Για… «Το πρωτογενές πλεόνασμα της διαφθοράς».

ΠΡΙΝ κάνα μήνα, παρακινούμενος από ένα τηλεοπτικό ντοκιμαντέρ, που επιχειρούσε να ερμηνεύσει πώς το περιβάλλον επηρεάζει τη λειτουργία του εγκεφάλου, έριξα πάλι μια ματιά σε ένα σχετικό βιβλίο.

ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ για το βιβλίο των Gerald M. Edelman και Giulio Tononi, «Το σύμπαν της συνείδηση» (Πώς η ύλη γίνεται φαντασία)» των εκδόσεων του Πανεπιστημίου Κρήτης.

ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ και πάλι κάποια κεφάλαια του βιβλίου, σκέφτηκα να γράψω στη στήλη δύο κουβέντες και να «συνδέσω» (αν μπορεί να ειπωθεί έτσι) τη φοβερά πολύπλοκη λειτουργία του εγκεφάλου με την «ελληνική πραγματικότητα».

ΠΩΣ, δηλαδή, έχουν επηρεάσει την κοινωνική συμπεριφορά των Ελλήνων τα ερεθίσματα του περιβάλλοντας και οι εμπειρίες που δέχεται (καθημερινά) ο εγκέφαλος των συμπατριωτών μας.

ΑΥΤΑ μέχρι την περασμένη εβδομάδα, οπότε και συμπτωματικά διάβασα στην εφημερίδα «Η Καθημερινή» ένα άρθρο του Θοδωρή Γεωργακόπουλου με τίτλο «Το πρωτογενές πλεόνασμα της διαφθοράς».

Η πρώτη σκέψη που μου πέρασε από το μυαλό, διαβάζοντας τον τίτλο ήταν «πάλι τα ίδια και τα ίδια». Επειδή το όνομα του αρθρογράφου μου ήταν εντελώς άγνωστο είπα «να ρίξω μια ματιά να δω τι λέει και αυτός».

ΤΟ άρθρο (το οποίο και αναδημοσιεύω στη συνέχεια) αναφέρεται στο πώς ο εγκέφαλος των Ελλήνων έχει ενσωματώσει τη διαφθορά (από τα συμφραζόμενα) ως κάτι το «φυσιολογικό», παρακάμπτοντας ασυνείδητα μια σειρά από τις «κλασικές» λειτουργίες του.

ΕΠΕΙΔΗ, όμως η λειτουργία του εγκεφάλου, αν και χαοτική (όπως το σύμπαν) είναι αυστηρά δομημένη, θα παραθέσω (χοντρικά) δυο-τρεις πληροφορίες για να έχετε υπόψη σας (στο εντελώς περίπου) για τι μιλά ο αρθρογράφος.

Η ικανότητα του εγκεφάλου μας για αυτογνωσία, στοχασμό και αυτό που εν γένει περιγράφουμε ως ενσυνείδητη εμπειρία – βίωμα, είναι ένα από τα μεγαλύτερα ερωτήματα με τα οποία έχει καταπιαστεί η επιστήμη.

ΩΣΤΟΣΟ, πρόκειται και για φαινόμενο έντονα προσωπικό, ιδιωτικό. Ο τρόπος με τον οποίο βιώνουμε διάφορες εμπειρίες εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το ποιοι είμαστε, από το πώς είμαστε.

ΝΑ όμως και ορισμένα ιλιγγιώδη «νούμερα» για τη λειτουργία του εγκεφάλου, ο οποίος, αν και αποφασίζει με κάθε λεπτομέρεια για ό,τι μας αφορά, παραμένει ουσιαστικά άγνωστος.

ΤΟ ανθρώπινο νευρικό σύστημα αποτελείται (περίπου) από 100 δισεκατομμύρια εξειδικευμένα νευρικά κύτταρα. Ο αριθμός είναι τόσο μεγάλος, που αν μετρούσαμε ένα κύτταρο κάθε δευτερόλεπτα θα χρειαζόμασταν πάνω από 3.000 χρόνια για να μετρήσουμε τα κύτταρα του νευρικού συστήματος.

ΠΕΡΙΠΟΥ 70 από τις εκατό συνολικά δισεκατομμύρια νευρικά κύτταρα συγκροτούν τον εγκέφαλο. Τα κύτταρα αυτά έχουν τη δυνατότητα να συνδέονται μεταξύ τους δημιουργώντας κυκλώματα, μέσω των οποίων ανταλλάσουν πληροφορίες με τη μορφή ειδικών σημάτων.

ΚΑΘΕ ένα από αυτά έχει τη δυνατότητα να χειρίζεται γύρω στα 1.000 σήματα το δευτερόλεπτο και μπορεί να συνάψει επικοινωνία με 5.000 άλλα κατά μέσο όρο.

Η δημιουργία των περισσότερων από τις επαφές αυτές δεν υπαγορεύονται από γονίδια. Αλλά οφείλεται στην αλληλοεπίδραση με το περιβάλλον. Είναι προφανές ότι οι δυνατοί συνδυασμοί είναι αναρίθμητοι.

ΚΑΝΕΝΑΣ ηλεκτρονικός υπολογιστής που κατασκεύασε ή πρόκειται να κατασκευάσει ο άνθρωπος -στο κοντινό, τουλάχιστον, μέλλον- δεν είναι τόσο περίπλοκος όσο ο ανθρώπινος εγκέφαλος.

ΜΕ λίγα λόγια, για να φτάσει ο άνθρωπος να κατασκευάσει τον ηλεκτρονικό υπολογιστή Hal που είχε εμπνευστεί ο Athrur C Clarke, πριν 50 σχεδόν χρόνια στο κλασικό πια βιβλίο επιστημονικής φαντασία «2001: Οδύσσεια του διαστήματος» και γύρισε σε ταινία ο επίσης μεγάλος σκηνοθέτης Stanley Kubrick το 1968, θα περάσουν πολλές δεκαετίες ακόμα.

Ο Hal όχι μόνο σκεφτόταν (και είχε συνείδηση) αλλά ήταν καχύποπτος, αισθάνονταν ανασφαλής και λάμβανε (προαιρετικά) όλα τα μέτρα για να επιβιώσει όταν ψυχανεμίζονταν ότι κινδύνευε.

ΑΣ επιστρέψουμε, όμως, στο θέμα. Σύμφωνα με κάποιες εκτιμήσεις, αν υποθέσουμε ότι βασική υπολογιστική μονάδα είναι το νευρικό κύτταρο, ο εγκέφαλος έχει τη δυνατότητα να εκτελεί γύρω στα 25 τετράκις εκατομμύρια υπολογισμούς το δευτερόλεπτο.

ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΩΝΤΑΣ τον εγκέφαλό του ο άνθρωπος μελετά και προσπαθεί να καταλάβει τον φυσικό κόσμο. Η αντίληψη και η ακριβής αντανάκλαση του εξωτερικού περιβάλλοντος, η αποθήκευση πληροφορίας, φαντασία, η αφαίρεση και η συνείδηση αποτελούν μερικές από τις λειτουργίες του εγκεφάλου.

ΜΕ βάση τα χαρακτηριστικά αυτά η συνείδηση περιγράφεται όχι ως προϊόν λειτουργίας των νευρικών κυττάρων του εγκεφάλου, αλλά ως μία συνεχής διεργασία που συμβαίνει στον εγκέφαλο.

ΑΥΤΑ τα (πολύ λίγα) για το άγνωστο αίνιγμα που φέρουμε όλοι στο πάνω μέρος του σώματός μας. Στη συνέχεια, αναδημοσιεύω (ως έχει) το άρθρο του Θοδωρή Γεωργακόπουλου, που αναφέρεται (όπως γράψαμε και πιο πάνω) στο πώς αντιλαμβάνεται την διαφθορά ο («εθισμένος») εγκέφαλος των Ελλήνων. Να πώς έχει:

 
«Κάθε εβδομάδα έρχεται στην επιφάνεια ένα πολιτικό και οικονομικό σκάνδαλο τόσο μεγάλου μεγέθους που, αν έσκαγε σε καμιά από τις χώρες που έχουν παράδοση αιώνων στη δημοκρατία και πολιτικό πολιτισμό πιο εξελιγμένο, θα έριχνε κυβερνήσεις, θα πυροδοτούσε παραιτήσεις, θα ανέτρεπε το πολιτικό status quo. Κάθε εβδομάδα.
Η νωχελικότητα με την οποία το πολιτικό προσωπικό και οι πολίτες παρακολουθούν τις αποκαλύψεις -και για τα μεγάλα, τα εξοπλιστικά, το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο, αλλά και για τα μικρά, όπως τα ανδραγαθήματα του πολιτικού αστέρος Λιάπη- είναι ενδεικτική της ανοσίας και ανοχής της δικιάς μας κοινωνίας στη διαφθορά και την ανομία.
Η Ελλάδα είναι η πιο διεφθαρμένη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και σύμφωνα με μια κατάταξη της Transparency International που μετρά την «αντίληψη» της διαφθοράς -το πόσο διεφθαρμένη δηλαδή θεωρείται μια χώρα- η 94η πιο διεφθαρμένη χώρα στη Γη, ισοπαλία με την Ινδία και το Τζιμπουτί.
Η ντροπιαστική αυτή επίδοση δεν νομίζω ότι οφείλεται σε χαρακτηριστικά «του λαού» που συνιστά αυτό το κράτος. Δεν έχουν γονίδιο διαφθοράς οι Έλληνες ούτε είμαστε πιο ανήθικοι από τους άλλους λαούς του κόσμου.

ΕΙΜΑΣΤΕ, όμως, συνηθισμένοι και εθισμένοι στη διαφθορά. Ο μηχανισμός αυτού του φαινομένου -όχι αυτός που περιγράφει το πώς εμφανίστηκε, αλλά αυτός που περιγράφει το πώς διαιωνίζεται- θυμίζει πάρα πολύ τον φυσικό μηχανισμό με τον οποίο τα έμβια όντα αντιλαμβάνονται το περιβάλλον.

ΣΕ μια πρόσφατη έκδοση του Ινστιτούτου Edge, ένα βιβλίο που λέγεται «This Explains Everything» και περιέχει τις απαντήσεις 150 φιλοσόφων και επιστημόνων στην ερώτηση «ποια είναι η αγαπημένη σας βαθιά, κομψή ή όμορφη εξήγηση;» οι περισσότεροι συμμετέχοντες επέλεξαν φυσιολογικά να γράψουν για τη θεωρία της Φυσικής Επιλογής του Κάρολου Δαρβίνου.

Ο βιολόγος Ρίτσαρντ Ντόκινς, προσπαθώντας να πρωτοτυπήσει, επέλεξε μιαν άλλη επιστημονική ιδέα, την οποία μάλιστα εισήγαγε εν μέρει ένας δισέγγονος του Δαρβίνου, ο νευροβιολόγος, Οράτιος Μπάρλοου.

ΣΥΜΦΩΝΑ με αυτήν, τα αισθητήρια όργανα των έμβιων όντων δεν είναι απαραίτητο να καταγράφουν την πραγματικότητα συνέχεια και λεπτομερώς.

ΑΝ έπρεπε κάθε λεπτομέρεια που υπάρχει γύρω μας να καταγράφεται με κάποιον τρόπο στον ανθρώπινο εγκέφαλο τότε, και μόνο επειδή οι λεπτομέρειες που υπάρχουν γύρω μας είναι σχεδόν άπειρες, ο εγκέφαλος θα έπρεπε να έχει περισσότερους νευρώνες από τα άτομα που υπάρχουν στον γαλαξία.

ΕΤΣΙ ο εγκέφαλος «κλέβει»: Τα αισθητήρια όργανα δεν καταγράφουν πληροφορία που είναι «πλεονασματική», που, δηλαδή, ο εγκέφαλος μπορεί να υποθέσει ότι υπάρχει εκεί χωρίς να δέχεται τα αντίστοιχα σήματα σώνει και καλά.
ΜΕΛΕΤΩΝΤΑΣ τα κύτταρα του αμφιβληστροειδούς των βατράχων, ο Μπάρλοου διαπίστωσε ότι μόνο ελάχιστα στέλνουν μηνύματα στον εγκέφαλο. Τα υπόλοιπα, που βλέπουν μια πληροφορία που, πιθανότατα, είναι ίδια με αυτή που βλέπουν και τα διπλανά τους, δεν στέλνουν τίποτα.

Η πληροφορία εννοείται. Είναι πλεονασματική. Όταν ο εγκέφαλος βρίσκεται μπροστά σε ένα equilibrium όπου τίποτα δεν αλλάζει, δεν χρειάζεται να βομβαρδίζεται με μηνύματα.

ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΕΙ από τα συμφραζόμενα. Συνηθίζει. Μόνο όταν κάτι κινείται στο οπτικό πεδίο του βατράχου ξυπνάνε τα κύτταρα στον αμφιβληστροειδή του και αναφέρουν στον εγκέφαλο ότι κάτι άλλαξε.

Η διαφθορά και η ανομία για εμάς δεν είναι ερέθισμα, είναι πλεόνασμα. Οι νευρώνες της κοινωνίας των ανθρώπων που ζουν εδώ αρνούνται να ξυπνήσουν και να στείλουν μηνύματα στον εγκέφαλο γιατί δεν χρειάζεται.

Η διαφθορά είναι φυσιολογική κατάσταση. Σε κάθε κλίμακα, από τα αυθαίρετα κτίσματα μέχρι τα σκάνδαλα με τα υποβρύχια, την έχουμε συνέχεια γύρω μας. Δεν την καταγράφουμε καν – υποθέτουμε ότι υπάρχει, και έχουμε δίκιο.

ΤΟ φαινόμενο το περιέγραψε εύστοχα πριν από λίγα χρόνια και ο δημοσιογράφος, Μάικλ Λιούις, που είχε πάει στην Ελλάδα για να κάνει ρεπορτάζ για το σκάνδαλο του Βατοπεδίου.

ΚΑΘΙΣΕ ο άνθρωπος και μίλησε με εφοριακούς, πολιτικούς, τραπεζίτες και άρχιζαν όλοι να του αραδιάζουν σκάνδαλα το ένα μετά το άλλο, πώς τα παίρνει ο ένας, πώς τα κρύβει ο άλλος, και ο Λιούις άκουγε με ανοιχτό το στόμα, μέχρι που, όπως γράφει, έπειτα από ένα εικοσάλεπτο κάθε συνέντευξης κουραζόταν, βαριόταν, έγκωσε από το πλήθος των ιστοριών, από το μέγεθος της διαφθοράς που του περιέγραψαν γνώστες της λειτουργίας του ελληνικού κράτους. «Ήταν ένα πρωτόγνωρο συναίσθημα στην καριέρα μου ως δημοσιογράφου» σημείωσε.

ΤΟ ερώτημα, βεβαίως, είναι πώς αντιστρέφεται αυτή η κατάσταση, πώς θα πάψουν η ανομία και η διαφθορά να είναι «πλεόνασμα», πώς θα γίνουν ερέθισμα».

ΕΝΑ πράγμα υπάρχει στη φύση που κάνει όλα τα κύτταρα του αμφιβληστροειδή του βατράχου να ενεργοποιηθούν και να στείλουν μηνύματα επείγοντα στον εγκέφαλο, να τον ξυπνήσουν: η κίνηση.

ΑΥΤΑ για σήμερα από μένα και τον Γεωργακόπουλο και να είστε καλά. Γεια χαρά.