Ο εσωτερικός και προσωπικός κόσμος κάθε ανθρώπου, συνάμα με την ποιότητα του χαρακτήρα του, ονομάζεται ήθος. Στο ήθος συμπεριλαμβάνονται και όλα τα ψυχικά και πνευματικά χαρακτηριστικά σύμφωνα με τις ηθικές αξίες που επικρατούν σε έναν τόπο και όλα αυτά αποτελούν την ιδιοσυγκρασία του ή την ταυτότητά του. Από το ήθος έχουμε τα επίθετα ο ηθικός, η ηθική και το ηθικό. Το επίθετο ηθική –όπως ο πολιτικός, η πολιτική– έγινε ουσιαστικό και έτσι γεννήθηκε η λέξη μας Ηθική. Στη Φιλοσοφία η ηθική έγινε η επιστήμη που εξετάζει τους κανόνες στους οποίους στηρίζονται τα ήθη των ανθρώπων μιας κοινωνίας. Από εδώ ξεπήδησαν μέχρι σήμερα πάμπολλες ηθικές διδασκαλίες και εκφράσεις όπως η ηθική ευθύνη, ηθική υπόσταση, ηθική διαγωγή, ηθικές αρχές κ.ά.
Απλά, ηθική είναι το σύνολο των κανόνων της ατομικής και κοινωνικής συμπεριφοράς. Στην φιλοσοφία είναι ο κλάδος που αναζητεί να εξακριβώσει τι είναι δίκαιο και άδικο, τι είναι καλό και κακό. Σε κάθε φάση της ζωής η ηθική είναι παρούσα.
ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΗ ΣΥΝΟΨΙΣΗ
Προβλήματα ηθικής απασχόλησαν και απασχολούν μέχρι σήμερα όλους τους φιλοσόφους. Ο Πλάτωνας στην «Πολιτεία» του, ο Αριστοτέλης στα «Ηθικά Νικομάχεια», ο Επίκουρος και οι Στωικοί φιλόσοφοι, ανέπτυξαν θεωρίες για την ηθική.
Ακόμη και σήμερα η λεγόμενη «χριστιανική ηθική» είναι ένα σύνολο ηθικών αρχών της Καινής Διαθήκης και όλες οι ιδέες είναι παρμένες από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Θα πρέπει να σημειώσουμε εδώ, όμως, ότι οι σοφιστές –κατά τη διάρκεια του 5ου αιώνα- έπαιξαν το μεγαλύτερο ρόλο στη διαφώτιση και ήταν ένα πολυσύνθετο πολιτισμικό κίνημα μεγάλης ιστορικής σημασίας. Αυτοί προετοίμασαν τις σοβαρές και συστηματικές αναζητήσεις των Ελλήνων φιλοσόφων για τις ανθρώπινες υποθέσεις. Είναι οι σοφιστές που είχαν μια πραγματιστική και σοβαρή άποψη για τη φιλοσοφία και τον πολιτισμό και είναι αυτοί που επηρεάζουν την ανθρώπινη σκέψη μέχρι σήμερα.
ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ
Ύβρις → Άτη → Νέμεσις → Τίσις
Το σχήμα αυτό είναι η αρχαιότερη μορφή της ελληνικής ηθικής.
Ύβρις ήταν βασική έννοια της κοσμοθεωρίας των αρχαίων Ελλήνων.
Η Ύβρις είναι η αλαζονεία, η οποία υποδηλώνει ασέβεια και περιφρόνηση του μέτρου και των ορίων που διέπουν τις ανθρώπινες πράξεις στο πλαίσιο της τάξης του σύμπαντος. Στην αρχαία ελληνική τραγωδία είναι η αλαζονική συμπεριφορά που οδηγεί στην υπέρβαση του ηθικού νόμου και αυτό φέρνει την τιμωρία.
Η Άτη είναι η πνευματική τύφλωση που προκαλούν οι θεοί στον ήρωα μιας τραγωδίας ο οποίος οδηγείται στην καταστροφή ως επακόλουθο της ύβρεως. Είναι η σύγχυση, ο παραλογισμός, η απερίσκεπτη παρόρμηση που προκαλείται από πλάνη, τύφλωση που στέλνεται από τους θεούς. Προέρχεται από το ρήμα αάω ή και αFάω που σημαίνει καταστρέφω.
Η Νέμεσις είναι η έννοια της δικαιοσύνης, η οργή και η εκδίκηση, που αποκαθιστά την τάξη και τιμωρεί την υπεροψία και την αλαζονεία. Προέρχεται από το ρήμα νέμω και σημαίνει εδώ τη δίκαιη διανομή
Η Τίσις είναι η τιμωρία και εκδίκηση, η απότιση, η ανταπόδοση. Στα Αγγλικά αποδίδεται ως payment by way of return or recompense, retribution = τιμωρία, vengeance = εκδίκηση.
Αυτή η αρχαιότερη ηθική μορφή: ΄Υβρις→ Άτη→Νέμεσις→Τίσις, ήταν η βάση της πίστης των αρχαίων μας. Έτσι η «Ύβρις» συνήθως προκαλούσε την επέμβαση των θεών, που έστελνε στον υβριστή την «Άτη», δηλαδή το θόλωμα, την τύφλωση του νου. Αυτή με τη σειρά της οδηγούσε τον υβριστή σε νέες ύβρεις, ώσπου να διαπράξει μια πολύ μεγάλη α-νοησία, να υποπέσει σε ένα πολύ σοβαρό σφάλμα, το οποίο προκαλούσε την «Νέμεσιν», την οργή και εκδίκηση των θεών, που επέφερε την «Τίσιν», δηλ. την τιμωρία, τη συντριβή και την καταστροφή του.
Έτσι οι αρχαίοι μας έβλεπαν την ανθρώπινη φύση και ο σκοπός ήταν η ισορροπία και η αρμονία της ζωής. Η Νέμεσις ως θεότητα προσωποποιούσε μαζί με άλλες όπως Θέμιδα, Ειμαρμένη, την έννοια της δικαιοσύνης και αποκαθιστούσε την τάξη της φύσης, της ανθρώπινης κοινωνίας, του κόσμου, όταν αυτή διασαλευόταν. Τότε τιμωρούσε την υπεροψία και την αλαζονεία των ανθρώπων (την ύβριν). Αν κάποιος αδικεί τους άλλους συνεχώς, κάποια στιγμή η ίδια η ζωή θα του θέσει οδυνηρό φρένο στη διαστρεβλωμένη πορεία του, τότε έρχεται η «θεία δίκη», η Νέμεσις.
ΚΑΙ ΤΕΛΟΣ
Το θέμα μας είναι πολύ μεγάλο, σοβαρό και πολύ επίκαιρο. Οι αρχαίοι μας αποδεικνύεται ότι είχαν ηθικές αρχές που τις θαυμάζουμε εμείς σήμερα. Αυτή η κοινωνία γέννησε τη φιλοσοφία ώστε ο άνθρωπος να ζυγίζει με αυτήν τα πάντα. Μόνον έτσι μπορεί να έρθει μία ανθρώπινη ισορροπία. Εμείς όμως τι κάνουμε σήμερα;
