Η Παρασκευή της 8ης Νοεμβρίου 2013 είναι μια μέρα που δεν θα ξεχάσουν ποτέ εκατομμύρια άνθρωποι στις Φιλιππίνες. Ο τυφώνας Haiyan –ή Yolanda, όπως τον λένε οι ντόπιοι–, ένας από τους μεγαλύτερους των τελευταίων εκατό ετών, χτύπησε τη χώρα, αφήνοντας πίσω του ανείπωτη καταστροφή. Το παραλιακό Τακλομπάν ήταν η πόλη που δέχτηκε το μεγαλύτερο πλήγμα. Όταν τα γιγαντιαία κύματα –που έφταναν μέχρι τα 8 μέτρα– υποχώρησαν, το 90 % της πόλης είχε ισοπεδωθεί.
Πριν τον τυφώνα Haiyan η πόλη του Τακλομπάν, παρ’ ότι οι επίσημες στατιστικές την κατέτασσαν στις ταχύτερα αναπτυσσόμενες πόλεις της χώρας, παρέμενε, μαζί με την ευρύτερη περιοχή του Λέτε (Leyte), δεύτερη σε επίπεδο εθνικής φτώχειας. Μετά τον τυφώνα, το Τακλομπάν ισοπεδώθηκε. Στη θέση των κτιρίων και των καταστημάτων υπήρχαν μόνο συντρίμμια και πτώματα. Πάνω από ένα εκατομμύριο σπίτια καταστράφηκαν, οι εκτοπισμένοι έφτασαν τα 4 εκατομμύρια. Περισσότεροι από 6.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, ενώ οι αγνοούμενοι, πέντε μήνες μετά την καταστροφή, υπολογίζονται στους 1.000. Ακόμα και σήμερα στα περίχωρα του Τακλομπάν και στο δρόμο προς το αεροδρόμιο, 15.000 άνθρωποι εξακολουθούν να μένουν στις πλαστικές σκηνές που έχει μοιράσει η Ύπατη Αρμοστεία τους ΟΗΕ για τους πρόσφυγες. Χωρίς νερό και ηλεκτρικό, με τις σκηνές να πλημμυρίζουν σε κάθε βροχή, παιδιά και ηλικιωμένοι είναι εκτεθειμένοι σε ασθένειες, ενώ η ανεργία στους «ανθρώπους των σκηνών», όπως τους αποκαλούν οι ντόπιοι, αγγίζει σχεδόν το 100%.
Έφτασα στο Τακλομπάν από το Όρμοκ – τις δυο πόλεις χωρίζει μια απόσταση περίπου 100 χιλιομέτρων. Τις επόμενες μέρες του τυφώνα οι ανθρωπιστικές οργανώσεις και τα διεθνή πρακτορεία είχαν κατακλύσει το Όρμοκ, το οποίο, αν και είχε επίσης πληγεί από την καταστροφή, διατηρούσε ακόμα κάποια στοιχεία κανονικής ζωής. Σήμερα η ζωή στο Όρμοκ μοιάζει σχεδόν φυσιολογική. Τα σημάδια του τυφώνα είναι εμφανή κυρίως στα δημόσια κτήρια, που στέκουν μισογκρεμισμένα στην είσοδο του λιμανιού.
Το Τακλομπάν δέχτηκε το μεγαλύτερο πλήγμα από τον τυφώνα. Όταν τα κύματα –που έφταναν μέχρι τα 8 μέτρα– υποχώρησαν, το 90 % της πόλης είχε ισοπεδωθεί.
Η διαδρομή από το Όρμοκ στο Τακλομπάν διαρκεί περίπου δυο ώρες. Πράσινες κοιλάδες και απέραντες φυτείες με κοκοφοίνικες, ψάθινες καλύβες και χαμογελαστοί άνθρωποι σε αποζημιώνουν για την κουραστική ορεινή διαδρομή. Στο βάθος τα γαλαζοπράσινα νερά του Ειρηνικού λαμπυρίζουν στον καυτό ήλιο –δύσκολα μπορείς να φανταστείς ότι μόλις πριν από πέντε μήνες τα τεράστια κύματα της τόσο ήρεμης σήμερα θάλασσας έπνιξαν χιλιάδες ανθρώπους.
Όσο πλησιάζω στο Τακλομπάν οι καταστροφές γίνονται όλο και πιο αισθητές. Εκατοντάδες κοκοφοίνικες –η κύρια οικονομική δραστηριότητα της περιοχής και για ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού η μοναδική πηγή εισοδήματος– κείτονται κατάχαμα, σπασμένοι από τους ιλιγγιώδεις ανέμους. Ο τυφώνας κατέστρεψε 33 εκατομμύρια κοκοφοίνικες, στερώντας από το μοναδικό τους εισόδημα πάνω από τρία εκατομμύρια ανθρώπους. Η οικονομική καταστροφή είναι τεράστια και οι αγρότες –οι οποίοι ήδη πριν από τον τυφώνα ζούσαν με λιγότερο από ένα δολάριο την ημέρα– έχουν πλέον εξαθλιωθεί.
Ο τυφώνας, όμως, δεν έπληξε μόνο τις φυτείες κοκοφοίνικα. Στο λιμάνι του Τακλομπάν οι ψαρόβαρκες παραμένουν στις ακτές εγκαταλειμμένες. Η αλιεία, μια ακόμα βασική πηγή εισοδήματος για τους ντόπιους, η οποία είχε παρουσιάσει αύξηση του ετήσιου τζίρου της κατά 63% πριν από τον τυφώνα, υπέστη επίσης μεγάλο πλήγμα. Οι ιχθυοκαλλιέργειες καταστράφηκαν και οι ψαράδες έχασαν τις βάρκες και τα υλικά τους. Τώρα όλοι αυτοί οι άνθρωποι είναι άνεργοι, εξαρτώμενοι από την ανθρωπιστική βοήθεια για να επιβιώσουν.
Τις πρώτες μέρες μετά τον τυφώνα Haiyan συμμορίες εξαθλιωμένων λεηλατούσαν ό,τι είχε απομείνει όρθιο. Για την προστασία τους, οι περισσότεροι κάτοικοι κατέφυγαν στην οπλοχρησία και στην πόλη σήμερα σχεδόν όλοι οπλοφορούν. Αν και η εγκληματικότητα είναι ελεγχόμενη, τη νύχτα οι περισσότεροι δρόμοι παραμένουν σκοτεινοί και οι ληστείες δεν είναι σπάνιο φαινόμενο. Η ανεργία πλήττει πάνω από τα δύο τρίτα του πληθυσμού. Ένα πρώτο μέτρο ήταν να δοθούν δουλειές σε κατοίκους σε επιδοτούμενα προγράμματα καθαρισμού της πόλης. Όμως τα προγράμματα έφτασαν πλέον στο τέλος τους και η οριστική λύση φαντάζει ακόμα πολύ μακριά.
Η οικονομική καταστροφή είναι τεράστια. Οι αγρότες, οι οποίοι ήδη πριν από τον τυφώνα ζούσαν με λιγότερο από ένα δολάριο την ημέρα, έχουν πλέον εξαθλιωθεί.
Σήμερα το Τακλομπάν έχει σχεδόν καθαριστεί από τα συντρίμμια. Μικρά αυτοσχέδια μαγαζιά ανοίγουν, η κίνηση στους δρόμους επανέρχεται και κάποια καφέ και εστιατόρια έχουν αρχίσει να λειτουργούν. Η βασική όμως πελατεία όλων είναι το προσωπικό των δεκάδων ανθρωπιστικών οργανώσεων που βρίσκονται στην περιοχή.
Η κυβέρνηση έχει υποσχεθεί να εγκαταστήσει περίπου τέσσερα εκατομμύρια ανθρώπους σε ασφαλείς περιοχές. Όμως η γη στις Φιλιππίνες δεν ανήκει στο κράτος, αλλά σε ιδιώτες. Η κυβέρνηση θα πρέπει να αγοράσει τη γη και να εξασφαλίσει δουλειά σε όλους τους εποίκους ώστε να παραμείνουν στις ασφαλείς ζώνες. Το κόστος παραμένει απαγορευτικό και οι δουλειές δυσεύρετες. Με τις δεδομένες οικονομικές συνθήκες η μετοίκηση των κατοίκων σε ασφαλείς ζώνες μπορεί να φαίνεται ελκυστική στα σχέδια των ντόπιων πολιτικών, η πρακτική της εφαρμογή όμως μένει ακόμα να βρεθεί…
Μπορεί η ζωή στις Φιλιππίνες να επανέρχεται σιγά-σιγά, όσο όμως οι βιομηχανικές χώρες συνεχίζουν να αγνοούν τα σημάδια της κλιματικής αλλαγής, η επόμενη μεγάλη καταστροφή είναι απλώς θέμα χρόνου. Και, όπως συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις, εκείνοι που θα πληρώσουν το μεγαλύτερο τίμημα θα είναι αυτοί που δεν φταίνε…
*Η Φραγκίσκα Μεγαλούδη είναι δημοσιογράφος και εξωτερική συνεργάτιδα των Ηνωμένων Εθνών. Τους τελευταίους δύο μήνες βρίσκεται στις Φιλιππίνες.