Η πρόθεσή μας «Διά» είναι μία πολυσήμαντη, άκρως δόκιμη, αλλά και πολύ εκλεκτή και γλυκόηχη λέξη μας. Για να γραφτεί όλη η διδακτική ιστορία της θα χρειαστούν μερικές χιλιάδες λέξεις. Εδώ θα επιχειρήσουμε μία σύντομη σκιαγράφηση, η οποία θα δικαιολογήσει τον παραπάνω έπαινο, αλλά θα μας υπενθυμίσει και μερικές σχολικές μας υπογραμμισμένες σημειώσεις.
Η πρόθεση διά -βάζουμε τον τόνο εδώ γιατί το ι παραμένει συνήθως άτονο- παθαίνει έκθλιψη πριν από φωνήεν: δι’ ανατάσεως της χειρός ή αποβάλλεται το α στη σύνθεση: διαίσθηση. Χρησιμοποιείται σε εκφράσεις ή φράσεις που δηλώνουν τρόπο: διά της βίας, διά χειραψίας, διά βοής, διά γυμνού οφθαλμού, διά πυρός και σιδήρου, διά μέσου, δι’ ευχών, διά ταύτα, διά παν ενδεχόμενο και πολλά-πολλά άλλα. Συνήθως, εκφράζει διαχωρισμό και αρχικώς είχε διαιρετική σημασία και προέρχεται από το θέμα του αριθμητικού δις.
Η ΔΙΑ ΣΤΗ ΣΥΝΘΕΣΗ
Η πρόθεσή μας διά είναι γονιμότατη στη σύνθεση ως πρώτο συνθετικό. Ιδού ένα σύντομο «κατεβατό», το οποίο μπορείτε μόνοι σας να το διπλασιάσετε και να το τριπλασιάσετε «εν ριπή οφθαλμού»: διάλογος / διαμόρφωση / διάλυση / διάρρηξη / διαπλοκή / διάπλαση / διαφορά / διατήρηση / διάταξη / διαβιβάζω / διάγραμμα / διαγώνιος / διαδικασία / διαδραματίζω / διάθλαση / διαδίκτυο / διάδοση / διαδοχή / διαδρομή / διαίρεση / διαιωνίζω / διαφθορά / διακοπή / διακορεύω / διάκοσμος / διάκριση / διακριτικός / διακύμανση / διαλέγω / διαλεκτική / διάλεκτος / διαλεκτός / διάλεξη / διαλλακτικός / διαλογίζομαι / διαλογή / διαλογισμός / διαμαρτυρία / διαμάχη / διάμεσος / διάμετρος / διανόηση / διάνοια / διαρρυθμίζω / διασάλευση /διασάφηση / διασκευάζω / διασπώ διαξιφισμός / διαπάλη / διαμπερής / διάρθρωση / διάρκεια / διασυνοριακός / διασταύρωση / διασκευάζω και χίλια άλλα. Άρα η λέξη μας και πρόθεση «διά» είναι όντως μία αξιέπαινη ΛΕΞΗΤΟΚΟΣ μας!
ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΤΙΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΘΕΣΗ ΔΙΑ
Το γιατί το σημερινό είναι το αρχαίο μας διατί. Έχει η «διά» τη σημασία του διά μέσου, πέρα ως πέρα: διακίνηση, διαλεύκανση, διαγώνιος, διαμπερές και άλλα. Δείχνει διεύθυνση: διευθύνω, διεξάγω, διοικώ κ.ά. Έχουμε δυνάμωμα της έννοιας: διάσημος, διαπρεπής, διεξάγω. Στην προφορά προφέρονται χωριστά οι συλλαβές: Διασπορά, διάσκεψη, διασπώ, διαλύω, διότι κ.ά. Προφέρονται ενωμένα: διαβάζω, διακονιάρης, διάσελο κ.ά.
Στη σύνταξη χρησιμοποιείται με τη μορφή τού για: για την Ελευθερία! Δεν πρέπει να την συγχέουμε με τη λέξη γεια που προέρχεται από την υγεία: Γεια και χαρά σας, Γεια σου Γιώργο!, Άντε γεια!, γεια στα χέρια σου! κ.ά. Έχει πολύ ενδιαφέρον η προσεκτική και συστηματική μελέτη της.
Η ΠΡΟΘΕΣΗ ΔΙΑ ΣΤΗΝ ΑΓΓΛΙΚΗ
Το αστείρευτο γλωσσικό πηγάδι της πρόθεσης Διά το ανακάλυψε πρώτη η λατινική γλώσσα και την οικειοποιήθηκε ως DIA (Dialogus, dialecticus etc). Ακολούθησε η Αγγλική πολύ σύντομα. Αρχίζουν με τον κανόνα: Nearly all the words beginning with Dia – except diary – are of Greek origin. Dia, Greek Δια, means through, between, apart. Two is allied to dia.
Ας αρχίσουμε με ένα άλλο «κατεβατό» -…αγγλικό αυτή τη φορά- με την πρόθεση Δια: Diabolical, Diacritics, Diabetes, Diaeresis, Diagnosis, Diagonal, Diagram, Dialect, Diametre, Diapason, Diaphanous, Diaphragm, Diarrhoea, Diastole, Diatonic, Diatribe, Diarchy, Diascope, Diaspora, Diastema, Diathesis, Diatom, Dianetics και τόσα άλλα για να μην σας κουράζω.
Επίσης, θα πρέπει να πούμε πως όλες οι παραπάνω λέξεις έχουν και τόσα άλλα παράγωγα. Η πηγή είναι όντως αστείρευτη, ιδίως και στις νέες λέξεις, τους νεολογισμούς. Θυμηθείτε εκείνo το DIAGNOSTICS DEPARTMENT! Ποιος κάνει εδώ τη γλωσσική Διάγνωση; Diagnosis: From Greek Dia = through and Gnosis = knowledge. Και από εδώ βγήκε το χιλιοειπωμένο σε καθημερινή βάση: I KNOW = ΕΓΩ ΓΝΩΩ = ΓΝΩΡΙΖΩ!! Το ελληνικό Γ κατέληξε σε… αγγλικό Κ, και αυτό… άφωνο!! Και αυτό γιατί το Κ στο ρήμα KNOW γράφεται, αλλά δεν προφέρεται!
(Χωρίς το ελληνικό Γάμα, δεν λειτουργεί ΤΙΠΟΤΕ! Τη Διάγνωση και Diagnosis την βλέπετε ΟΛΟΙ σας, είναι: Φως, φανάρι!).
ΚΑΙ ΩΣ ΕΠΙΜΥΘΙΟ ΜΑΣ
Αξίζει να δούμε μερικά παραδείγματα χρήσης της πρόθεσης «Διά» από τους αρχαίους μας. Ο Πλάτωνας (427-347π.Χ.), έχει πει το εξής που μας εκφράζει όλους μέχρι σήμερα: « Διά την των χρημάτων κτήσιν πάντες οι πόλεμοι γίγνονται». Λες και μιλάει σήμερα, τον καταλαβαίνουμε και τον νιώθουμε όλοι μας. Ο δε Δημόκριτος (5ος αι.π.Χ.),είπε το εξής: «Μη διά φόβον, αλλά διά το δέον απέχεσθε αμαρτημάτων» (Όχι από φόβο, αλλά επειδή είναι το σωστό να απέχει κανείς από ηθικά σφάλματα).
Το να ασχοληθεί κανείς με την Ελληνική Γλώσσα δεν είναι παρά ένας πολύ ενΔΙΑφέρων, και ΔΙΑνοητικά πολύ ΔΙΑφορετικός και ΔΙΑκριτικός ΔΙΑλογισμός.
ΕΝΑΣ ΕΝ-ΔΙΑ-ΦΕΡΩΝ, ΔΙΑ-ΦΟΡΕΤΙΚΟΣ ΔΙΑ-ΝΟΗΤΙΚΑ, ΔΙΑ-ΛΟΓΙΣΜΟΣ…
