Την περασμένη εβδομάδα αναφέρθηκα στο σχηματισμό του όρου «ecopsychology» με τον οποίο ο Theodore Roszak, που τον δημιούργησε, τονίζει την αναγκαιότητα για την ύπαρξη μιας στενής σχέσης της ανθρωπότητας με το περιβάλλον, ως προαπαιτούμενου για την μελλοντική του βιωσιμότητα.

Παράλληλα επισήμανα τις ελληνικές ρίζες του όρου «ecopsychology», «οίκος» και «ψυχολογία», από τις οποίες δημιουργήθηκε ο σύνθετος όρος «οικοψυχολογία». Αυτό είναι ένα από τα πιο πρόσφατα παραδείγματα της διεθνούς εμβέλειας της ελληνικής γλώσσας.

Ο Θωμάς Ηλιόπουλος, από τη στήλη του «Ο Γλωσσικός Ελληνισμός της Αγγλικής» στην έκδοση της Δευτέρας του ‘Νέου Κόσμου’, δίνει πολλά τέτοια παραδείγματα.

Ο όρος άσυλο, τον οποίο υιοθέτησε η αγγλική ως «asylum», χρησιμοποιείται εκτενώς τους τελευταίους μήνες από τα ελληνικά, και τα ξένα, μέσα μαζικής ενημέρωσης σε αναφορές στους πρόσφυγες από τη Μέση Ανατολή και από την Αφρική, οι οποίοι ζητούν πολιτικό άσυλο στην Ευρώπη.

Ενώ ο όρος «οικοψυχολογία» είναι νεολογισμός, με την έννοια ότι σχηματίσθηκε πρόσφατα από δύο ελληνικές λέξεις, ο όρος «άσυλο» έχει πανάρχαιες ρίζες.

Η λέξη άσυλο ετυμολογικά παράγεται από το αρχαίο επίθετο «άσυλος» = απαραβίαστος, ασφαλής. Το επίθετο άσυλος με τη σειρά του προέρχεται από το στερητικό α και το ρήμα συλώ = λεηλατώ. Συνεπώς άσυλο σημαίνει κάτι ασφαλές και απαραβίαστο. Κατά την αρχαιότητα άσυλα ήταν οι ναοί και οι βωμοί.

Σε κείμενο της αρχαίας ελληνικής Γραμματείας το πνεύμα του ασύλου συναντάται στην τραγωδία «Ικέτιδες» του Αισχύλου, του πρώτου από τους τρεις μεγάλους τραγικούς ποιητές της αρχαίας Ελλάδας: Αισχύλος, Σοφοκλής, Ευριπίδης.

Στην αρχαία Ελλάδα υπήρχε ο σεβασμός των ιερών χώρων και η αναγνώριση ασυλίας σε όσους διώκονταν για διάφορους λόγους, και κατέφευγαν στους ναούς ως ικέτες. Το άτομο που χρειαζόταν προστασία κατέφευγε σε ένα ναό ή βωμό, και έκανε ένα τελετουργικό, με το οποίο περνούσε στη δικαιοδοσία της θεότητας. Καθόταν δίπλα στο βωμό του ναού, ή άγγιζε το άγαλμα ενός θεού. Παράλληλα κρατούσε την «ικετηρία», η οποία απαρτιζόταν από ένα κλαδί ελιάς, τυλιγμένο με μια μάλλινη κλωστή. Η παραβίαση του «ιερού» ασύλου συνιστούσε ιεροσυλία.

Το άσυλο στην εποχή μας παίρνει διάφορες μορφές, όπως πολιτικό, διπλωματικό και πανεπιστημιακό. Υπάρχει επίσης και η βουλευτική ασυλία, δηλαδή το προνόμιο των βουλευτών να μη διώκονται από τις δικαστικές αρχές, ούτε να συλλαμβάνονται όσο διαρκεί η βουλευτική περίοδος, χωρίς την άδεια της Βουλής. Η βουλευτική ασυλία δεν ισχύει για αδικήματα που εμπίπτουν στις διατάξεις του ποινικού δικαίου.

Το πολιτικό άσυλο, όπως προσδιορίζεται από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, αναφέρεται στο δικαίωμα αλλοδαπού να γίνει δεκτός, υπό ειδικούς όρους, στη χώρα όπου ζητεί καταφύγιο, επειδή διώκεται ή αδυνατεί να ζήσει στη δική του χώρα λόγω πολιτικών συνθηκών.

Το θέμα των Σύρων, αλλά και προσφύγων άλλων εθνικοτήτων, που ζητούν πολιτικό άσυλο στην Ευρώπη, εξακολουθεί να βρίσκεται στο επίκεντρο των ευρωπαϊκών μέσων ενημέρωσης.

Η ΤΑΛΑΙΠΩΡΗΜΈΝΗ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΔΙΔΑΓΜΑ

«Η ταλαιπωρημένη Ελλάδα και το προσφυγικό δίδαγμα» είναι ο τίτλος άρθρου του Roger Kohen, το οποίο δημοσιεύθηκε στην αθηναϊκή εφημερίδα ‘Η Καθημερινή’, 23/9/15. Ο R. Kohen είναι αρθρογράφος της διεθνούς φήμης αμερικανικής εφημερίδας ‘New York Times’.

Σταχυολογώ τρία αποσπάσματα από το άρθρο αυτό, τα οποία βρίσκω ιδιαίτερα ενδιαφέροντα, αλλά και αντικειμενικά.

{…} Ο σύγχρονος κόσμος μπορεί να συνοψιστεί στα εξής: περισσότερη αποτελεσματικότητα, λιγότερη ανθρωπιά. Η τεχνολογία να βρίσκεται στην υπηρεσία της παραγωγικότητας, ενώ οι πράξεις ανθρωπισμού να μην είναι αναγκαίες.

Η Ελλάδα, όμως, με έκανε να σκεφτώ όλα όσα δεν αποκαλύπτουν οι στατιστικές. Καμία ευρωπαϊκή χώρα δεν ταλαιπωρήθηκε τόσο όσο η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, ενώ καμία ευρωπαϊκή χώρα δεν επέδειξε τόση ανθρωπιά στην προσφυγική κρίση όσο η Ελλάδα.

{…} Περιηγήθηκα στη Λέσβο με τον Μιχάλη Παπαγρηγορίου, που μετέφερε εθελοντικά πρόσφυγες από τον Μόλυβο στο λιμάνι της Μυτιλήνης. Το λεωφορείο του, που μεταφέρει συνήθως Βορειοευρωπαίους τουρίστες, είχε νοικιαστεί από τη Διεθνή Επιτροπή Διάσωσης (IRC).

Ο Παπαγρηγορίου ήταν ψύχραιμος, παρά τα επίμονα αιτήματα να μεταβεί από το ένα στο άλλο σημείο του νησιού. Σε κάθε στροφή μεταξύ Καλλονής και Μόλυβου εμφανίζονταν ομάδες προσφύγων: παιδιά, ηλικιωμένοι και έγκυες γυναίκες. Σήκωναν τα χέρια μόλις μας έβλεπαν και εκλιπαρούσαν να τους πάρουμε. Παρότι το λεωφορείο ήταν συχνά γεμάτο, ο κ. Παπαγρηγορίου έκανε μια εξαίρεση για να επιβιβάσει μία ακόμη γυναίκα και ένα ακόμα παιδί.

{…} Ρώτησα τον Αλέξη Παπαχελά, διευθυντή της εφημερίδας ‘Η Καθημερινή’, τι θα μπορούσε να διδάξει η Ελλάδα στον κόσμο: «Ότι η αξιοπρέπεια και η ανθρωπιά μπορούν να διατηρηθούν κάτω και από τις πιο αντίξοες συνθήκες», μου απάντησε.

ΟΙ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ

Στην Ευρώπη την περασμένη εβδομάδα έγιναν δύο διασκέψεις για την αντιμετώπιση του προσφυγικού προβλήματος. Στην πρώτη διάσκεψη πήραν μέρος οι Υπουργοί Εσωτερικών των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και στη δεύτερη οι ηγέτες των κρατών αυτών.

Αποτέλεσμα των διασκέψεων αυτών ήταν η άμεση μετεγκατάσταση σε ευρωπαϊκές χώρες 120.000 προσφύγων που είχαν καταφύγει στην Ελλάδα και στην Ιταλία. Η απόφαση όμως δεν ήταν ομόφωνη, καθότι η Τσεχία, η Σλοβακία, η Ουγγαρία και η Ρουμανία είχαν πάρει αρνητική στάση.

Εντύπωση έχει κάνει η ανθρωπιστική στάση της Άνγκελα Μέρκελ, Καγκελαρίου της Γερμανίας, έναντι των προσφύγων, με τη δήλωσή της ότι μέχρι το τέλος του 2015 η Γερμανία θα δεχθεί 800.000 πολιτικούς πρόσφυγες.

Σε κριτική που έγινε από γερμανικά μέσα ενημέρωσης για την παραπάνω δήλωσή της, η κ. Μερκελ απάντησε ως ακολούθως:

«Αν πρέπει τώρα να ζητάμε συγγνώμη επειδή δείχνουμε ένα φιλικό πρόσωπο ανταποκρινόμενοι σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, τότε αυτή δεν είναι η χώρα μου».

Θετική υπήρξε η ανταπόκριση από την Ευρωπαϊκή Ένωση του αιτήματος της Ελλάδας για την αναγνώριση των εθνικών της συνόρων ως κοινά ευρωπαϊκά σύνορα. Εξάλλου, δεδομένου ότι η Ελλάδα είναι μέλος της Ε.Ε., έπρεπε να είναι αυτονόητο ότι τα σύνορά της είναι και σύνορα της Ε.Ε., και ως εκ τούτου για την περιφρούρησή τους η Ελλάδα θα πρέπει να έχει την άμεση συμπαράσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Διαφορετικά ο θεσμός αυτός είναι κενός νοήματος.

Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό ενόψει της πρόσφατης δήλωσης του ΟΗΕ ότι ο αριθμός των προσφύγων που καταφεύγει στην Ελλάδα ανέρχεται στις 5000 την ημέρα.

Μια μικρή χώρα, όπως η Ελλάδα, και με τα οικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζει, είναι αδύνατο να προσφέρει τις απαραίτητες υπηρεσίες σε ένα τέτοιο ρεύμα προσφύγων, έστω και αν ο απώτερος στόχος τους είναι η μετάβασή τους στην βορειοδυτική Ευρώπη.

Σύμφωνα με στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, από την αρχή του 2015 μέχρι τα μέσα του Σεπτεμβρίου στην Ελλάδα έχουν εισέλθει 288.000 πρόσφυγες.

Πάλι σύμφωνα με την ίδια πηγή, κατά τη διάρκεια του περασμένου Αυγούστου στις ακτές των ελληνικών νησιών του ανατολικού Αιγαίου έχουν καταφύγει 108.000 πρόσφυγες, ενώ τις δύο πρώτες εβδομάδες του Σεπτεμβρίου ο αριθμός τους έφτασε τις 53.600.

Όταν λάβουμε υπόψη πως κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού η οικονομική κατάσταση των ελληνικών νησιών εξαρτάται από τους τουρίστες, η παρουσία ενός τέτοιου αριθμού προσφύγων είχε αρνητικά αποτελέσματα στην προσέλευση τουριστών. Σκεφτείτε τα οικονομικά προβλήματα των ξενοδοχείων που αντί για τουρίστες που θα ξόδευαν πλουσιοπάροχα, δέχονται πρόσφυγες που έχουν ανάγκη περίθαλψης. Και όμως το κάνουν…

Επιπλέον, το δημοσιονομικό κόστος περισυλλογής, μεταφοράς, φιλοξενίας, περίθαλψης, διαχείρισης και ταυτοποίησης των προσφύγων είναι τεράστιο για το ελληνικό κράτος. Και όμως, κάνει το κατά δύναμη, και αποδεικνύει πως η λέξη «φιλοξενία» (εγκάρδια υποδοχή των ξένων) δεν είναι κενή νοήματος, αλλά συνεχίζει να είναι πατροπαράδοτη αρετή των Ελλήνων, όπως υποδηλώνεται από έναν χαρακτηρισμό του θεού των αρχαίων Ελλήνων Δία ως «Ξένιο Δία».

Τι κρίμα που η αγγλική γλώσσα δεν συμπεριέλαβε τη «φιλοξενία» στις χιλιάδες άλλες λέξεις που δανείστηκε από την ελληνική, ή σχημάτισε από λέξεις της. Η λέξη «philoxenia» θα αποτελούσε μια λογική προέκταση της λέξης «philanthropy». Προτίμησε όμως να σχηματίσει τη λέξη «xenophobia»…