Ο γιος σας ή η κόρη σας -που είναι στις μεγάλες τάξεις του Γυμνασίου και σήμερα Λυκείου- έρχονται στο σπίτι από το σχολείο και σάς λένε με πολύ ενδιαφέρον: «Σήμερα στο Σάιενς (Science) μάθαμε ότι…», και σας διηγούνται πολύ γλαφυρά τις σχολικές τους εμπειρίες.

Τι είναι αυτό το Σάιενς και πώς θα το εξηγήσουμε στα Ελληνικά; Και οι αγγλόφωνοι ακόμη έχουν την ίδια δυσκολία να καταλάβουν το τι σημαίνει αυτό το Science! (Ιδού το καταπληκτικό αγγλικό… άκσεντ!).

Οι λεγόμενες ελεύθερες επιστήμες έχουν οριστεί από τον Πλάτωνα στο 7ο Βιβλίο της Πολιτείας του και προοριζόταν για τη μόρφωση -και περισσότερο αυτό που λέμε στα Ελληνικά για την Παιδεία- της αριστοκρατικής τάξης. Οι Λατίνοι συστηματοποίησαν αυτή τη γνώση και από εδώ καταλήξαμε να έχουμε σήμερα τη λεγόμενη Διδακτέα Ύλη.

ΕΤΣΙ ΑΡΧΙΣΑΝ ΟΛΑ

Στα Αγγλικά ονομάστηκαν: The seven liberal arts, οι επτά ελεύθερες επιστήμες -για ελεύθερους πολίτες- που λέγονται και The Seven Sciences. Αυτές ήταν η βασική εκπαίδευση στα σχολεία των μοναστηρίων και αργότερα στα Πανεπιστήμια.

Τα αντικείμενα ή μαθήματα ήταν Γραμματική/Grammar, Ρητορική/Rhetoric, Λογική/Logic, Αριθμητική/Arithmetic, Γεωμετρία/Geometry, Μουσική/Music και Αστρονομία/Astronomy. (Έτσι φαίνεται ότι δόθηκαν τα ελληνικά φώτα στην Ευρώπη!)

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ;

Η οργανωμένη και εξακριβωμένη γνώση με λογικά επιχειρήματα ονομάστηκε αρχικά Επιστήμη από τον Πλάτωνα στο έργο του «Θεαίτητος». Η λέξη επιστήμη έγινε από το επί= επάνω και το ρήμα ίσταμαι= στέκομαι, μένω όρθιος. Άρα, επιστήμη είναι «το να βρίσκομαι πάνω από κάτι και να ασχολούμαι με αυτό». Με αυτό τον τρόπο αποκτώ πρακτική και εξειδικευμένη γνώση, αλλά έχω και την ικανότητα τότε να χρησιμοποιώ αυτή τη γνώση σωστά. Το ρήμα έγινε επίσταμαι.
Να παρατηρήσουμε εδώ, ότι το ρήμα είχε δασυνόμενη μορφή, αλλά διατήρησε την ψιλωτική του μορφή για να διακρίνεται από το ομηρικό ρήμα εφίσταμαι το οποίο κράτησε τη δασυνόμενή του μορφή. ( Επί + ίσταμαι= επ’+ίσταμαι και επειδή έχουμε τη δασεία στο ίσταμαι έγινε εφίσταμαι με την παραπάνω σημασία, αλλά και τη σημασία του επιβάλλομαι).

Βλέπουμε εδώ ότι ο τοκετός της επιστήμης και ως λέξη δεν ήταν ανώδυνος και πέρασε από δύσκολα στάδια για να επιβληθεί, η οποία αργότερα συσσώρευσε πάμπολλες σημασίες και περισσότερα παράγωγα (επιστήμονας, επιστημονικός, επιστητό κ.λπ.). Η κατανόησή της γίνεται μόνο όταν σκύψει κανείς πάνω της, την μελετήσει και μετά να την κατατάξει ως δικό του γλωσσικό κτήμα.

Επιστήμη είναι μία αφηρημένη έννοια και η σύλληψή της σε όλες της τις μορφές φανερώνεται στον άνθρωπο που έχει μία καλλιεργημένη πνευματική ανάπτυξη. Εδώ ταιριάζει να υπενθυμίσουμε πως η γλώσσα είναι που κάνει πολιτισμένο τον άνθρωπο!

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ SCIENCE

Τα ετυμολογικά λεξικά λένε ότι Science σημαίνει γνώση και προέρχεται από τη μετοχή του ρήματος scio και από εδώ έγινε στα Λατινικά scientia. Προσθέτουν, όμως, «Scio is related to scindere «to cut, divide» to split», from Greek skhizein «to split, rend, cleave». Όλα από το ελληνικό σχίζω = κόβω στα δύο, τέμνω.
Το ελληνικό Χ έγινε δασύ Κ και γράφτηκε στα Λατινικά με το C. Άρα εδώ η μεταφορική σημασία του ρήματος έγινε: σχίζω το κεφάλι μου να βρω μια λύση. Άρα επί ίσταμαι = επιστήμη. Και εδώ ο τοκετός δεν έγινε ανώδυνα, όπως ακριβώς και η ελληνική επιστήμη. Πολλά μπορούν να ειπωθούν εδώ, αλλά ένα είναι το σίγουρο: η λατινική γλώσσα μόνο με την Ελληνική μέσα της ανέβηκε τα σκαλοπάτια της επιστήμης.

Σημειώνουν, όμως, κάτι πολύ σημαντικό: The distinction is commonly understood as between theoretical truth (Greek episteme) and methods for effecting practical results (tekhne), but science sometimes is used for practical applications and art for applications of skill. Προσέξτε, επίσης, ότι σε ένα τόσο σύντομο κείμενο υπερισχύουν οι ελληνικές λέξεις, γιατί μόνο έτσι εξηγείται η επιστήμη. Το θέμα είναι πολύ συζητήσιμο, αλλά δεν θα σας κουράσω πιο πολύ.

ΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΠΑΡΙΘΜΗΣΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

Όλοι σας έχετε ακούσει τις παρακάτω επιστήμες: Φυσική, Χημεία, Μαθηματικά, Στατιστική, Πληροφορική, Ιατρική. Φαρμακευτική, Γεωλογία, Γεωπονία, Δασολογία, Ιχθυολογία, Κτηνιατρική, Παιδαγωγική, Νομική, Κοινωνιολογία, Οικονομικά, Γεωγραφία, Φιλολογία, Ιστορία, Αρχαιολογία, Ανθρωπολογία, Φιλοσοφία, Ανατομία, Κοσμολογία, Αστρονομία και τόσες άλλες, για να μη σας κουράζω.
Όλες αυτές και στα Αγγλικά, αλλά και σε όλες τις γλώσσες του κόσμου, έχουν τα ελληνικά τους ονόματα. Και γιατί όλα αυτά; Γιατί επιστήμη χωρίς ελληνική γλώσσα δεν νοείται!

ΚΑΙ ΩΣ ΕΠΙΜΥΘΙΟ ΜΑΣ

Οι Έλληνες με τη δημιουργία και την κατανόηση όλων αυτών των επιστημών, κατήργησαν επισήμως κάθε ανθρώπινη δεισιδαιμονία και έτσι ανέβηκαν τα σκαλοπάτια του πολιτισμού και διακρίθηκαν για τον τρόπο της σκέψης τους.
Αυτός είναι ο πρώτος λόγος γιατί μέχρι σήμερα βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της προόδου. Προχώρησαν όμως και πιο πέρα στην πανανθρώπινη σκέψη τους. Ο Πλάτωνας το συνόψισε ως εξής: «Κάθε επιστήμη που ξεχωρίζει απ’ τη δικαιοσύνη κι από κάθε άλλη αρετή, είναι πανουργία και όχι σοφία». Να, γιατί οι Αρχαίοι μας πάντοτε θα λέγονται οι ΜΕΓΑΛΟΙ!