Ως μία σύντομη εισαγωγή στο θέμα μας, θα λέγαμε ότι ο όνος -και στη σημερινή μας γλώσσα ο γάιδαρος ή το γαϊδούρι-, είναι ζώο συγγενικό με το άλογο και την ζέμπρα. Υπολογίζεται ότι εξημερώθηκε κατά το 4000 π.Χ., από τους Αιγύπτιους. Χρησιμοποιείται ως ζώο φορτίου.
Ο όνος, σε σύγκριση με το άλογο, έχει πολύ μεγάλη αντοχή (φορτίου και έλξης) στην κοπιώδη εργασία, τον καύσωνα, τις ασθένειες (ειδικά σε παθήσεις των κάτω άκρων), την πείνα και τη δίψα. Είναι εξαιρετικά λιτοδίαιτος, πολύ υπομονετικός και μακροβιότερος του αλόγου, ζει πάνω από 40 χρόνια. Σε αντίθεση με τον ίππο, ο όνος μειονεκτεί στην ταχύτητα και στο σωματικό μέγεθος.
Ο ΓΑΪΔΑΡΟΣ ΣΤΙΣ ΑΠΕΡΓΙΕΣ
Αποφάσισα να ασχοληθώ με τον όνο όταν είδα στην τηλεόραση ότι και οι όνοι -κοινώς γαϊδούρια-, έλαβαν και αυτά μέρος στην τελευταία απεργία στην Αθήνα στις 4-2-2016! Έτσι, ασυναίσθητα ήρθε στο νου μου το τι έπαθε ο γάιδαρος του Ναστρεντίν Χότζα…
Λένε ότι κάποτε ο Χότζας αγόρασε έναν γάιδαρο. Ο καλός και έξυπνος πωλητής έδωσε στον Χότζα διάφορες οδηγίες για το ζώο. Του είπε ότι ο γάιδαρος πρέπει να τρώει τρεις οκάδες κριθάρι κάθε μέρα. Ο Χότζας στην αρχή ακολούθησε πιστά τις οδηγίες.
Μετά, όμως, σκέφτηκε: «Και τι θα πάθει αν τού μειώσω λίγο την τροφή;». Έτσι άρχισε να τού δίνει δύο οκάδες κριθάρι την ημέρα. Διαπίστωσε ότι ο γάιδαρος δεν είχε πρόβλημα και ο Χότζας συνέχισε να μειώνει σταδιακά την τροφή του. Είδε, όμως, ότι ο γάιδαρος αδυνάτισε και οι δυνάμεις του εξαντλήθηκαν. Αυτό, όμως, δεν πτόησε τον Χότζα, μια και ο γάιδαρος ακόμη στεκόταν στα πόδια του και αυτός ακόμη τού μείωνε την τροφή.
Στο τέλος, άφησε το ζώο εντελώς νηστικό. Καθώς ο γάιδαρος επιβίωνε ακόμη, ο Χότζας ήταν ενθουσιασμένος γιατί είχε κατορθώσει να εκπαιδεύσει το γάιδαρο να ζει χωρίς τροφή! Το ζώο άντεξε την απόλυτη πείνα για αρκετές μέρες, αλλά στο τέλος… ψόφησε.
Ο Χότζας ήταν απαρηγόρητος για το χαμό του ζώου. Στους φίλους και συγγενείς που προσπάθησαν να μάθουν την αιτία της τόσης θλίψης απαντούσε: «Δε μεν νοιάζει τόσο που τον έχασα. Αυτό που με στενοχωρεί περισσότερο απ’ όλα είναι ότι μόλις συνήθισε να μην τρώει, δυστυχώς ψόφησε!».
Ιδού ο λόγος που και οι γάιδαροι έλαβαν μέρος στην απεργία και ο νοών νοείτω! (Αυτός που σκέφτεται έχει καταλάβει).
Ο ΟΝΟΣ ΑΠΟ ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΠΛΕΥΡΑ
Η λέξη όνος χαρακτηρίζεται ως αγνώστου ετύμου και χρησιμοποιείται στα Ελληνικά για πολλές χιλιάδες χρόνια. Βρίσκεται διασπαρμένη σε όλη την Ελληνική Γραμματεία και, όπως μαρτυρούν όλα τα Λεξικά, πέρασε ομαλά στη Λατινική γλώσσα ως onus (γενική oneris) = a load (ένα φορτίο). From Greek όνος = an ass, as carrying loads.
Έχουμε πολλές ελληνικές εκφράσεις που έμειναν μέχρι σήμερα ίδιες:
Όνος εις Αθήνας. Όνος στην Αθήνα, για απαίδευτο που βρίσκεται σε χώρο που δεν του ταιριάζει. Από όνων εφ’ ίππους. Δηλώνει κάποια προαγωγή.
Όνος εις άχυρα. Για τους αχόρταγους. Ανάλογη «Αλεπού στο κοτέτσι».
Αφ’ ίππων επ’ όνους. Αντίστοιχη σημερινή: «Από δήμαρχος κλητήρας» ή «απ’ τα ψηλά στα χαμηλά κι απ’ τα πολλά στα λίγα».
Όνος ύεται. Το γαϊδούρι βρέχεται. Πλήρης αδιαφορία. Ανάλογο με το σημερινό «πέρα βρέχει».
Και η περίφημη: Περί όνου σκιάς. Κάποιος νοίκιασε ένα γαϊδούρι για να πάει στους Δελφούς και, μόλις έπιασε μεγάλη ζέστη, πήγε στη σκιά του γαϊδουριού αυτός που το νοίκιασε, ο ιδιοκτήτης όμως του γαϊδάρου τα ‘βαλε μαζί του, λέγοντάς του ότι «τον γάιδαρό σου νοίκιασα, όχι και τη σκιά του». Από εδώ και η παροιμία για όσους τσακώνονται για πράγματα ασήμαντα και ευτελή.
Φαίνεται ότι και οι θεοί ακόμη, από τα αρχαία χρόνια μετακινούνταν καβάλα στον γάιδαρο. Έχουμε κέρματα με τον Ήφαιστο επί όνου. Και η θριαμβευτική είσοδος του Ιησού στα Ιεροσόλυμα έγινε «καθημένου επί όνου».
Ο ΟΝΟΣ ΣΤΑ ΑΓΓΛΙΚΑ
Όπως ήδη ειπώθηκε, onus στα Αγγλικά, από τον όνο, σημαίνει βάρος, ευθύνη και καθήκον. Παράδειγμα: The onus is on the prosecution to prove that this man is quilty. Είναι ευθύνη/καθήκον της διωκτικής Αρχής να αποδείξει ότι αυτός ο άνθρωπος είναι ένοχος. Εδώ ο όνος έχει μεταφορική σημασία και αυτό γιατί αυτός φέρει το βάρος που έγινε εδώ και responsibility, burden, weight, load.
Από τον όνο, επίσης, έγιναν και οι αγγλικές λέξεις ολκής: onerous = burdensome = βάρος, και το exonerate = to free from the burden of blame or responsibility = απαλλάσσω, αθωώνω. Καταπληκτικές λέξεις γλωσσικής βαρύτητας!
ΚΑΙ ΤΟ ΕΠΙΜΥΘΙΟ ΜΑΣ
Σήμερα λέμε ο όνος, αλλά προτιμούμε τον γάιδαρο, το γαϊδούρι ή ακόμη και το γομάρι.
Τελειώνω με το περίφημο τετράστιχο του Γεωργίου Σουρή, που αν και γράφτηκε πριν από έναν αιώνα, ακόμη έχει τη φρεσκάδα της επικαιρότητας:
Δυστυχία σου, Ελλάς,
με τα τέκνα που γεννάς!
Ω Ελλάς, ηρώων χώρα,
τι γαϊδάρους βγάζεις τώρα;
