Οι γλώσσες στα αυστραλιανά πανεπιστήμια είναι… «ο τελευταίος τροχός της αμάξης». Έτσι περιγράφει η επίκουρη καθηγήτρια Δρ Σαλώμη Παπαδήμα-Σοφοκλέους, ιδρύτρια και επικεφαλής του Τμήματος Γλωσσών του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου (ΤΕΠΑΚ) σήμερα, και πρώην καθηγήτρια, επί σειρά ετών, των πανεπιστημίων La Trobe και RMIT τηw Μελβούρνηw τη θέση που έχουν οι γλώσσες -και όχι μόνο τα Ελληνικά- στα πανεπιστήμια της χώρας.

Τα «Έργα και οι Ημέρες» της ομογενούς και παγκοσμίως διακεκριμένης Δρ Παπαδήμα- Σοφοκλέους, στον τομέα της εκμάθησης γλωσσών με την βοήθεια της τεχνολογίας, ξεκινούν από την Αυστραλία του 1980 και σήμερα «εξελίσσονται» στη Λευκωσία, όπου τα τελευταία δέκα χρόνια επέλεξε ως μόνιμο τόπο κατοικίας της. Η εμπειρία και τα επιτεύγματα της δεν αποδεικνύουν μόνο το εύρος και την δημιουργικότητα της επιστημονικής της περσόνα αλλά και το γεγονός ότι η Δρ Παπαδήμα-Σοφοκλέους γνωρίζει το αντικείμενο της από κάθε οπτική γωνία και το κυριότερο από την διδακτική του διάσταση. Ως συνέπεια, οι επισημάνσεις και συγκρίσεις της αποτελούν μία πολύ σημαντική κατάθεση.

ΤΟ ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΟ ΣΗΜΕΡΑ

Η Δρ Παπαδήμα-Σοφοκλέους άρχισε την καριέρα της ως καθηγήτρια ξένων γλωσσών (Ελληνικών, Ιταλικών και Γαλλικών) στις τάξεις Γυμνασίων της Μελβούρνης. Αργότερα, ασχολήθηκε με τη θεσμοθέτηση των κριτηρίων εξέτασης των μαθητών που εξετάζονταν στο μάθημα των Ελληνικών σε επίπεδο VCE (εισιτήριες εξετάσεις για εισαγωγή στα πανεπιστήμια) και λίγο μετά μεταπήδησε από τη δευτεροβάθμια στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Εκεί ανέλαβε να εκπαιδεύει τους καθηγητές του μέλλοντος. Στα 23 χρόνια της, όμως, στην Αυστραλία, η πρώην συμπάροικος καθηγήτρια δεν αρκέστηκε μόνο σε αυτούς τους ρόλους.

Κατά τη θητεία της στο υπουργείο Παιδείας της Βικτώριας (γιατί και εκεί εργάστηκε) καταπιάστηκε με την ανάπτυξη εκπαιδευτικού υλικού για τη διδασκαλία των Γαλλικών, το οποίο εξέδωσαν οι εκδοτικοί οίκοι CIS Heinemann και Jacaranda, Job Wiley & Sons, εκπαιδευτικό υλικό που χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα από καθηγητές για τη διδασκαλία της γλώσσας. Και έτσι για επιδόρπιο στο μακρύ βιογραφικό της Δρ. Παπαδήμα-Σοφοκλέους στην Αυστραλία να αναφέρουμε ότι η πανεπιστημιακή της καριέρα στον τομέα των γλωσσών στην Αυστραλία αφορά τέσσερεις γλώσσες.

Η σημερινή επικεφαλής του Τμήματος Γλωσσών του ΤΕΠΑΚ, εμπνεύστηκε και δημιούργησε ένα Τμήμα Γλωσσών (που συμπεριλαμβάνει επτά γλώσσες) διαφορετικό απ’ αυτά που εμείς γνωρίζουμε στα αυστραλιανά πανεπιστήμια.

«Στο ΤΕΠΑΚ δημιουργήθηκε ένα ειδικό κέντρο γλωσσών. Ήμασταν οι πρώτοι στην Κύπρο που βάλαμε τις γλώσσες για ειδικούς σκοπούς, δηλαδή κάνεις αγγλικά για νοσηλευτική, κάνεις γαλλικά για μηχανολόγος ηλεκτρολόγος, κ.α. Υπάρχουν 11 σχολές θετικής κατεύθυνσης και, ανάλογα με τη ειδικότητά τους, οι φοιτητές μαθαίνουν τη γλώσσα. Επειδή κομμάτι της δουλειάς μου είναι και η εκπαίδευση καθηγητών, τους καθοδήγησα πώς να διδάσκουν τη γλώσσα για ειδικούς σκοπούς – με τη χρήση της τεχνολογίας πάντα. Εκτός, βέβαια, από το γεγονός ότι ήταν τεχνολογικό πανεπιστήμιο και έπρεπε να υπάρχει ένα τέτοιο τμήμα».

Με άλλα λόγια, η Δρ Παπαδήμα–Σοφοκλέους έβαλε ένα καθαρά «φιλολογικό» μάθημα σε ένα καθαρά «τεχνολογικό» πανεπιστήμιο.

Δεδομένης της δικής μας εμπειρίας στα αυστραλιανά πανεπιστήμια, που κάνουν αμάν και πώς να ξεφορτωθούν τα Τμήματα Γλωσσών, πετσοκόβοντάς τα με την πρώτη ευκαιρία, είναι αναμενόμενο να αναρωτηθεί κανείς όχι μόνο για το πώς τα κατάφερε, αλλά και για την πορεία αυτού του τμήματος. Να αναφέρουμε εδώ ότι στο τμήμα διδάσκονται επτά γλώσσες – μεταξύ αυτών και η ελληνική, αλλά υπάρχει και ειδικό τμήμα «ακαδημαϊκών» Ελληνικών.

«Πριν την ίδρυσή του ήταν λογικό να γίνουν οι απαραίτητες ερωτήσεις για τη χρησιμότητα ενός τέτοιου Τμήματος. Το όλο σκεπτικό βασίστηκε στο γεγονός ότι στόχος του Κέντρου Γλωσσών θα ήταν να προετοιμάζει τους φοιτητές για να κάνουν αν θέλουν σπουδές στο εξωτερικό με στόχο να διευρύνουν τις γνώσεις τους, αλλά για να έχουν πρόσβαση σε επιστημονικά άρθρα που είναι γραμμένα σε άλλες γλώσσες και, βέβαια, για αρτιότερη επικοινωνία των επιστημόνων με άλλους επιστήμονες που δεν μιλούν ελληνικά. Ξεκαθαρίσαμε ότι αυτό το Τμήμα δεν θα ήταν φροντιστήριο, δεν θα μάθαινε κάποιος στο συγκεκριμένο τμήμα μία γλώσσα για να επικοινωνήσει με τους φίλους του σε μία καφετέρια, ούτε στείρα ορολογία. Αυτό που επιδιώκουμε είναι να μπορεί, π.χ., ο νοσηλευτής στο νοσοκομείο που εργάζεται και υπάρχει ένας ασθενής που δεν μιλά ελληνικά, να μπορεί να του μιλήσει, να του πει τι έχει, ή να μιλήσει με κάποιον συνάδερφο του που δεν μιλά ελληνικά.

Και προκειμένου το κέντρο να σταθεί ως ουσιαστικό πανεπιστημιακό Τμήμα, προσπαθήσαμε να το καταστήσουμε μια αυτόνομη ακαδημαϊκή οντότητα. Αυτός ήταν και ο σκληρότερος αγώνας που δώσαμε. Με βοήθησε αφάνταστα το γεγονός ότι είχα κάνει αρκετή έρευνα στα κέντρα γλωσσών πολλών άλλων πανεπιστημίων του κόσμου και πάνω σε αυτές στηρίχθηκα».

Όσο για την ανταπόκριση…  «τον Οκτώβριο είχαμε εξωτερική αξιολόγηση από αξιολογητές από τρεις χώρες και εκείνο που τους εντυπωσίασε ήταν ακριβώς αυτό. Η ανταπόκριση των φοιτητών δηλαδή είπαν όλοι ότι θεωρούσαν το κέντρο ως βιτρίνα και το πρώτο που τους συμπεριφέρεται καλά και που κοιτάζει τις ανάγκες τους, μετά το τμήμα τους. Εγώ θέλω να τα βάλω ως υποχρεωτικά τα μαθήματα της γλώσσας, ειδικά το μάθημα των ‘ακαδημαϊκών’ Ελληνικών γιατί ξέρω ότι βοηθά τους φοιτητές να γράψουν τη διπλωματική τους. Αυτός είναι ο στόχος μου και πιστεύω ότι θα επιτευχθεί. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ήδη άρχισαν κάποια Τμήματα να έρχονται από μόνα τους στο Κέντρο. Φέτος, για παράδειγμα, το Τμήμα Πολυμέσων ήρθε και είπε θα βάλω στο πρώτο έτος, τα ελληνικά για όλους τους φοιτητές μας γιατί είδαμε ότι τα χρειάζονται. Και για μας αυτό ήταν μεγάλη επιτυχία γιατί τους αποδείξαμε την αξία αλλά και την αναγκαιότητα για να διδαχθεί το μάθημα των ελληνικών. Σύντομα και χρόνο με χρόνο αυξάνεται ο αριθμός των φοιτητών και η κατανόηση των τμημάτων ότι χρειάζονται τις γλώσσες, έπρεπε να το αποδείξουμε όμως γιατί όπως ξέρεις οι γλώσσες πρέπει να αποδεικνύουν τη σημασία τους» προσθέτει η Δρ. Παπαδήμα–Σοφοκλέους.

ΤΟ ΕΚΕΙ ΚΑΙ ΤΟ ΕΔΩ

«Το ‘79 όταν είπα εδώ ότι ξέρω τέσσερις γλώσσες κατέβηκα πέντε σκαλιά στην Αυστραλία, ενώ στην Κύπρο αυτό θεωρείται επίτευγμα» αναφέρει η Δρ Παπαδήμα–Σοφοκλέους όταν την ρωτώ να κάνει συγκρίσεις για τη θέση των γλωσσών στα κυπριακά και άλλα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια -όπου έχει κατά καιρούς εργαστεί- με τα αυστραλιανά.

«Επειδή τα Τμήματα Γλωσσών ‘καλπάζουν’ με το δικό τους ρυθμό και δεν προσφέρουν χρηστικά μαθήματα γλώσσας, θεωρούνται ως ‘ο τελευταίος τροχός της αμάξης’ όχι μόνο στα αυστραλιανά αλλά και σε πανεπιστήμια άλλων χωρών. Μετά είναι και το ότι η διδασκαλία γίνεται στην αγγλική γλώσσα και λόγω του μεγάλου αριθμού των αγγλομαθών παγκοσμίως υπάρχει η νοοτροπία ότι ο φοιτητής δεν χρειάζεται να μάθει άλλη γλώσσα. Στην Αυστραλία τα περισσότερα κέντρα γλωσσών είναι υπηρεσίες. Αυτό που εννοώ είναι ότι επειδή τα πανεπιστήμια έχουν πάρα πολλούς ξένους φοιτητές, έχει γίνει επιχείρηση η εκμάθηση της αγγλικής. Φέρνουν ξένους φοιτητές και αυτοί μαθαίνουν αγγλικά κυρίως. Μετά έβγαλαν τα τμήματα έξω από τα πανεπιστήμια και αν είναι κάποια μέσα στα πανεπιστήμια είναι σαν επιχειρήσεις εξωτερικές με δικό τους μπάτζετ».

Η δρ Παπαδήμα-Σοφοκλέους δεν βλέπει, όμως, τις κοινωνικές συνθήκες ή την πολιτική των πανεπιστημίων ως τους μόνους βασικούς λόγους υποβάθμισης των τμημάτων γλωσσών. Γιατί πάντα η πολιτική αναπτύσσεται πάνω σε ένα ιδεολογικό καταρχήν και κοινωνικό στην συνέχεια πλαίσιο. Και δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι η ίδια λέει ότι όταν «το ‘79 όταν είπε στην Αυστραλία ότι ήξερε τέσσερις γλώσσες ‘κατέβηκε’ πέντε σκαλιά ενώ στην Κύπρο αυτό θεωρείται επίτευγμα». Όπως η ίδια διαπιστώνει η μεταναστευτική δομή της αυστραλιανής κοινωνίας λειτουργεί ως καταλύτης για την επικράτηση της αγγλικής. Είναι, βλέπετε, η γλώσσα που όλοι οι μετανάστες προσπαθούν να μάθουν και ταυτόχρονα με δεδομένους τους υπόλοιπους παράγοντες που έχουν να κάνουν με την παγκόσμια επικράτησή της, γίνεται γλώσσα-στόχος όχι μόνο για τους μετανάστες, αλλά και για τους ξένους φοιτητές. Με άλλα λόγια στο υποσυνείδητο της αυστραλιανής κοινωνίας όσοι μετανάστες ξέρουν καλά αγγλικά «καταξιώνονται».

Και να ήταν μόνο αυτό…  «Τα πανεπιστήμια εδώ δεν το βλέπουν ως προτεραιότητα. Στην Ευρώπη πέρασαν απ’ αυτή τη διαδικασία, αλλά τώρα πλέον δεν νοείται να βγαίνει κάποιος από το πανεπιστήμιο και να μην ξέρει δύο γλώσσες. Δεν θεωρείσαι σωστός επιστήμονας, δεν είσαι σωστός Ευρωπαίος» λέει χαρακτηριστικά η δρ Παπαδήμα-Σοφοκλέους, θέτοντας το ιδεολογικό υπόβαθρο πάνω στο οποίο χτίζεται στην Ευρώπη και «γκρεμίζεται» στην Αυστραλία ένα πανεπιστημιακό τμήμα Γλώσσας.

Τα λόγια της αυτά παραπέμπουν τη μνήμη μου σε ένα έγγραφο που είχα στην κυριολεξία ξεκοκαλίσει πριν από 10 χρόνια. Ήταν η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσον αφορά τη γλωσσομάθεια. Παραθέτω ως επίλογο μία και μόνο παράγραφο συνοδευόμενη από σχόλιο της Δρ Παπαδήμα- Σοφοκλέους. «Για λόγους πολιτιστικής ταυτότητας και κοινωνικής συνοχής αλλά και επειδή οι πολύγλωσσοι πολίτες είναι σε καλύτερη θέση για να δρέψουν των εκπαιδευτικών, επαγγελματικών και οικονομικών ευκαιριών που δημιουργούνται στην ενωμένη Ευρώπη, ο στόχος είναι να δημιουργηθεί μία Ευρώπη όπου ο κάθε πολίτης να μπορεί να μιλά εκτός από την μητρική του γλώσσα και δύο ακόμα ξένες γλώσσες».

Και το σχόλιο της για τα αυστραλιανά πανεπιστήμια…  «Παρά το ότι ως πολιτική το διαλαλούν στην πράξη τα πανεπιστήμια δεν το εφαρμόζουν».