Μέσα σε βαρύ κλίμα έλαβε χώρα η έναρξη του 20ού Παγκοσμίου Συνεδρίου για το AIDS, που στιγματίστηκε από τον άδικο χαμό πέντε επιστημόνων ερευνητών που επέβαιναν στην μοιραία πτήση των Μαλαισιανών Αερογραμμών MH17.
Οι πάνω από 2.000 επιστήμονες, ακτιβιστές και εξέχουσες προσωπικότητες όπως ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ, Bill Clinton και ο παγκοσμίως γνωστός μουσικός, Bob Geldof, συγκεντρώθηκαν στη Μελβούρνη για να σώσουν ζωές και να βρουν τρόπους να εξασφαλίσουν μία καλύτερη διαβίωση για τους 32,6 εκατ. ανθρώπους που πάσχουν από τη λοιμώδη νόσο. Ήταν όμως ο θάνατος που τους καλωσόρισε σ’ αυτό το συνέδριο.
«Επικρατούσε ένα ιδιαίτερα βαρύ κλίμα όχι μόνο κατά την έναρξη αλλά και πριν αρχίσει το συνέδριο λόγω της φημολογίας για τον αριθμό των συνέδρων που βρίσκονταν στο αεροπλάνο» αναφέρει ο Έλληνας λοιμοξιολόγος και διευθυντής Ιατρικών Υποθέσεων της φαρμακευτικής εταιρίας Janssen, Μανώλης Κουταλάς. Μαζί με τον κ. Κουταλά στο συνέδριο συμμετείχαν και τέσσερις ακόμα επιφανείς Έλληνες λοιμοξιολόγοι οι κ.κ. Μανώλης Μπαρμπουνάκης, παθολόγος στη μονάδα ειδικών λοιμώξεων στην Παθολογική Κλινική του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Ηρακλείου, Γιώργος Πλουμίδης, αναπληρωτής διευθυντής της Α’ Παθολογικής Κλινικής Θεραπευτηρίου «Υγεία», Γιώργος Πάνος, επίκουρος καθηγητής Παθολογίας και Λοιμωδών Νοσημάτων του Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου Πατρών, και η κ. Μυρτώ Αστρίτη, λοιμοξιολόγος στο Γενικό Νοσοκομείο «Γ. Γεννηματάς».
Βέβαια παρά το ιδιαίτερα βαρύ κλίμα της πρώτης μέρας του συνεδρίου, η συνέχειά του στέφθηκε από μεγάλη επιτυχία όπως επιστήμονες και ερευνητές από κάθε γωνιά του πλανήτη ανέφεραν την Παρασκευή μεταξύ αυτών και οι Έλληνες συνάδερφοί τους. Μιλήσαμε με τον κ. Κουταλά τόσο για τα τεκταινόμενα του συνεδρίου, για το τι επικρατεί αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα αλλά και για την πορεία των επιστημονικών ερευνών όσον αφορά την καταπολέμηση εξάπλωσης του ιού αλλά και την βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των πασχόντων.
AIDS: ΜΑΣΤΙΓΑ ΣΤΙΣ ΦΤΩΧΕΣ ΧΩΡΕΣ, ΣΑΚΧΑΡΟΔΙΑΒΗΤΗΣ ΣΤΙΣ ΠΡΟΗΓΜΕΝΕΣ
-Πού πιστεύετε έγκειται η επιτυχία του συνεδρίου;
«Ήταν ένα συνέδριο που δεν ασχολήθηκε μόνο με τις ανάγκες των προοδευμένων χωρών αλλά και με το τι γίνεται σε όλο τον κόσμο. Και εκεί έγκειται η επιτυχία του συνεδρίου. Γιατί σ’ αυτές τις χώρες ο ιός του HIV παραμένει μάστιγα και εκεί υπάρχει το μεγάλο πρόβλημα και αυτό γιατί εκεί είναι που δεν υπάρχουν αρκετοί πόροι για να καταπολεμηθεί η αρρώστια. Δεν είδαμε μόνο επιστημονικά το τι είναι το καλό και το σωστό επιστημονικά αλλά και πώς μπορούμε αυτά που έχουμε ως φάρμακα και πρακτικές να τα εφαρμόσουμε και σε περιβάλλοντα άλλα, σε χώρες υπανάπτυκτες όπου ο HIV είναι μάστιγα. Πέρα απ’ όλα αυτά όμως σημαντικό ήταν και το ότι το συνέδριο είχε πάρα πολύ κόσμο, πολύ μεγάλη συμμετοχή. Οι αίθουσες ήταν μονίμως γεμάτες και υπήρχε πάρα πολύ ενδιαφέρον όχι μόνο για το τι κάνουμε εμείς που έχουμε τα μέσα για να το κάνουμε αλλά και για το τι γίνεται στον υπόλοιπο κόσμο».
-Πέρα από την επιστημονική σας ειδικότητα κατέχετε και τη θέση του διευθυντή Ιατρικών Υποθέσεων της φαρμακευτικής εταιρίας Janssen. Αναφερθήκατε στις φτωχές χώρες του κόσμου και είναι ευρέως γνωστό ότι οι φαρμακευτικές εταιρίες έχουν πολλές φορές κατηγορηθεί για «βρόμικα παιχνίδια» όσον αφορά τη διάθεση φαρμάκων στους φτωχούς του πλανήτη. Τι γίνετε με τη διάθεση φαρμάκων για το AIDS;
«Αυτά τα φάρμακα για να εξελιχθούν επειδή είναι πολύ ειδικά φάρμακα έχουν ένα πολύ μεγάλο κόστος εξέλιξης. Αυτή τη στιγμή οι περισσότερες εταιρίες συμπεριλαμβανομένης και της δικής μου, Johnson and Johnson, έχουν ειδικά προγράμματα που παρέχουν αυτά τα φάρμακα σε διάφορες χώρες σε τιμές πάρα πολύ χαμηλές λαμβάνοντας υπόψη τις εκεί δυνατότητες. Και δεν είναι μόνο τα φάρμακα που παρέχουμε αλλά και κάποια σκευάσματα προφύλαξης, δηλαδή να μην κολλάει ο ένας απ’ τον άλλο, σε χώρες που έχουν θέματα με τη χρήση του προφυλακτικού. Τα δώσαμε στην Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας ώστε να καλύψουν αυτήν την ανάγκη και αυτό είναι γνωστό σε όλους. Οι φαρμακοβιομηχανίες στο κομμάτι του HIV έχουν διαφορετικές, να το πούμε ξεκάθαρα, τιμολογιακές πολιτικές για τις χώρες του Τρίτου κόσμου. Παρέχουν φάρμακα πάρα πολύ φθηνά και σε ενδεικτικές τιμές θα έλεγα, τα οποία φυσικά στις προηγμένες χώρες κοστίζουν παραπάνω και από εκεί καλύπτεται το κόστος διάθεσης στις φτωχές χώρες. Υπάρχουν όμως και άλλα προβλήματα. Υπάρχει πρόβλημα στη διάθεση των φαρμάκων στο ποιος θα τα πάρει, πώς θα τα χρησιμοποιήσει, πώς είναι εκεί προγράμματα αντιμετώπισης του πληθυσμού, τα προγράμματα παρακολούθησης. Πολλές φορές ακόμα και η πρόληψη σε κάποιες χώρες πάσχει τόσο πολύ που δεν είναι το θέμα να έχω όλες τις θεραπείες -και τα 30 φάρμακα που λέγαμε- το θέμα είναι πώς θα εξασφαλίσω ότι θα δεν θα θεραπεύω 10 και θα έχω 100 καινούριους την επόμενη μέρα. Οι φαρμακευτικές εταιρίες λειτουργούν διαφορετικά στο θέμα του HIV».
«ΜΙΑ ΕΝΕΣΗ ΚΑΘΕ ΤΡΕΙΣ ΜΗΝΕΣ, Ο ΣΤΟΧΟΣ ΜΑΣ»
-Και πάλι λόγω της θέσης σας στην Jenssen, είστε από τους ανθρώπους που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή των επιστημονικών εξελίξεων. Τι θα δούμε μέσα στα επόμενα χρόνια σ’ αυτό το «μέτωπο»;
Οι θεραπείες οδεύουν προς το ένα χάπι μία φορά την μέρα. Έχουμε πλέον αρκετούς συνδυασμούς φαρμάκων που ο ασθενής χρειάζεται να τους λάβει μία φορά τη μέρα. Το επόμενο μεγάλο βήμα θα είναι όταν θα έχουμε και τη δυνατότητα κάνοντας μία ένεση το μήνα ή μία ένεση το τρίμηνο με όλα τα απαραίτητα σκευάσματα και στόχος να βγάλουμε και αυτό το βάρος της καθημερινής χορήγησης φαρμάκων.
Βλέπω αυτήν την εξέλιξη να τίθεται σε εφαρμογή εντός της επόμενης πενταετίας. Ειδικά στον HIV τα πράγματα γίνονται πολύ πιο γρήγορα. Δηλαδή 20 χρόνια πριν μπορεί ο ασθενής να χρειαζόταν 8-10 χάπια την μέρα, τώρα έχουμε φτάσει στο ένα χάπι και μ’ αυτό καλύπτονται οι περισσότεροι ασθενείς. Κάποιοι ασθενείς χρειάζονται το πολύ τρία την ημέρα. Σήμερα δεν χρειάζονται περισσότερα. Όταν φτάσουμε στο ένα φάρμακο το μήνα, θα λυθούν πολλά προβλήματα. Αυτό θα προσφέρει και σε άλλα επίπεδα γιατί το να έχεις καθημερινά ένα χάπι μαζί σου δεν είναι εύκολο και ιδιαίτερα όταν μιλάμε για ανθρώπους που είναι ιδιαίτερα ενεργητικοί. Το σημαντικότερο είναι όμως ότι αυτό θα βοηθήσει και στη συμμόρφωση ως προς τη θεραπεία των ανθρώπων στις φτωχές χώρες γιατί η χορήγηση θα υπεραπλουστευθεί και η πρόσβασή τους στο φάρμακο θα είναι ευκολότερη.
ΠΡΟΣΚΑΙΡΗ Η ΑΥΞΗΣΗ ΤΩΝ ΜΟΛΥΝΣΕΩΝ ΑΠΟ HIV ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΟΧΙ ΟΜΩΣ ΚΑΙ ΤΟ ΣΤΙΓΜΑ
-Παρά το γεγονός ότι ο αριθμός των οροθετικών μειωνόταν σταθερά στην Ελλάδα κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες, κατά την διετία 2010 – 2012 οι οροθετικοί αυξήθηκαν. Τι συμβαίνει σήμερα; Γιατί αυτή η αύξηση;
«Είχαμε μία έξαρση η οποία οφείλετο κατά κύριο λόγο στους χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών και αφορούσε λιγότερο Έλληνες και περισσότερο μετανάστες. Λόγω της οικονομικής κρίσης υπήρχαν θέματα που έχουν να κάνουν με την κοινή χρήση βελονών που παλιότερα δεν γινόταν σ’ αυτό το βαθμό. Στην Ελλάδα στο παρελθόν υπήρχε μία κουλτούρα, οι βελόνες να είναι διαθέσιμες ακόμα και σε επίπεδο φαρμακείου. Είχαμε μπει στη λογική να δώσουμε μία βελόνα και μία σύριγγα σε κάποιον που ήταν εξαρτημένος, χωρίς να ζητάμε χρήματα. Αυτό από ένα σημείο και μετά περιορίστηκε λόγω της οικονομικής κρίσης και λόγω των μεταναστών που άρχισαν να κάνουν χρήση ενδοφλέβιων ναρκωτικών, που δεν ήταν στη λογική του… ‘δεν μοιράζομαι αλλά χρησιμοποιώ την δικιά μου’, υπήρξε μία έξαρση. Πάντως φέτος και σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία φαίνεται ότι δεν υπάρχει αυτή η έξαρση. Άρα δεν ήταν τόσο θέμα μετάδοσης σεξουαλικής, αλλά ήταν θέμα μετάδοσης με χρήση ενδοφλέβιων ουσιών. Με βάση τα τελευταία στοιχεία είμαστε σε φάση που δείχνει ότι το έχουμε ξεπεράσει. Έγιναν διάφορα προγράμματα και για διάθεση βελονών και οι ομάδες των ασθενών που δραστηριοποιούνται ενεργά και για την Ηπατίτιδα C και Β και για τον HIV, έκαναν προσπάθειες ενημέρωσης. Έγιναν πολλά screening σε ομάδες υψηλού κινδύνου ακόμη και σε εκδιδόμενες γυναίκες, και αυτό μπήκε σε μία σειρά. Φυσικά όμως πέρα απ’ όλα αυτά για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους ξέρετε ο καθένας πρέπει να νιώθει ότι είναι υπεύθυνος για το τι κάνει και να προφυλάσσεται. Η προφύλαξη σε ατομικό επίπεδο είναι το βασικότερο μέλημα. Η κουλτούρα δηλαδή του ‘πρέπει να προφυλάσσομαι’. Δηλαδή ‘δεν θεωρώ ότι σε μένα δεν θα τύχει, ναι, θα τύχει και σε μένα και πρέπει να χρησιμοποιώ προφυλακτικό’».
-Η επιστήμη κάνει το έργο της, αλλά όπως ανέφερε και ο Bob Geldof στο συνέδριο, η προκατάληψη είναι ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια όχι μόνο για την καταπολέμηση του ιού αλλά και για την πρόληψη των μολύνσεων. Συνεχίζει το στίγμα του οροθετικού να σημαδεύει τους ασθενείς στην Ελλάδα;
«Ναι υπάρχει ακόμα, και σε οικογενειακό αλλά και σε κοινωνικό επίπεδο. Έχουν γίνει βέβαια πολλά βήματα μπροστά. Δεν ακούμε πλέον για HIV και τρέχουμε να κρυφτούμε. Το στίγμα όμως υπάρχει. Και είναι πάρα πολύ σημαντικό στην αρχική διάγνωση ενός ασθενή να υπάρχει και η ψυχολογική υποστήριξη ώστε και ο ίδιος να καταλάβει και από επιστημονικής πλευράς τι θα επακολουθήσει αλλά και ψυχολογικά να υπάρχει αυτή η στήριξη. Βλέπετε δεν γίνεται ενημέρωση της οικογένειας αν ο ίδιος ο ασθενής δεν θέλει. Εκείνο που κάνουμε εμείς είναι να παροτρύνουμε τον ασθενή είτε με τη βοήθεια κάποιου συνεργάτη είτε μόνος του, είτε με όποιον τρόπο θεωρεί ο ίδιος καλύτερο να ενημερώσει την οικογένειά του.
Πολλές φορές βέβαια δεν σας κρύβω ότι βλέπουμε ασθενείς τελικού σταδίου που τότε διαγιγνώσκονται οπότε παράλληλα το μαθαίνει και η οικογένεια. Ομολογουμένως υπάρχει ένα αρχικό σοκ αλλά όχι όπως παλιά. Και γενικά οι Έλληνες στέκονται δίπλα στους ανθρώπους τους. Είμαστε ένας λαός που την οικογένεια την έχει πολύ ψηλά. Μπορεί να υπάρχουν κάποιοι κλυδωνισμοί κυρίως όταν το HIV συνδυάζεται με κάποιες σεξουαλικές συμπεριφορές, προτιμήσεις ή όπως θέλετε πείτε το, οι οποίες μπορεί να μην είναι και γνωστές μέσα στο οικογενειακό ή το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Αλλά γενικά δεν είναι κάτι που το μοιράζεσαι τόσο εύκολα σαν να λες ότι έχω διαβήτη. Μπορεί η θεραπεία να έχει γίνει μακροχρόνια, με άλλα λόγια δεν πεθαίνεις από AIDS αλλά πεθαίνεις όμως με τον HIV. Αυτό όμως δεν ισχύει κοινωνικά. Δηλαδή δεν νιώθει κανένας άνετα να πει όπως θα πει ‘γεια σας, είμαι σακχαροδιαβητικός και ήρθα να ζητήσω δουλειά. Είμαι οροθετικός και ήρθα να ζητήσω δουλειά’. Αυτό υπάρχει ακόμα, η προκατάληψη υπάρχει».
Αισιόδοξο ήταν το μήνυμα που ο κ. Κουταλάς επέλεξε ως επίλογο στην κουβέντα μας… «Το AIDS είναι μία χρόνια νόσος, είναι σαν τον σακχαροδιαβήτη θα έλεγα, στις προηγμένες χώρες. Το κύριο μήνυμα του συνεδρίου ήταν ότι θέλουμε μέχρι το 2012 να έχουμε 20 εκατ. ασθενείς σε θεραπεία και μπορούμε να το επιτύχουμε» μας είπε.