Δεν είναι λίγες οι φορές όπου οι αντικρουόμενες προσεγγίσεις και οι αντιφάσεις συνυπάρχουν μέσα από ένα κοινό στοιχείο. Η ανάγκη του Ελληνισμού να χρησιμοποιήσει ένα φυσικό στοιχείο, αυτό του Αιγαίου, ως εκφραστικό μέσο, γεννά διαφορετικούς συμβολισμούς και έννοιες στην ιστορία του τόπου. Ενός τόπου τον οποίο ο καθένας μας μπορεί να φέρει μέσα από τον τρόπο σκέψης και την ψυχοσύνθεσή του. Κορυφαίο παράδειγμα αποτελεί η προσέγγιση δύο Ελλήνων λογοτεχνών· των βραβευμένων με Νόμπελ ποιητών Γεώργιου Σεφέρη και Οδυσσέα Ελύτη. Ο λυρικός Ελύτης μας μίλησε για το Αιγαίο των θαυμάτων, του φωτός, των μυθικών πλασμάτων και της Ελληνικότητας. Ο τραγικός Σεφέρης είδε ένα Αιγαίο σκοτεινό, γεμάτο πτώματα, νεκρούς και πρόσφυγες, ένα φυσικό τοπίο όπου επάνω του διαγράφηκε η καταστροφή της Σμύρνης και του Ελληνισμού της Μικρασίας.
Την 25η Αυγούστου του 1922, ο Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος αποστέλλει μία δραματική επιστολή προς τον πρώην κυβερνήτη της Ελλάδος Ελευθέριο Βενιζέλο. Δύο ημέρες μετά, ο Ιεράρχης βρίσκει τραγικό θάνατο κατακρεουργημένος από τον Τουρκικό όχλο. Κάτι λιγότερο από δέκα χρόνια πριν, το 1913, διορίζεται ως πρέσβης των Ηνωμένων Πολιτειών στην Κωνσταντινούπολη ο Χένρυ Μοργκεντάου. Οι αφηγήσεις του Μοργκεντάου θα αποτελέσουν ιστορικό τεκμήριο για τα αίτια έκρηξης του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Μέσα σε μία προσπάθεια άντλησης πολιτικής και οικονομικής ισχύος για τον Γερμανό αυτοκράτορα Γουλιέλμο Β’, η μονοκρατορία της Αγγλίας ανά την υφήλιο ήταν αντικείμενο προβληματισμού για την Γερμανία. Στόχος ο έλεγχος της Μέσης Ανατολής καθώς και της Τουρκίας, απ’ όπου θα περνούσε ο σιδηρόδρομος που θα ένωνε το Βερολίνο με τη Βαγδάτη.
Ο πρέσβης Μοργκεντάου κατέγραψε μαρτυρίες Γερμανών αξιωματούχων. Οι ίδιοι ομολογούσαν ότι ενέπνευσαν τους Νεότουρκους ως προς την παρουσία-ψέγος των Ελλήνων και Αρμενίων στην Μικρασία. Οι ενοχλητικές αυτές μειονότητες ήταν ανασταλτικοί παράγοντες απέναντι στο Γερμανικό όραμα καθώς συντονίζονταν με τον Αγγλογαλλικό άξονα.
Με πληθυσμό που πλησίαζε τους 250.000 κατοίκους, η Σμύρνη, το 1900 αποτελούσε ένα από τα σημαντικότερα πολιτιστικά και εμπορικά κέντρα της Ανατολικής Μεσογείου. Η μεγαλύτερη κοινότητα ήτανε Ελληνορθόδοξη, με δεύτερη την Τουρκική (περί του 25% του πληθυσμού), ενώ το πολύγλωσσο και κοσμοπολίτικο μωσαϊκό συνέθεταν οι Αρμένιοι, οι Εβραίοι και οι Λεβαντινοί.
Η Μικρασία, τόπος ύπαρξης των επτά λυχνιών της Αποκαλύψεως. Αιτία θεμελίωσης της Πόλης από τον Μέγα Κωνσταντίνο στην γεωγραφική τοποθεσία που την ξέρουμε έως σήμερα. Αποτέλεσε πνευματική τροφό της Πόλης κατά τη διάρκεια της μακροβιότερης αυτοκρατορίας της ανθρωπότητας, της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, που διήρκησε για περίπου έντεκα αιώνες.
Η ρήση του Διόδωρου του Σικελιώτη που αναφέρει πως «κάθε γη βατή και θάλασσα πλωτή ανήκει στη Ρώμη» αναβιώνει πια μέσα από τα κυνηγημένα παιδιά αυτού του τόπου, που σκορπιστήκανε σε ολόκληρο τον πλανήτη. Φιλόμουσοι, φιλομαθείς, με κλίσεις στις επιστήμες, στις τέχνες και στα γράμματα, οι δεύτερες και τρίτες ακόμη γενιές των Μικρασιατών θα έχουνε πάντα κάτι σπουδαίο να μας διδάξουν. Με πνευματικό απόσταγμα την ποίησή του Σεφέρη το «πικρό» Αιγαίο σηματοδοτεί, ακόμη και στις μέρες μας, πως ο άνθρωπος κατάντησε πραμάτεια.
Πηγές:
Beaton, R. (2003) George Seferis: Waiting for the Angel, A Biography. Yale University Press.
Γλύκατζη-Αρβελέρ, Ε. (2012) Γιατί το Βυζάντιο. Εκδόσεις Μεταίχμιο.
Ελύτης, Οδ. (1990) Τα δημόσια και τα ιδιωτικά. Εκδόσεις Ίκαρος.
Morgenthau, H. Sr. (1918) Ambassador Morgenthau’s Story. Doubleday.
Σεφέρης, Γ. (1935) Μυθιστόρημα.
