Στα Ελληνικά χρησιμοποιούμε αρκετές λατινικές φράσεις που έχουν ένα συμπυκνωμένο νόημα που έχει καταλήξει να λέγονται παροιμιακές φράσεις. Εξάλλου, παροιμία είναι ένα σύντομο απόφθεγμα που εκφράζει μία αλήθεια και αυτό αποτελεί προϊόν μακρόχρονης πείρας και, συνήθως, λέγεται για να διδάξει, αλλά και να παραδειγματίσει. Λέμε «Νους υγιής εν σώματι υγιεί», που σημαίνει ότι η σωματική υγεία είναι στενά δεμένη με την πνευματική. Επίσης, η παροιμία μας «Κοντά στο νου και η γνώση» μιλάει για πράγματα πολύ ευνόητα.
Οι λατινικές παροιμιακές φράσεις μπήκαν στα ελληνικά -και σε άλλες γλώσσες- γι’ αυτήν τους την περιεκτικότητα, που με πολύ λίγα λόγια λένε πολλά.
Ας δούμε εδώ μερικές πολύ γνωστές και, με την ευκαιρία, ας τις προσέξουμε λίγο περισσότερο, για να δούμε πόσο… λατινικές είναι!
ΔΕΚΑ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ Ή ΦΡΑΣΕΙΣ
1) Terra incognita (τέρρα ινκόγκνιτα). Κατά λέξη σημαίνει: άγνωστη γη. Μεταφορικά την χρησιμοποιούμε για να δηλώσουμε την πλήρη άγνοια κάποιου θέματος. (Terra από το ελληνικό ρήμα τέρσομαι = to become dry = στεγνός, ξερός και η άγνωστη γη έγινε incognita!) Τα βλέπετε αυτά όλα;
2) Habeas cοrpus (Χάμπεας κόρπους). Κατά λέξη σημαίνει: Να έχεις το σώμα σου. Νόμος που θεσπίστηκε το 1679 στην Αγγλία, ο οποίος εξασφάλιζε την προστασία των πολιτών από αδικαιολόγητη κράτηση. (Από το έχω = το habeas και corpus = ο κορμός).
3) Status quo (στάτους κβο). Σημαίνει το δημιουργημένο ήδη καθεστώς. Είναι η ισχύουσα κατάσταση, η παγιωμένη σε πολιτικό, κοινωνικό ή οικονομικό τομέα. (Αυτό που στέκεται: status από το ελληνικό ίστημι και το quo=που).
4) De facto (Ντε φάκτο). Κατά λέξη σημαίνει: Εκ των πραγμάτων, στην πράξη. Την χρησιμοποιούμε για να δηλωθεί το τετελεσμένο γεγονός που δεν επιδέχεται ανάκληση ή ακύρωση. (De = εκ και facto από το ποιέω/πράττω= εκ των πραγμάτων!).
5) Mea culpa (μέα κούλπα) = Δικό μου λάθος. (Η λέξη culpa σημαίνει λάθος, από το ελληνικό πλοκή = entanglement, έγκλημα.) Στη διπλωματική γλώσσα χρησιμοποιείται για να δηλωθεί ότι κάποιος ομολογεί, σε στιγμές αυτοκριτικής, ευθύνεται για κάτι.
6) Casus belli (κάζους μπέλλι). (Casus from cado = to fall from Greek κάτω και belli from Greek βέλος = a weapon.). Η φράση κατά λέξη σημαίνει αιτία πολέμου. Μεταφορικά είναι η αιτία ή αφορμή προστριβής, διένεξης ή εχθρότητας μεταξύ πολιτών.
7) Sripta manent, verba volant. (σκρίπτα μάνεντ, βέρμπα βόλαντ). Η φράση σημαίνει: Τα γραπτά μένουν, τα λόγια πετούν = έπεα πτερόεντα (Ιλιάδα Α’ 201). Τη χρησιμοποιούμε για να δηλωθεί η σημασία του γραπτού λόγου ως αποδεικτικού στοιχείου. (Scripta from scribo = from Greek σκαριφώ = to make a scratch και manent = μένουν. Verba from verbum = a word, from Greek ερέω-ερώ, to say, with the addition of V for softness).
8) Persona grata (περσόνα γκράτα). Κατά λέξη σημαίνει πρόσωπο προσφιλές και αγαπητό που έχει χάρη. Η φράση στη διπλωματική γλώσσα δηλώνει ότι κάποιο πρόσωπο θα γίνει δεκτό σε μια χώρα με ευμένεια και φιλία. Παράλληλα με αυτήν τη φράση ακούγεται και η αντίθετή της: Persona non grata, για ανεπιθύμητα πρόσωπα. (Persona, perizona from Greek περιζωννύω = I gird around, η θεατρική μάσκα ενός χαρακτήρα, το θεατρικό πρόσωπο. Tο grata από το gratus που σημαίνει dear, pleasing from Greek χαρά = joy and χάρις = favour).
9) Ex cathedta (Εξ κατέντρα). Από καθέδρας, για δήλωση αυθεντίας. Γνώμη που δεν επιδέχεται αμφισβήτηση. Πολλές φορές λέγεται και ειρωνικά για ανθρώπους που εκφέρουν γνώμη χωρίς να έχουν και τις ανάλογες γνώσεις. (Η ελληνικότητα εδώ φαίνεται με γυμνό μάτι: από καθέδρας! (= το αλάθητο του Πάπα!;).
10) Filioque (Φιλιόκουε) Και εκ του Υιού. Δόγμα που προστέθηκε από τη Δυτική Εκκλησία στο 8ο Άρθρο του Συμβόλου της Πίστεως και σημαίνει ότι το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται όχι μόνο από τον Πατέρα αλλά «και από τον Υιό». (Εδώ filius = a son. From Greek φίλιος, taken in the sense of beloved, like φίλος. Όσο για το que είναι καθαρά το ελληνικό και).
ΚΑΙ ΤΟ ΕΠΙΜΥΘΙΟ ΜΑΣ
Για όλα τα παραπάνω -και για του λόγου το ασφαλές- υπάρχει άμεση και προσβάσιμη διαδικτυακή βιβλιογραφική κάλυψη. Στη Ρώμη του πρώτου αιώνα μ.Χ. είχε επικρατήσει η απαιτητική μόδα όλοι να μιλούν Ελληνικά.
Απόδειξη: Ο Ρωμαίος σατιρικός ποιητής Γιουβενάλης (Juvenalis 42-122 μ.Χ.) στις «Σάτιρές» του -που είναι γεμάτες από δηκτικότητα για τα ήθη των Ρωμαίων- με πολύ θυμωμένα λόγια – κατηγορεί τους συντοπίτες του για τη μόδα των Ελληνικών που είχαν επικρατήσει στα χρόνια του στη Ρώμη: «Non possum fere. Quirites, Graecam urbem». Δηλαδή, «δεν μπορώ να υποφέρω, Ρωμαίοι, την ελληνική αυτή πόλη».
Η ελληνική γλώσσα είχε διαδοθεί ως γλώσσα παιδείας, του εμπορίου και της διεθνικής επικοινωνίας όλων των μορφωμένων και τα Λατινικά δεν μπόρεσαν ποτέ να την παραμερίσουν!
