτήτων, άρνηση του δικαιώματος ατομικού και εθνικού αυτοπροσδιορισμού κ.ά.).
[9] Δες Γεωργίου Μπαμπινιώτη, «Διαλογισμοί για τη γλώσσα και τη γλώσσα μας», σ. 82-84, εκδ. Καστανιώτη: «”Μη δη καταισχύνης την γλώτταν ποίησον αξίαν του παρακαλουμένου Θεού”. Λόγια του Ιωάννου του Χρυσοστόμου για τη γλώσσα. Δηλώνουν, από μία διαφορετική σκοπιά από εκείνη του γλωσσολόγου, τη διάσταση της γλώσσας ως αξίας. Μην ντροπιάζεις τη γλώσσα, λέει ο Χρυσόστομος. Κάνε την άξια του Θεού στον οποίον απευθύνεσαι με τη γλώσσα. Τίμησε δηλαδή με τη γλώσσα Αυτόν που σου έδωσε τη δυνατότητα να εκφράζεσαι γλωσσικά, τον Δημιουργό σου. Μία μορφή ”ηθικής της γλώσσας”.»
[10] Ας θυμηθούμε τα συνθήματα των οπαδών στο Euro στην Πορτογαλία. Σε φόρουμ (http://www.phorum.gr/viewtopic.php?f=52&t=162602) το μήνυμα του Εθνικιστικού Μετώπου Πελοποννήσου «Λύκοι του Μοριά» είναι: «Το γήπεδο δεν αποτελεί το σκοπό αλλά μόνο ένα μέσο για την διάδοση των ιδεών μας»…
[11] Η Χρυσή Αυγή συγκρότησε υπό τον Παναγιώταρο την “Γαλάζια Στρατιά” για να κυριαρχήσει στην κερκίδα των αγώνων της εθνικής ομάδας της Ελλάδας. Μέλη της “εμφανίστηκαν μετά το Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα της Πορτογαλίας, όταν ξυλοκόπησαν πολλούς Αλβανούς και άλλους μετανάστες στην Ομόνοια κατά τους πανηγυρισμούς για τις νίκες της Εθνικής ομάδας και την κατάκτηση του τροπαίου. Φώναζαν το σύνθημα “Δε θα γίνεις Έλληνας ποτέ, Αλβανέ, Αλβανέ”. Είναι αυτοί που κυνηγούσαν με καδρόνια και Αφρικανούς μη επιτρέποντάς τους να πανηγυρίσουν μαζί με τους Έλληνες» («ΤΟ ΒΗΜΑ», 7/9/2004). Σε σχετική παρουσίαση στην εφημερίδα «Χρυσή Αυγή» (1/7/2004), είχε γραφτεί: «Το “EURO 2008” έδωσε μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία στη “Γαλάζια Στρατιά” να αποκτήσει και πολιτικό και ιδεολογικό ρόλο ή μάλλον λόγο».
[12] “Η διάδοση της μπλακ μέταλ μουσικής στον χώρο της Χρυσής Αυγής. Το μουσικό αυτό ιδίωμα, που συνδυάζει στιχουργικά τον παγανισμό με τον σατανισμό και την μισανθρωπία, είναι ιδιαίτερα δημοφιλές πανευρωπαϊκά στους νεοναζιστικούς κύκλους, υπάρχει δε πλειάδα συγκροτημάτων που συνδυάζουν αυτή τη θεματολογία με τον ναζισμό (συγκροτώντας την υποκατηγορία NSBM: NationalSocialistBlackMetal). Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι πέρα από τη Σκανδιναβία που αποτελεί τη γενέτειρα του είδους, η χώρα με τη σημαντικότερη παρουσία στον χώρο του BlackMetal είναι η Ελλάδα. Βέβαια, τα μεγάλα ονόματα του χώρου (όπως οι RottingChrist, Necromantia, ThouArtLord) αρκούνται στιχουργικά στα διάφορα παρακλάδια του αποκρυφισμού, είναι όμως και πολλά άλλα, όπως οι NaerMataron του γνωστού πια Καιάδα που συγκροτούν την ελληνική NSBM κοινότητα”. Περιοδικό Άρδην, τχ 90
[13] Ο Παπαχρήστος, εκφωνητής του Πολυτεχνείου, δήλωσε στην “Ελευθερία” της Λάρισας στην επέτειο του Πολυτεχνείου: “Ζούμε μια ψευδαίσθηση Δημοκρατίας”.
*Ο Θωμάς Ψύρρας είναι βουλευτής Λάρισας της Δημοκρατικής Αριστεράς.