Οι αρχαίοι συγγραφείς μας λένε πως ο Επίκουρος (341 – 270 π.Χ.), είχε μία πολύ μεγάλη συγγραφική παραγωγή. Δυστυχώς, όμως, πολύ λίγα έχουν σωθεί από αυτήν. Από τα λίγα του, όμως, κατανοούμε πως ο Επίκουρος ήταν ένας πολύ σημαντικός φιλόσοφος και, όπως ελπίζω, σε αυτό το συμπέρασμα θα φτάσετε από μία μόνο επιστολή του -από τις τρεις που έχουν σωθεί- μέχρι σήμερα.

Εάν την έχετε διαβάσει και την έχετε αναλύσει, είστε όντως τυχεροί. Αν δεν την έχετε διαβάσει -θα έλεγα εάν δεν την έχετε μελετήσει- υποθέτω πως θα κερδίσετε κάτι, όπως κερδίζουν όλοι οι μαθητές της τελευταίας τάξης του Γυμνασίου στα σχολεία της Βικτώριας και στο επίπεδο του VCE και στο μάθημα της Φιλοσοφίας.

Η επιστολή αυτή απευθύνεται σ᾽ έναν άγνωστο -κατά τα άλλα- φίλο του που ονομάζεται Μενοικεύς, και συνοψίζει ο Επίκουρος εδώ την ηθική του φιλοσοφία. Ως ύψιστο αγαθό θεωρεί ο συγγραφέας στην Επιστολή προς Μενοικέα την “ηδονή”, με την οποία δεν εννοεί εδώ τις επιμέρους απολαύσεις, αλλά την κατάσταση της ευδαιμονίας που πηγάζει από την αταραξία της ψυχής, όταν αυτή έχει απελευθερωθεί από κάθε πόνο και κάθε φόβο. Όταν, λοιπόν, υποστηρίζει ο Επίκουρος ότι ο τελικός σκοπός είναι η ηδονή, δεν εννοεί τις ηδονές των ασώτων και αυτές που συνίστανται στην αισθησιακή απόλαυση, αλλά εννοεί το να μην έχει κανείς σωματικό πόνο και ψυχική ταραχή. 

Για να το επιτύχει αυτό κανείς, πρέπει να αρκείται στις αναγκαίες απολαύσεις, που ικανοποιούνται εύκολα (οι μη αναγκαίες, λέει ο Επίκουρος, δεν αυξάνουν την ηδονή), και να απέχει από τη δραστήρια κοινωνική και πολιτική ζωή. Αυτό που το έλεγε στην αρχαία μας γλώσσα «Λάθε Βιώσας», δηλαδή να ζήσεις τη ζωή σου απαρατήρητος. Αυτή είναι η Επικούρεια Ηθική!

Και μία άκρως φιλική παραίνεση: Το κείμενο έχει πολλά χρήσιμα στοιχεία για να συγκρατήσει κανείς. Τα φιλοσοφικά κείμενα χρειάζονται μία ιδιαίτερη προσοχή και έναν κατάλληλο σχολιασμό. Μία δεύτερη ανάγνωση μπορεί να βοηθήσει τη γνώση. Εξάλλου, ας μην ξεχνούμε πως ΑΝΑ-ΓΝΩΣΗ σημαίνει: Ανά=φέρνω επάνω τη Γνώση!

 

Η ΕΠΙΣΤΟΛΗ

 

Ο Επίκουρος χαιρετά το Μενοικέα. 

Ούτε όταν είναι κανείς νέος δεν πρέπει να αναβάλει να φιλοσοφεί ούτε όταν είναι γέρος δεν πρέπει να θεωρεί κοπιαστικό να φιλοσοφεί. Διότι ποτέ δεν είναι ούτε πολύ νωρίς ούτε πολύ αργά για να φροντίσει την υγεία της ψυχής του. Και αυτός που λέει ότι ο καιρός για να φιλοσοφήσει δεν έχει φτάσει ακόμη ή ότι έχει περάσει ήδη, μοιάζει με εκείνον που λέει είτε ότι δεν έχει έλθει ακόμα ο καιρός για την ευτυχία είτε ότι δεν υπάρχει πλέον καιρός γι’ αυτήν. Συνεπώς, πρέπει και ο νέος και ο γέρος να φιλοσοφούν, ο μεν ένας, καθώς γερνάει, να παραμένει νέος ανάμεσα στα αγαθά, χάρη στα ευχάριστα γεγονότα του παρελθόντος, ο δε άλλος, αν και νέος για να μη φοβάται, σαν γέρος το μέλλον. Πρέπει, επομένως, να στοχαζόμαστε τα πράγματα που φέρνουν την ευτυχία, επειδή όταν την κατέχουμε, έχουμε τα πάντα, ενώ όταν αυτή λείπει, κάνουμε τα πάντα για να την αποκτήσουμε.

Τα πράγματα μάλιστα που συνεχώς σου συνιστούσα, να τα πράττεις και να τα στοχάζεσαι θεωρώντας ότι αυτά είναι βασικές αρχές της ευτυχισμένης ζωής. Πρώτα απ’ όλα πιστεύοντας ότι ο θεός είναι ον ζωντανό αθάνατο και μακάριο, σύμφωνα με την κοινή παράσταση του θεού που έχει αποτυπωθεί στον νου των ανθρώπων, να μην αποδίδεις ποτέ σ’ αυτόν τίποτα που θα ήταν ξένο προς την αφθαρσία του, ούτε αταίριαστο προς την μακαριότητά του. Αλλά να πιστεύεις πάντοτε γι αυτόν κάθε τι που είναι ικανό να διαφυλάξει την αφθαρσία και την μακαριότητά του. Διότι οι θεοί υπάρχουν, επειδή η γνώση που έχουμε γι’ αυτούς είναι ολοφάνερη. Αλλά δεν είναι οι θεοί όπως τους πιστεύει ο πολύς κόσμος. Διότι δεν κρατά ακέραιη την αρχική παράσταση για τους θεούς.

*Το Μέρος Β’ θα δημοσιευτεί στο “Νέο Κόσμο” της Πέμπτης, 15 Οκτωβρίου 2015