Με τη μεγάλη ευκαιρία που μας δίνεται να θαυμάσουμε ορισμένα από τα εκθέματα-αριστουργήματα του Μουσείου Μπενάκη, που βρίσκονται στο Ελληνικό Μουσείο της πόλης μας, ας πούμε λίγα πράγματα για την Κιβωτό της Τέχνης, το Μουσείο Μπενάκη.
Μουσείο των Αθηνών, που ίδρυσε το 1930 ο Αντώνιος Μπενάκης, γιος του Εμμανουήλ και της Βιργινίας, το γένος Χωρέμη. Το Μουσείο αποτελεί ίδρυμα επιχορηγούμενο από το Δημόσιο και στεγάζεται στο παλιό ιστορικό κτίριο του Εμμανουήλ Μπενάκη (γωνία Βασιλίσσης Σοφίας και Κουμπάρη). Το Μουσείο δημιουργήθηκε από τις ιστορικές και καλλιτεχνικές συλλογές που συγκέντρωσε επί 35 χρόνια ο Αντώνιος Μπενάκης, ο οποίος τις τοποθέτησε, με υποδειγματικό τρόπο, στο πατρικό σπίτι αφού το διαρρύθμισε επεκτείνοντάς το με νέα πτέρυγα και, τελικά, το πρόσφερε ως ολοκληρωμένο μουσείο με σύμβαση δωρεάς προς το έθνος. Η μετατροπή του σπιτιού σε μουσείο, ώστε να εξασφαλιστούν ειδικές συνθήκες φωτισμού, αερισμού, κυκλοφορίας, εκθέσεως, φυλάξεως και συντηρήσεως, αλλά και η έκθεση των συλλογών καθώς και του κάθε αντικειμένου χωριστά, οφείλονται στον προσωπικό μόχθο και στην αποκλειστική φροντίδα του ιδρυτή και δίνουν το μέτρο της καλλιτεχνικής ευαισθησίας του. Εκτός από την έκθεση και τον εμπλουτισμό των συλλογών ο Αντώνιος Μπενάκης απασχολήθηκε και με την ευρύτερη αξιοποίησή τους δημιουργώντας στο Μουσείο και ειδική βιβλιοθήκη, αρχίζοντας την έκδοση επιστημονικών καταλόγων των συλλογών.
Το περιεχόμενο του Μουσείου Μπενάκη αποτελείται από ποικίλες συλλογές που σχηματίστηκαν σιγά-σιγά σύμφωνα με τις εκάστοτε ιστορικές συνθήκες και καλλιτεχνικές προτιμήσεις του μεγάλου συλλέκτη γι’ αυτό και ο ειδολογικός χαρακτηρισμός του Μουσείου Μπενάκη δεν μπορεί να είναι μονολεκτικός, ούτε απλός. Τη βάση, πάντως, των συλλογών αποτελούν τρεις ιστορικοί και πολιτιστικοί κύκλοι αλληλοτεμνόμενοι.
Α) Ελληνική τέχνη από την προϊστορική εποχή ως σήμερα. Λίγα, αλλά εκλεκτά αρχαία ελληνικά αγγεία, χάλκινα μικροτεχνήματα, καθώς και συλλογή από αρχαία χρυσά κοσμήματα. Βυζαντινά χειρόγραφα με μικρογραφίες, μεγάλη συλλογή από βυζαντινές και μεταβυζαντινές εικόνες και εκκλησιαστική μικροτεχνία: χρυσοκεντήματα, δείγματα αργυροχοΐας . Λαϊκή τέχνη νεότερων χρόνων: φορεσιές και κεντήματα από όλες τις ελληνικές περιοχές, κοσμήματα και ξυλόγλυπτα.
Β) Νεοελληνικά θέματα. Ο κύκλος αυτός συνδέεται με τον προηγούμενο και περιέχει: ιστορικά κειμήλια της εποχής του Αγώνα, του Όθωνος και του Γεωργίου του Α’. Προσωπικά αντικείμενα και όπλα αγωνιστών και πολιτικών του 1821, ελαιογραφίες και λιθογραφίες με θέματα και πρόσωπα από την νεότερη ελληνική ιστορία, Ελλήνων και φιλελλήνων καλλιτεχνών.
Γ) Μικροτεχνία και βιοτεχνία χριστιανική και μουσουλμανική της περιοχής της ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου και της ενδοχώρας της: υφάσματα λινά, μεταξωτά και καμουχάδες βυζαντινής, κοπτικής και μουσουλμανικής τέχνης. Οστέινα και ξυλόγλυπτα, χάλκινα, γυάλινα και κεραμικά βυζαντινής, κοπτικής και μουσουλμανικής τέχνης.
Στους τρεις αυτούς κύκλους, όπου μπορούν να ενταχθούν τα εκθέματα του Μουσείου, παρακολουθεί κανείς την ενότητα της ελληνικής παραδόσεως μέσα στον ιστορικό χρόνο και τη στενή σχέση των λαϊκών τεχνών ανάμεσα σε γειτονικούς πολιτισμούς της ανατολικής Μεσογείου. Εξάλλου, συγκεντρώθηκε συλλογή λιθογραφιών, υδατογραφιών και σχεδίων, έργα ξένων καλλιτεχνών με θέματα από την Ελλάδα, ένα σύνολο που ξεπερνά τα 3.500 έργα καθώς και σπάνιες εκδόσεις χαρτών και εντύπων.
Επίσης, σχηματίστηκε αξιόλογη συλλογή από 404 χειρόγραφους κώδικες βυζαντινούς και τουρκοκρατίας. Με τη συλλογή χειρογράφων συνδέεται η συλλογή ιστορικών αρχείων, που αποτελεί ξεχωριστό τμήμα, όπου φυλάσσονται κυρίως ιδιωτικά αρχεία: αγωνιστών, πολιτικών, λογίων και ποιητών. Φίλες και φίλοι της στήλης θα ήθελα να σας ενημερώσω ότι η πηγή των όσων ανάφερα παραπάνω είναι η εγκυκλοπαίδεια «Δομή». Προσωπικά πιστεύω και θα έλεγα πως γνωρίζω ότι στο Μουσείο Μπενάκη έχουν γίνει πολλές, προς τα βελτίω αλλαγές και προσθήκες. Ο γράφων προσπάθησε να δώσει μια γενική ιδέα μεταφέροντας όσα γράφτηκαν, για το Μουσείο Μπενάκη, προ ετών.
Η αδικαιολόγητα βιαστική επίσκεψή μου στο μουσείο, προ διετίας, η τέταρτη κατά σειρά, το βρήκε εμπλουτισμένο με σημαντικές συλλογές, αντιπροσωπευτικά δείγματα κινέζικης κεραμικής, υδατογραφίες, λιθογραφίες ξένων καλλιτεχνών με θέματα από την Ελλάδα, αντικείμενα, αυτόγραφα, έντυπα από την εποχή του Ελευθέριου Βενιζέλου και πολλά άλλα. Αν του χρόνου ξαναπάτε στην πατρίδα, μην ξεχάσετε να θυσιάσετε κάποιες ώρες για μια επίσκεψη στο Μουσείο Μπενάκη.
