Έχουμε παρουσιάσει στο παρελθόν το βιβλίο του Γάλλου φιλόσφου, πολιτικού επιστήμονα και οικονομολόγου, Σερζ Λατούς, “Προς μια κοινωνία της λιτής αφθονίας” (Εκδόσεος των Συναδέλφων, 2013) – απόψεις που, φυσικά, δεν πρέπει να συγχέονται με κάποιες παραπλήσεις επικλήσεις του πάλαι ποτε υπουργού Οικονομικών, Γιάνη Βαρουφάκη.
Άκρως σημαντική για το πρόταγμα της αποανάπτυξης και της αλληλέγγυας οικονομίας που παρουσιάζω τις τελευταίες βδομάδες, είναι η σκέψη του Κορνήλιου Καστοριάδη, ειδικότερα η σκέψη του για την αυτονομία και την άμεση δημοκρατία.
Όπως τόνισε ο συγγραφέας του περιεκτικού αυτού βιβλίου, η σκέψη του μεγάλου Έλληνα διανοητή -που διέπρεψε στη Γαλλία και έγραψε όλα του τα έργα στα γαλλικά- συμβαδίζει σε μεγάλο βαθμό με το πρόγραμμα για την οικοδόμηση μιας κοινωνίας η οποία θα αποτελέσει την εναλλακτική λύση στην παραγωγικίστικη κοινωνία, τόσο στο επίπεδο της θεωρητικής της σύλληψης -της χειροπιαστής ουτοπίας της άμεσης δημοκρατίας-, όσο και στο επίπεδο της υλοποίησής της, δηλαδή της «αποαποικιοποίησης του φαντασιακού» και της «εξόδου από την οικονομία». Από αυτήν την άποψη, είναι κάτι παραπάνω από επίκαιρη. Στον Καστοριάδη, η αυτονομία, η δημοκρατία και η φιλοσοφία στηρίζονται σε ένα κοινό θεμέλιο: την αμφισβήτηση της ετερονομίας. Και οι τρεις συνδέονται στενά και αποτελούν η μια προϋπόθεση της άλλης. Δεν μπορεί να υπάρξει φιλοσοφική σκέψη σε μια κοινωνία στην οποία απουσιάζει η έννοια της αυτονομίας και το παραμικρό ψήγμα δημοκρατίας.
Συνεπώς, η φιλοσοφία είναι αναγκαστικά πολιτική, και μάλιστα με τη βαθύτερη έννοια του όρου. Εύκολα καταλαβαίνει κάποιος πως, δεδομένου ότι η δημοκρατία στηρίζεται στην αυτονομία, δεν μπορεί παρά να μιλάμε για την άμεση δημοκρατία, ενώ μπορεί να λειτουργήσει μονάχα εάν τα μέλη της κοινότητας έχουν εκπαιδευτεί για να είναι πολίτες.
Η σκέψη του Κορνήλιου Καστοριάδη υπό το πρίσμα της κριτικής στην τυφλή ανάπτυξη, την απεριόριστη επέκταση της παραγωγής και της κατανάλωσης. Ο Καστοριάδης έχει αφιερώσει μεγάλο μέρος του έργου του στο ερώτημα με ποιο τρόπο μπορεί η κοινότητα να επανοικειοποιηθεί τους θεσμούς της, τη δημιουργική της δύναμη και την αυτονομία της. Η μελέτη του καστοριαδικού έργου είναι σήμερα απαραίτητη, περισσότερο από ποτέ, για την ανάπτυξη μιας θεμελιώδους κριτικής στο καπιταλιστικό σύστημα.
Οι κοινωνίες θεμελιώθηκαν πάνω σε αντιλήψεις που επέτρεπαν στα μέλη τους να νοηματοδοτήσουν ό,τι γινόταν μέσα και έξω από αυτές. Αυτοί οι «θεσμοί» -καρπός του συλλογικού φαντασιακού- ονομάζονταν πνεύματα, πρόγονοι, ήρωες, θεοί… Στις δυτικές καπιταλιστικές κοινωνίες, τη θέση τους πήρε η «οικονομία». Η ακλόνητη πίστη στην οικονομική μεγέθυνση, τη δύναμη της τεχνολογίας και την ανάπτυξη είναι η έκφραση της φαντασίωσης για μια ορθολογική κυριαρχία επί του κόσμου, η οποία όμως απειλεί πια την ίδια την επιβίωσή του. Είναι ανάγκη να σπάσει αυτό το φαντασιακό, για να πετύχουμε την αυτονομία, ανακτώντας τη συνείδηση της επαναστατικής μας δύναμης για τη δημιουργία νέων θεσμών.
Αυτό μπορεί να γίνει μόνο μέσω της ατομικής αυτονομίας και της συμμετοχής όλων στις αποφάσεις που τους αφορούν. Αντίθετα με την αντιπροσωπευτική δημοκρατία, η οποία αποξενώνει τους αντιπροσώπους από αυτούς που αντιπροσωπεύουν, η άμεση δημοκρατία, την οποία επαγγέλλεται ο Καστοριάδης, είναι δυνατή με προυπόθεση τη δημοκρατική παιδεία των ελεύθερων πολιτών.
*Στοιχεία δανείστηκα από συνέντευξη του Σερζ Λατούς εδώ: https://left.gr/news/serz-latoys-dilimma-pleon-einai-apoanaptyxi-i-varva… και από το Δελτίο Τύπου στο ιστολόγιο των Εκδόσεων http://ekdoseisynadelfwn.wordpress.com
