Όπως έγραψα την περασμένη Πέμπτη, σήμερα θα αναφερθώ στο βιβλίο του Thomas Piketty «Το Κεφάλαιο στον Εικοστό Πρώτο Αιώνα», στο πλαίσιο του θέματος για την οικονομική ανισότητα.
Πριν όμως προχωρήσω στο κύριο θέμα, θα κάνω μια σύντομη αναφορά στις απόψεις για την ανισότητα στην Αυστραλία που εξέφρασε ο διακεκριμένος Αμερικανός kαθηγητής Οικονομικών και Νομπελίστας, Joseph Stiglitz, κατά τη διάρκεια της πρόσφατης επίσκεψής του.
Ο Joseph Stiglitz είναι της γνώμης πως η Αυστραλία δεν πρέπει να μιμηθεί το μοντέλο των ΗΠΑ στους ακόλουθους τομείς: καθορισμός των ημερομισθίων, περικοπές στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και σε ερευνητικούς οργανισμούς, καθώς και σε κοινωνικά προγράμματα, γιατί το τελικό αποτέλεσμα θα είναι η διεύρυνση της οικονομικής ανισότητας.
Παράλληλα, χαρακτήρισε ως παραπλανητικές τις δηλώσεις της Ομοσπονδιακής Κυβέρνησης πως η Αυστραλία αντιμετωπίζει κρίση, αναφορικά με το ύψος του δημόσιου χρέους και του ελλείμματος του Προϋπολογισμού. Σε σύγκριση με άλλες οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες, η Αυστραλία βρίσκεται σε πολύ καλή κατάσταση, αποφάνθηκε ο κ. Stiglitz. Επίσης, παρατήρησε πως η κυβέρνηση πρέπει να φορολογεί πολυεθνικές εταιρείες, όπως η Apple και η Google, για την παραγωγή και τις πωλήσεις που γίνονται στην Αυστραλία.
Αναφορικά με το γεγονός ότι μεγάλες εταιρείες έχουν ήδη μεταφέρει τις βιομηχανικές τους μονάδες σε χώρες με χαμηλότερο κόστος παραγωγής, ο J. Stiglitz παρατήρησε πως ως αντιστάθμισμα, η Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση πρέπει να επενδύει μεγαλύτερα κονδύλια στην εκπαίδευση και στους ερευνητικούς οργανισμούς, ούτως ώστε να ενισχυθεί η δραστηριότητα στο χώρο της τεχνολογίας και της παροχής υπηρεσιών.
Αντιθέτως όμως, στον Προϋπολογισμό του 2014-2015 οι μεγαλύτερες περικοπές κρατικών κονδυλίων έχουν γίνει στους τομείς της παιδείας και της έρευνας, γεγονός που θα έχει αρνητικές μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην εξέλιξη της Αυστραλίας στο χώρο των επιστημών και της τεχνολογίας.
Ο J. Stiglitz χαρακτήρισε ως «έγκλημα» την απόφαση της Ομοσπονδιακής Κυβέρνησης να δώσει στα πανεπιστήμια τη δυνατότητα να καθορίζουν το κόστος των σπουδών για τους φοιτητές τους.
«Είναι παράλογο», παρατήρησε, «να προσποιείσαι πως τα πανεπιστήμια λειτουργούν όπως η ελεύθερη αγορά». Με άλλα λόγια, η τριτοβάθμια εκπαίδευση θα καταστεί σταδιακά προνόμιο των οικονομικά εύρωστων πολιτών, όπως συμβαίνει στον οικονομικό τομέα.
ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑΚΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ THOMAS PIKETTY
Το βιβλίο του Thomas Piketty, καθηγητής Οικονομικών στη Σχολή Οικονομικών του Παρισιού, κυκλοφόρησε στη γαλλική γλώσσα κατά τα τέλη του 2013.
Λίγες εβδομάδες μετά τη μετάφρασή του στην αγγλική γλώσσα στις αρχές του 2014, με τον τίτλο «Το Κεφάλαιο στον Εικοστό Πρώτο Αιώνα», το βιβλίο χαρακτηρίσθηκε ως το πιο σημαντικό της τελευταίας δεκαετίες στον τομέα της Οικονομολογίας.
Το κύριο θέμα του βιβλίου είναι το φαινόμενο της οικονομικής ανισότητας στις ανεπτυγμένες χώρες τους τελευταίους τρεις αιώνες, με έμφαση όμως στις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες, μέχρι τα μέσα του 2013.
Δεκαπενταετής έρευνα προηγήθηκε της συγγραφής του βιβλίου, κατά τη διάρκεια της οποίας ο T. Piketty και οι συνεργάτες του συγκέντρωσαν οικονομικά στοιχεία για τις ανεπτυγμένες χώρες, τα οποία πηγαίνουν πίσω τρεις αιώνες. Με άλλα λόγια, πρόκειται για έρευνα που δεν έχει ξαναγίνει στο παρελθόν.
Για το λόγο αυτό ο Αμερικανός καθηγητής Οικονομικών και Νομπελίστας, Joseph Stiglitz, συγγραφέας του βιβλίου “The Price of Inequality” – Το Τίμημα της Ανισότητας – (2012), έγραψε τα ακόλουθα, μεταξύ άλλων:
{…} «Μία ερμηνεία που προκύπτει από την εν εξελίξει συζήτηση που πυροδοτήθηκε από το σημαντικό βιβλίο του Τομά Πικετί «Το κεφάλαιο στον 21ο αιώνα» είναι η ιδέα ότι οι ακραίες ανισότητες στον πλούτο και το εισόδημα αποτελούν εγγενές στοιχείο του καπιταλισμού».
{…} «Το αμερικανικό πολιτικό σύστημα κυριαρχείται από το χρήμα. Η οικονομική ανισότητα μεταφράζεται σε πολιτική ανισότητα και αντίστροφα η πολιτική ανισότητα ενισχύει την οικονομική ακόμη περισσότερο».
{..} «Έχουμε εντοπίσει τη λανθάνουσα πηγή του προβλήματος, η οποία βρίσκεται στις πολιτικές ανισότητας και στις πολιτικές που έχουν εμπορευματοποιήσει και διαφθείρει τη δημοκρατία μας. Μόνο οι συμμετοχικοί πολίτες μπορούν να πολεμήσουν για να υπάρξει μία δικαιότερη Αμερική, και αυτό θα γίνει μόνο εάν κατανοήσουν το μέγεθος των προκλήσεων», αθηναϊκή εφημερίδα «Καθημερινή», 6/7/14.
Ένας δείκτης της επιτυχίας που σημειώνει το βιβλίο του T. Piketty είναι το γεγονός ότι, στο μικρό χρονικό διάστημα από τη μετάφρασή στην αγγλική γλώσσα, το ενδιαφέρον για την οικονομική ανισότητα έχει αναζωπυρωθεί.
Στην ανάλυσή του για τον οικονομικό αντίκτυπο της ανισότητας, ο T. Piketty χωρίζει τις κοινωνίες των ανεπτυγμένων χωρών, για τις οποίες διαθέτει στατιστικά στοιχεία, σε τρεις τάξεις, με κριτήριο τα περιουσιακά τους στοιχεία.
Η πρώτη τάξη απαρτίζεται από το 10% των πλουσιότερων πολιτών, η δεύτερη ή μεσαία τάξη απαρτίζεται από το 40% των πολιτών, και η τρίτη, ή κατώτερη τάξη, η οποία απαρτίζεται από το υπόλοιπο 50% των πολιτών με ελάχιστους ή καθόλου οικονομικούς πόρους. Με τον τρόπο αυτό δείχνει πολύ παραστατικά το ποσοστό του εθνικού πλούτου που κατέχει κάθε τάξη.
Παράλληλα, τις διάφορες χώρες τις κατατάσσει σε δύο κατηγορίες: χώρες με μέτρια ανισότητα (Ευρωπαϊκές), και χώρες με υψηλή ανισότητα (ΗΠΑ).
Τα αποτελέσματα της κατάταξης αυτής έχουν ως εξής, αναφορικά με το 2010:
Α – Μέτρια ανισότητα – Ευρώπη – 2010
Πρώτη τάξη, 10% του πληθυσμού: 60% του κεφαλαίου
Δεύτερη », 40% » » 35% » »
Τρίτη », 50% » » 5% » »
Β – Υψηλή ανισότητα – ΗΠΑ – 2010
Πρώτη τάξη, 10% του πληθυσμού: 70% του κεφαλαίου
Δεύτερη », 40% » » 25% » »
Τρίτη », 50% » » 5% » »
Ο παραπάνω πίνακας δείχνει πολύ παραστατικά την τεραστίων διαστάσεων συγκέντρωση του κεφαλαίου στην προνομιούχα πρώτη τάξη, η οποία, αν και αποτελεί μόνο το 10% του πληθυσμού, στην Ευρώπη κατέχει το 60% του κεφαλαίου, και στις ΗΠΑ το 70%!
Σε σύγκριση, στην τρίτη, και φτωχότερη τάξη, αν και αποτελεί το 50% του πληθυσμού, αντιστοιχεί το 5% του κεφαλαίου στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ.
Η ΑΝΙΣΤΟΤΗΤΑ ΥΠΟΝΟΜΕΥΕΙ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
Εκείνο που είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι ότι, σύμφωνα με τον T. Piketty, καθώς και με τους τρεις άλλους διάσημους πανεπιστημιακούς οικονομολόγους – Joseph Stiglitz, James Galbraith and Andrew Leigh – στα βιβλία των οποίων αναφέρθηκα την περασμένη εβδομάδα, η ανισότητα ακολουθεί μια ανοδική πορεία τα τελευταία χρόνια.
Ο T. Piketty κάνει την παρατήρηση πως η τεράστια διαφορά κατοχής κεφαλαίου μεταξύ της υψηλής, και της χαμηλής, κοινωνικής τάξης, είναι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του καπιταλιστικού συστήματος. Παρ’ όλο αυτό δεν εισηγείται την αντικατάστασή του από κάποιο άλλο πολιτικό – οικονομικό σύστημα.
Απεναντίας, προτείνει έναν πιο αποτελεσματικό μηχανισμό φορολογίας του κεφαλαίου, για να επιτευχθεί μέχρι κάποιο βαθμό μια ανακατανομή του πλούτου, όταν το κράτος, με τα μεγαλύτερα έσοδα από τη φορολογία που θα διαθέτει, θα είναι σε θέση να προσφέρει πιο αποτελεσματικά κοινωνικά προγράμματα υπέρ των ανέργων, των ηλικιωμένων και των χαμηλόμισθων.
Μια τέτοια πολιτική θα καταστεί αναγκαία, κατά την άποψη του Piketti, δεδομένου ότι η οικονομική ανάπτυξη τείνει προς τη διεύρυνση των ανισοτήτων, με την αυξανόμενη συγκέντρωση του πλούτου στα χέρια των λίγων κεφαλαιοκρατών. Εκτός εάν παρέμβει το κράτος, κυρίως μέσω της φορολογίας, για να αντιστρέψει την τάση αυτή.
Σύμφωνα με τον Piketty κάτι τέτοιο παρατηρήθηκε κατά την περίοδο 1914 – 1980, αλλά αντιστράφηκε με την επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού, της ελεύθερης -διάβαζε ασύδοτης- αγοράς, και της παγκοσμιοποίησης, με αποτέλεσμα η ανισότητα να διευρύνεται από τη δεκαετία του 1980.
Ο Piketty προβλέπει πως αν δεν ληφθούν προληπτικά, και σε πολλές περιπτώσεις δραστικά, μέτρα, από τις κυβερνήσεις των προηγμένων χωρών, αλλά και σε παγκόσμια κλίμακα, το όλο σύστημα θα καταστεί τόσο δυσβάσταχτο, που πιθανόν θα οδηγήσει σε κοινωνικές εξεγέρσεις.
Με άλλα λόγια, ο Piketti είναι της γνώμης πως οι κυβερνήσεις πρέπει να βρουν τον τρόπο να επανακτήσουν τον έλεγχο των οικονομικών εξελίξεων, και να μετριάσουν τις ακρότητες του κεφαλαίου κατά τη διάρκεια του 21ου αιώνα.
Εάν αυτό δεν συμβεί, το μέλλον μπορεί να επιφυλάσσει ένα νέο κόσμο ανισότητας πιο ακραίο από οποιονδήποτε έχει προηγηθεί, επισημαίνει ο Piketty.
Συνοψίζω την αναφορά μου στο μνημειώδες βιβλίο του Thomas Piketty, με την παρατήρηση πως ο συγγραφέας του, αναλύοντας τα στατιστικά στοιχεία από τα αρχεία διαφόρων χωρών, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ανισότητα τα τελευταία σαράντα χρόνια εκτινάσσεται σε επίπεδα, που πιθανόν θα οδηγήσουν σε πολύ μεγάλες κοινωνικές αναταραχές.
