Ο γίγαντας της αυστραλιανής πολιτικής, ο εικοστός πρώτος πρωθυπουργός της Αυστραλίας, Gough Whitlam, εκοιμήθη. Ο λαοφιλής πρώην πρωθυπουργός ξεκίνησε το ταξίδι προς την αθανασία προχθές, Τρίτη πρωί, συνοδευόμενος από τις ευχαριστίες εκατομμυρίων Αυστραλών πολιτών και ανυπολόγιστου αριθμού αλλοεθνών, που άγγιξε με την πολιτική σοφία του και τον ανθρωπισμό του.
“Ο πατέρας μας, Gough Whitlam, πέθανε σήμερα(Τρίτη πρωί) σε ηλικία 98 ετών» ανέφερε η λακωνική ανακοίνωση της οικογένειας και προσέθετε: «Υπήρξε ένας στοργικός, γενναιόδωρος πατέρας, ήταν πηγή έμπνευσης για εμάς και για εκατομμύρια Αυστραλούς πολίτες. Η σορός του θα αποτεφρωθεί σε ειδική τελετή, αλλά θα γίνει ανοιχτό μνημόσυνο» κατέληγε.
Ο Gough Whitlam ήταν ο χαρισματικός, οξυδερκής, Εργατικός ηγέτης, που έβγαλε το κόμμα του από την πολιτική αφάνεια μετά από 23 χρόνια συνεχούς παραμονής στην αξιωματική αντιπολίτευση. Υπήρξε ο μεγάλος οραματιστής, ο σπουδαίος μεταρρυθμιστής, αλλά και ο μοναδικός πρωθυπουργός της Αυστραλιανής Συμπολιτείας, που ανετράπη από τον αντιπρόσωπο του παλατιού της Αγγλίας στην Αυστραλία που, ατυχώς, είχε διορίσει ο ίδιος στο αξίωμα του Γενικού Κυβερνήτη.
Οι σύντροφοί του και οι πολιτικοί του αντίπαλοί συμφωνούν, ότι ο Whitlam ήταν ο πολιτικός ηγέτης που έβγαλε την Αυστραλία από την απομόνωση, που έκανε τα πρώτα ανοίγματα προς τη διεθνή κοινότητα, συνάπτοντας διπλωματικές σχέσεις με την Κίνα, το σημερινό μεγαλύτερο εμπορικό εταίρο της Αυστραλίας,
Λόγιος πολιτικός, καθήλωνε το ακροατήριό του με την ευγλωττία του, την οξύνοιά του, την πολυμέρεια των γνώσεών του, το πηγαίο χιούμορ του. Τούτα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του περικλείονται στην ιστορική απάντησή του στην αναγγελία της απόλυσης της κυβέρνησής του, το Νοέμβριο του 1975, που τον κατέστησαν θρύλο της αυστραλιανής πολιτικής:
«Λοιπόν, ας αναφωνήσουμε, «Θεέ σώζε τη βασίλισσα», διότι ουδείς πρόκειται να σώσει τον Γενικό Κυβερνήτη» (Well, may we say “God Save the Queen”, because nothing will save the Governor-General) είχε ειπεί στους διαδηλωτές, που είχαν κατακλύσει την είσοδο της Βουλής διαμαρτυρόμενοι για την απόλυση της δημοκρατικά εκλεγμένης κυβέρνησής του από τον μισαλλόδοξο Γενικό Κυβερνήτη, John Kerr.
«Η ανακοίνωση του Γενικού Κυβερνήτη προσυπογράφεται από τον Malcolm Fraser, που, αναμφίβολα, θα καταχωρηθεί στα Γεγονότα Μνήμης του 1975 ως σκυλάκι του Kerr… συντηρήστε το θυμό σας και τον ενθουσιασμό σας μέχρι τις εκλογές» είχε προσθέσει προκαλώντας εθνική έκρηξη οργής κατά του παλατιού της Αγγλίας και της ηγεσίας των συντηρητικών κομμάτων της Αυστραλίας, που μεθόδευσαν τη συνταγματική κρίση του 1975.
Ο Gough Whitlam γεννήθηκε στο Kew της Μελβούρνης 11 Ιουλίου 1916. Όντας γιος δικαστικού μετοίκησε από τη Μελβούρνη στη Νέα Νότια Ουαλία, όπου αποφοίτησε από τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Σίδνεϊ.
Η πολιτική καριέρα του Gough Whitlam άρχισε το 1952 με την εκλογή του βουλευτή του Εργατικού Κόμματος στην έδρα Werriwa της Νέας Νότιας Ουαλίας. Απόφοιτος της Nομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Σίδνεϊ ξεχώρισε ενωρίς και καθιερώθηκε μεταξύ των κορυφαίων δικηγόρων της Πολιτείας.
Η εκλογή του «προβλημάτισε» πολλούς συντρόφους του διότι, ενάντια στην παράδοση του κόμματος, δεν είχε «θητεύσει» στο συνδικαλιστικό κίνημα. Το πολιτικό άστρο του μεσουράνησε ενωρίς. Το 1960 εκλέγεται αντιπρόεδρος του Εργατικού Κόμματος και το 1967 διαδέχεται τον παραιτηθέντα αρχηγό του κόμματος, Arthur Calwell, στην αρχηγία της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Ως αρχηγός του Εργατικού Κόμματος, έκανε βαθιές τομές, οι οποίες αποκατέστησαν το κύρος του κόμματος, που είχε καταρρακώσει η διάσπαση του 1955, υποσχέθηκε την κατάργηση της πολιτικής της λευκής Αυστραλίας και «παρόπλισε» τους σοσιαλιστές της παράταξής του, που αποτελούσαν κόκκινο πανί για σημαντικό ποσοστό ψηφοφόρων.
Στην προεκλογική εκστρατεία για τις εκλογές του 1969 αιφνιδιάζει το λαό και τη συντηρητική παράταξη με την προοδευτική πολιτική που ανακοινώνει, αποδεικτική του αναπροσανατολισμού του Εργατικού Κόμματος και του οράματός του για το μέλλον της Αυστραλίας.
«Το Εργατικό Κόμμα έχει την ακόλουθη, σταθερή άποψη για την κοινωνία: Ευκαιρίες σε όλους τους πολίτες, ευκαιρία πλήρους μόρφωσης, αξιοπρέπεια στα γηρατειά, επαρκή ιατρική περίθαλψη, δυνατότητα διεκδίκησης μεριδίου από τον παραγόμενο πλούτο και τους πόρους του κράτους, αξιοπρεπή κατοικία, ικανοποιητική διαβίωση στα αστικά κέντρα και την επαρχία, προστασία του περιβάλλοντος και της φυσικής ομορφιάς της χώρας….» ανακοινώνει. Οι εξαγγελίες αυτές θα αποτελούσαν αργότερα το θεμέλιο της πολιτικής των κυβερνήσεών του.
Στις εκλογές του 1969 ηττήθηκε από τον John Gorton με μικρή διαφορά και δεσμεύτηκε να πάρει εκδίκηση στην επόμενη εκλογική αναμέτρηση. Όπερ και έγινε. Στις 2 Δεκεμβρίου 1972 με αντίπαλο τον Bill McMahon κερδίζει τις εκλογές-ορόσημο για τα πολιτικά γεγονότα που θα ακολουθήσουν. Η πρώτη κυβέρνηση Whitlam εξασφάλισε πλειοψηφία στη βουλή, αλλά δεν μπόρεσε να εξασφαλίσει τον έλεγχο της γερουσίας.
Ο τερματισμός του μονοπωλίου εξουσίας του Συνασπισμού Λίμπεραλ-Νάσιοναλ Πάρτι καταξιώνει τον Whitlam ως ηγέτη, αλλά δεν εγγυάται την επιτέλεση του νομοθετικού έργου της κυβέρνησης, καθώς τα κόμματα της αξιωματικής αντιπολίτευσης, που έλεγχαν τη γερουσία, επιδίδονται σε πολιτικές ακροβασίες. Η αξιωματική αντιπολίτευση αρνείται να δεχθεί την ήττα της. Ο αρχηγός του Συνασπισμού στη Γερουσία, Reg Withers, χαρακτηρίζει το αποτέλεσμα των εκλογών του ’72 “temporary act of insanity ” (πράξη παροδικής τρέλας).
Συνεπής στις προεκλογικές υποσχέσεις του ο Whitlam εξαγγέλλει:
– Διακοπή της επιστράτευσης, που είχε αρχίσει μετά τη δέσμευση της Αυστραλίας να στείλει δυνάμεις στο Βιετνάμ
– Ανάκληση των αυστραλιανών δυνάμεων από το Βιετνάμ
– Παροχή δωρεάν εκπαίδευσης
– Παροχή δικαιώματος ψήφου σε πολίτες ηλικίας 18 ετών και άνω
– Κατάργηση της θανατικής ποινής
– Αναγνώριση της ισότητας των φύλων
– Κατάργηση της πολιτικής της «Λευκής Αυστραλίας»
– Καθιέρωση του πολυπολιτισμού, πολιτική αναγνώρισης και στήριξης της φυλετικής, θρησκευτικής και πολιτισμικής διαφορετικότητας
– Σύναψη διπλωματικών σχέσεων με την κομμουνιστική Κίνα
– Οικονομική ενίσχυση των ανεξάρτητων σχολείων από την Κοινοπολιτεία
– Κατάθεση Νόμου κατά των φυλετικών διακρίσεων
– Επιστροφή γης στους ιθαγενείς Gurindji της Βόρειας Αυστραλίας
– Διαμόρφωση σχεδίου νόμου της Κοινοπολιτείας για τα δικαιώματα γης των ιθαγενών, που δεν πρόλαβε να θέσει σε ισχύ εξ αιτίας της ανατροπής της κυβέρνησης
Η φιλολαϊκή πολιτική προεξόφλησε τη νίκη του Εργατικού Κόμματος στις εκλογές της 18ης Μαΐου 1974. Η κυβέρνηση Whitlam επανεκλέγεται -πρώτη φορά στην πολιτική ιστορία της Αυστραλίας που το Εργατικό Κόμμα κέρδισε διαδοχικές εκλογικές αναμετρήσεις- με πλειοψηφία πέντε εδρών στη βουλή, αλλά μειοψηφεί, πάλι, στη Γερουσία. Η αριθμητική υπεροχή του Συνασπισμού στη Γερουσία και η οικονομική συγκυρία, έμελλαν να προκαλέσουν την ανατροπή της δεύτερης κυβέρνησης Whitlam. Η αξιωματική αντιπολίτευση, με αρχηγό τον Billy Snedden, καταψηφίζει το ένα μετά το άλλο τα οικονομικά νομοσχέδια της κυβέρνησης, η διεθνής συγκυρία -πολεμική σύρραξη Ισραήλ-Αράβων- υπονομεύει την οικονομική πολιτική της κυβέρνησης η απομόνωση του Whitlam από τα μέλη του υπουργικού συμβουλίου του κλυδωνίζουν σοβαρά την κυβέρνηση και τα ερωτικά σκάνδαλα του Jim Cairns.
Η ανεργία ανεβαίνει σε δυσθεώρητα ύψη, ο πληθωρισμός ανεβαίνει ανεξέλεγκτος, τα κρατικά ταμεία στεγνώνουν και η κυβέρνηση αδυνατεί να χρηματοδοτήσει τις εξαγγελίες της. Η αντιπολίτευση εξακολουθεί να παρακωλύει το έργο της κυβέρνησης, υποχρεώνοντας τον Whitlam να προτείνει κοινή συνεδρίαση Βουλής και Γερουσίας -προβλέπεται από το Σύνταγμα- και επιτυγχάνει την ψήφιση έξι οικονομικών νομοσχεδίων της κυβέρνησης, συμπεριλαμβανομένου και του νομοσχεδίου για τη δημιουργία του εθνικού συστήματος υγείας Medibank, σημερινού Medicare.
H παρακωλυτική πολιτική της αξιωματικής αντιπολίτευσης περιορίζει σταδιακά τη δυνατότητα της κυβέρνησης να εκτελέσει βασικά έργα υποδομής. Το Δεκέμβριο του 1974 και ενώ τα συντηρητικά κόμματα της αντιπολίτευσης καταψηφίζουν τα κυβερνητικά νομοσχέδια, το ένα μετά το άλλο, ο Whitlam και οι στενοί συνεργάτες του ψάχνουν για κεφάλαια να χρηματοδοτήσουν τα αναπτυξιακά έργα της κυβέρνησής του, που θα βοηθούσαν την «κρατικοποίηση» των φυσικών πόρων της χώρας.
Στο βιβλίο του «The Whitlam Venture, Hill of Content» ο δημοσιογράφος και συγγραφέας, Alan Reid, αναφέρει, ότι ο πρωθυπουργός και τρεις υπουργοί του, ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και Θησαυροφύλακας, Jim Cairns, ο γενικός εισαγγελέας, Lionel Murphy, και ο υπουργός Μεταλλευμάτων και Ενέργειας, Rex Connor, συνυπέγραψαν επιστολή, διά της οποίας έδιναν την εξουσία στον Rex Connor να δανειστεί 4 δισεκατομμύρια δολάρια για τη χρηματοδότηση δημοσίων έργων.
Κατά τον Alan Reid, η επιστολή αυτή ήταν «η θανατική καταδίκη της Εργατικής κυβέρνησης Whitlam”, διότι η προσπάθεια του Connor να εξασφαλίσει πετροδολάρια μέσω του Πακιστανού μεσάζοντος, Tirath Khemlani, εξελίχθηκε σε μπούμερανγκ με μεγάλο πολιτικό κόστος στην κυβέρνηση Whitlam.
Εκτιμάται, ότι η δανειοληπτική προσπάθεια του Rex Connor ναυάγησε, διότι το δάνειο θεωρείτο «πολύ μεγάλο» για τα δεδομένα της εποχής, ο υπουργός επιδίωκε το δανεισμό χωρίς την έγκριση του Loan Council (Συμβούλιο Έγκρισης Δανείων) και, κυρίως, διότι αγνόησε την Αμερική και την Ευρώπη, τις αγορές από τις οποίες η Αυστραλία δανειζόταν για τις ανάγκες της. Πληροφορίες που διέρρεαν, τότε, ανέφεραν ότι ο Connor στράφηκε προς τις αραβικές χώρες, διότι δάνειζαν με χαμηλότερους τόκους από τους Αμερικανούς.
Εν τω μεταξύ, στην Αυστραλία είχαν διαρρεύσει λεπτομέρειες του κυβερνητικού σχεδίου και τα αντικυβερνητικά μέσα ενημέρωσης του Rupert Murdoch βυσσοδομούσαν καθημερινά για το «σκάνδαλο του δανείου» (loans affair). Οι πληροφορίες που διοχέτευε εμβόλιμα η αξιωματική αντιπολίτευση στα προσκείμενα μέσα ενημέρωσης είχαν αρχίσει να βλάπτουν πολιτικά την κυβέρνηση.( Brown Wallace (2002), Ten Prime Ministers: Life Among the Politicians»).
Ο πόλεμος φθοράς της κυβέρνησης μπαίνει σε νέα φάση, μετά την αντικατάσταση του «ανεπαρκoύς» Billy Snedden από τον Malcolm Fraser.
Στην πρώτη ομιλία του, ως αρχηγός της αντιπολίτευσης, ο Fraser προδιέγραψε τις εξελίξεις δηλώνοντας, ότι η αντιπολίτευση δεν θα διστάσει να ανατρέψει την κυβέρνηση, αν κρίνει αναγκαία την ανατροπή. (Philip Ayres, Malcolm Fraser, William Heinemann Australia).
Aνυποχώρητη, η Γερουσία εξακολουθεί να παρακωλύει το νομοθετικό έργο της κυβέρνησης. Ο Γενικός Κυβερνήτης, John Kerr, αποφασίζει να δώσει «λύση» στο πρόβλημα, απολύοντας την κυβέρνηση Whitlam στις 11 Νοεμβρίου 1975. Ο Malcolm Fraser διορίζεται υπηρεσιακός πρωθυπουργός και ζητά τη διενέργεια εθνικών εκλογών το Δεκέμβριο του 1975.
Το παλάτι της Αγγλίας απεκδύεται πάσας ευθύνης για την απόλυση της κυβέρνησης από τον αντιπρόσωπό του, χωρίς να πείσει το μέσο Αυστραλό πολίτη. Σε ανακοίνωσή του διασαφηνίζει: «Το μόνο άτομο με εξουσία να διορίσει πρωθυπουργό είναι ο Γενικός Κυβερνήτης και η βασίλισσα δεν έχει καμία στις αποφάσεις που λαμβάνει ο Γενικός Κυβερνήτης, κατά τις επιταγές του συντάγματος. Η μεγαλειοτάτη Βασίλισσα της Αυστραλίας παρακολουθεί εντατικά τα γεγονότα στην Καμπέρα, αλλά δεν προτίθεται να παρέμβει προσωπικά {…} …σε αποφάσεις που εμπίπτουν στη δικαιοδοσία του Γενικού Κυβερνήτη, όπως επιτάσσει το σύνταγμα». (John Kerr « Matters for Judgment»).
Στις 13 Δεκεμβρίου 1975 το Εργατικό Κόμμα αποδεκατίζεται. Χάνει τις μισές έδρες του στη βουλή και παραμένει στην αντιπολίτευση μέχρι το Μάρτιο του 1983, που επανέρχεται στην εξουσία με αρχηγό τον Bob Hawke. O Whitlam παραμένει αρχηγός του Εργατικού Κόμματος μέχρι το 1977, που τον διαδέχθηκε ο Bill Hayden, o οποίος είχε διατελέσει Θησαυροφύλακας στην Εργατική κυβέρνηση του 1975.
Μετά την αποχώρησή του από την πολιτική ο Whitlam εργάστηκε ως πρεσβευτής της Αυστραλίας στην ΟΥΝΕΣΚΟ, δίδαξε σε πολλά πανεπιστήμια ως επισκέπτης καθηγητής. Το 2007 ο ίδιος και «η αγάπη της ζωής του» η αείμνηστη σύζυγός του Μargaret που απεβίωσε το 2012, ανακηρύχθηκαν ισόβια μέλη του Εργατικού Κόμματος.
«ΓΙΓΑΝΤΑΣ» Ο WHITLAM
Ο πρωθυπουργός, Tony Abbott, χαρακτήρισε τον δημοφιλή, πρώην Εργατικό ηγέτη «γίγαντα» της εποχής του. «Ο Gough Whitlam ήταν ένας γίγαντας της εποχής του. Ένωσε το Εργατικό Κόμμα, κέρδισε δύο εκλογικές αναμετρήσεις και υπερέβαινε, κατά πολλούς τρόπους, τον κοινό άνθρωπο» είπε.
Ο αρχηγός του Εργατικού Κόμματος, Bill Shorten, σχολίασε, ότι ο αείμνηστος Gough Whitlam επαναπροσδιόρισε την Αυστραλία και βελτίωσε, με την πολιτική του, τη ζωή πολλών ανθρώπων.
«Το πολιτικό κόμμα, του οποίου ηγούμαι έχασε σήμερα (Τρίτη πρωί) ένα γίγαντα. Και είναι, νομίζω, δίκαιο να ειπώ ότι ανεξαρτήτως πολιτικών προτιμήσεων το έθνος έχασε ένα γίγαντα».
Το εγκώμιο του εκλιπόντος πρώην πρωθυπουργού έπλεξε και ο πολιτικός αντίπαλός του, Malcolm Fraser, που, κατά δήλωσή του, είχαν πολλές κοινές αξίες.
«Ήθελε (ο Gough Whitlam) να είναι η Αυστραλία αδέσμευτος παίκτης στη διεθνή σκηνή. Δεν ήθελε να υποτάσσεται η Αυστραλία σε άλλα κράτη. Η φιλοδοξία του για την Αυστραλία ήταν απεριόριστη. Ο ενθουσιασμός του ήταν μεγάλος και κατά τη διάρκεια της ζωής του εμπλούτισε τη χώρα μας».
