Έναυσμα για να γραφούν τα παρακάτω ήταν η προ ημερησίας διατάξεως συζήτηση στη Βουλή των Ελλήνων στις 29-3-2016, για τη δικαιοσύνη και τη διαφάνεια. Οι δύο λέξεις, όμως, που κυριάρχησαν ήταν η διαφθορά και η διαπλοκή.
Τώρα, μάλιστα, έχουμε και τη… νεοδιαπλοκή χωρίς να αποκλείεται και η… νεοδιαφθορά! Οι δύο λέξεις αυτές ακούγονται κατά κόρον ανά το Πανελλήνιον τα τελευταία χρόνια.
ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΟΥΝ ΣΗΜΕΡΑ;
Και οι δύο λέξεις μας έχουν τη σημασία του δεύτερου συνθετικού, αλλά και οι δύο προσδιορίζονται από την πρόθεση διά. (Εδώ, όπως βλέπετε, είναι απαραίτητος ο τόνος). Η διά εδώ σημαίνει πέρα ώς πέρα φθορά και πλοκή, όπως διαλεύκανση και διακίνηση. Άρα, διαφθορά είναι η καταστροφή και ο αφανισμός.
Η διαπλοκή είναι νεόπλαστη λέξη από τον Κ. Μητσοτάκη (τον πρεσβύτερο), για να δηλώνονται τα αλληλεξαρτώμενα αθέμιτα συμφέροντα που αναπτύσσονται παρασκηνιακά μεταξύ πολιτικών και επιχειρηματιών για οικονομικά οφέλη και των δύο.
ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΠΡΟΘΕΣΗ Η ΔΙΑ
Στο Γυμνάσιο μαθαίνουμε τις 12 δισύλλαβες προθέσεις που είναι ανά, διά, κατά. μετά, παρά, αντί, αμφί, επί, περί, από, υπό και υπέρ. Θεωρώ ότι όλες αυτές και οι 6 μονοσύλλαβες: εις, εν, εκ/εξ, προς, προ και συν, είναι ίσως τα πιο χρήσιμα εργαλεία για τη διαπλάτυνση του γλωσσικού, αλλά και σημασιολογικού μας ορίζοντα.
Η πρόθεση διά συνήθως δηλώνει κίνηση: διά μέσου, διαπερνώ, διατρέχω, διέρχομαι, διάβαση, διαγώνιος, αλλά και κίνηση προς όλες τις κατευθύνσεις διαλαλώ, διατυμπανίζω. Με επίθετα: διακομματικός, διακρατικός, διαπροσωπικός. Σε ρήματα δηλώνει: μοιρασιά, διανομή: διαιρώ, διαμοιράζω, διανέμω, διαίρεση, διανομή. Σε σύγκριση με άλλα: διαφέρω, διαφωνώ, διάσταση, διαφωνία. Με τρόπο εκτέλεσης: διαμορφώνω, διαπαιδαγωγώ. Με χρονική κάλυψη: διανυκτερεύω, διατελώ. Με επιτατική σημασία: διακαής, διάφανος. Και σε πολλές άλλες μορφές: διακατέχομαι, διακωμωδώ, διασφαλίζω. διαβλέπω, διαφαίνομαι, διαβαίνω, διάβολος, διαλέγω, διάθεση.
Με την πρόθεση διά πλάθονται χιλιάδες λέξεις μας για να περιγράψουν πάμπολλες μορφές της σκέψης όπως τις νιώθει ο κάθε χρήστης.
Να σημειώσουμε εδώ ότι η πρόθεση διά σήμερα έγινε Για, μονοσύλλαβη και χωρίς τόνο. Να πούμε, επίσης, ότι δεν πρέπει να συγχέεται με τη λέξη μας Γεια=Υγεία. – Γεια σου Νίκο, για σένα ήρθα.
Η ΔΙΑ ΣΤΑ ΑΓΓΛΙΚΑ
Η πρόθεσή μας διά είναι -όντως- αστείρευτη πηγή για τη δημιουργία νέων λέξεων και η αγγλική γλώσσα ήρθε και εδώ για να πιει δροσερό νερό. Την πήρε αυτούσια ως Dia From Greek διά. Τονίζουν ότι είναι shortened to Di in diaeresis/διαίρεσις, appearing as De in Devil/διάβολος and Dea in Deacon/διάκος. Την έχουν μπερδέψει και με τις Δις και Δυς, αλλά δεν θα σας μπερδέψω και εγώ περισσότερο.
Οι πιο συχνές λέξεις στην αγγλική γλώσσα με πρώτο συνθετικό το διά είναι: dialogue, diagnosis, diagram, diameter, diarrhoea, dialect, diagnose, diabetic, diagnostic, diabetes, diagnosed, diagrams, dialectic, diagonal, diaphragm, dialects, diagnoses, dialogues, dialectical, diagonally, diaphanous, diaspora, diametrically, diagenetic, diagrammatic, diagnostics, diastole, diastema, diathesis, diatribe, diameter, dialysis, diabolic and diabolical και πολλές-πολλές άλλες εκατοντάδες διαφόρων επιστημών. Πού να αναφέρει κανείς και τις παράγωγές τους σε διάφορα μέρη του λόγου!
Να προσθέσουμε επίσης εδώ, ότι το δεύτερο συνθετικό προστίθεται και αυτό ως ξεχωριστή γλωσσική και σημασιολογική οντότητα και αυτό σημαίνει πως ο αριθμός των λέξεων που μπαίνουν στην αγγλική γλώσσα διπλασιάζεται. Όντως μπορεί κανείς να γράψει μία ολόκληρη Διατριβή/Diatribe για ένα μόνο συνθετικό που πάρθηκε από την ελληνική γλώσσα. Μόνο τη διά να αφαιρέσει κανείς από την αγγλική γλώσσα, θα αρχίσει να κουτσαίνει και θα την αφήσει ανάπηρη!
ΚΑΙ ΩΣ ΕΠΙΜΥΘΙΟ ΜΙΑ ΣΧΟΛΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ
Σε μία σχολική αίθουσα αφού γίνει συζήτηση για όλα τα ανωτέρω, γράφουμε τη λέξη ΔΙΑΛΟΓΟΣ στον πίνακα. Ζητούμε από όλους τους μαθητές να πουν κάτι προσωπικό για το διάλογο ως λέξη, τη σημασία του ή να ζωγραφίσουν κάτι με βάση αυτό το θέμα ή να γράψουν ένα ποίημα ή μία σύντομη ομιλία, να κάνουν ένα διάλογο μέσα στην τάξη.
ΚΑΙ Η ΚΑΤ’ ΟΙΚΟΝ ΕΡΓΑΣΙΑ
Δώστε στους μαθητές σας ένα φωτοαντίγραφο με όλες τις παρακάτω λέξεις σύνθετες με την πρόθεση διά. Να διαλέξουν ΜΟΝΟ Μ Ι Α λέξη και να παραδώσουν μια εργασία όπως έγινε στο σχολείο με τη λέξη Διάλογος.
ΑΣΚΗΣΗ ΜΕ ΤΗ ΔΙΑ
διαμόρφωση / διάλυση / διάρρηξη / διαπλοκή / διάπλαση / διαφορά / διατήρηση / διάταξη / διαβιβάζω / διάγραμμα / διαγώνιος / διαδικασία / διαδραματίζω / διάθλαση / Διαδίκτυο / διάδοση / διαδοχή / διαδρομή / διαίρεση / διαίσθηση / διαιωνίζω / διαφθορά / διακοπή / διακορεύω / διάκοσμος / διάκριση / διακριτικός / διακύμανση / διαλέγω / διαλεκτική / διάλεκτος / διαλεκτός / διάλεξη / διαλογίζομαι / διαλογή / διαλογισμός / διαμαρτυρία / διαμάχη / διάμετρος / διανόηση / διάνοια / διαρρυθμίζω / διασκευάζω / διασπώ / διαξιφισμός / διαμπερής / διάρθρωση / διάρκεια / διασυνοριακός / διασταύρωση και διασκεδάζω!
