ΓΙΑ το σκάνδαλο των «Panama Papers» θα πούμε δύο κουβέντες.
ΓΙΑ ένα «κοινό μυστικό» που προσπαθεί να κρύψει τη γύμνια του πλούτου, στους απανταχού φορολογικούς παραδείσους του πλανήτη.
ΕΠΕΙΔΗ, όμως, το θέμα κυριαρχεί τις τελευταίες μέρες στην παγκόσμια ειδησεογραφία και ενδεχομένως, να έχετε ακούσει ή διαβάσει πολλά, εμείς θα επιχειρήσουμε να το προσεγγίσουμε από μια άλλη οπτική γωνιά.
ΜΕ άλλα λόγια, για την πασίγνωστη απληστία θα μιλήσουμε. Για τη μεγάλη αυτή πανανθρώπινη κατάρα, που προϋπήρχε του προπατορικού αμαρτήματος.
ΓΙΑΤΙ, αν δεν προϋπήρχε, πριν εμφανιστούν στο περιβόλι του Παραδείσου οι πρωτόπλαστοι, πώς θα ζητούσε η Εύα -που «ήθελε να τα έχει όλα»- από τον Αδάμ, να τής δώσει (και) τον απαγορευμένο καρπό;
ΓΙΑ τους ίδιους λόγους με την Εύα και εξαιτίας της παροιμιώδους απληστίας του για το χρυσό, πέρασε στην ιστορία και ο Μίδας, για να τον ακολουθήσει ο Κροίσος, ο πολίτης Κέιν, ο Ωνάσης και οι μύριοι όσοι…
ΣΥΜΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΜΕΝΟΥ και… εμού που, ευρισκόμενος μπρος σε ένα εορταστικό τραπέζι (που έχει «και του πουλιού το γάλα») δεν ευχαριστιέμαι το φαγητό, γιατί δεν μπορώ να φάω «κάτι απ’ όλα»!
ΑΝΑΦΕΡΟΜΕΝΟΣ στην απληστία που πηγάζει από το παντοδύναμο ανθρώπινο ένστικτο της επιθυμίας που μας ακολουθεί από τότε που πρωτοπερπατήσαμε στη Γη όπως η σκιά μας, ο μεγάλος Άλμπερτ Αϊνστάιν είχε πει, μεταξύ άλλων, ότι «τρεις δυνάμεις κινούν τον κόσμο: η ανοησία, ο φόβος και η απληστία».
ΚΑΠΩΣ διαφορετικά το διατύπωσε ο ειρηνιστής Ινδός, Μαχάτμα Γκάντι, ο οποίος είπε ότι «ο κόσμος είναι αρκετά μεγάλος για να ικανοποιήσει τις ανάγκες του κάθε ανθρώπου, αλλά πολύ μικρός για να ικανοποιήσει την ανθρώπινη απληστία».
ΑΠΟΡΙΑΣ άξιον είναι ότι, αν και ο δυτικός (χριστιανικός) πολιτισμός θεωρεί την απληστία ως ένα από τα επτά θανάσιμα αμαρτήματα, η χριστιανική ηθική (και όχι μόνο) δεν έχει καταφέρει να παρακάμψει το θανάσιμο αυτό αμάρτημα που τυραννά διαχρονικά τον κόσμο.
ΞΕΡΟΥΜΕ ότι δεν είναι «σωστό» να τα θέλουμε όλα, ότι «πρέπει» να μην εξαρτόμαστε τόσο πολύ από υλικά αγαθά, παρ’ όλα αυτά συμπεριφερόμαστε όπως και τα μικρά παιδιά μπρος σε μια βιτρίνα με παιχνίδια.
ΟΧΙ μόνο τα θέλουν «όλα δικά τους» τα πιτσιρίκια, αλλά και να τους τα αγοράσεις, δεν θα διστάσουν να αρπάξουν και το παιχνίδι ενός άλλου παιδιού, όταν αυτό τους «γυαλίσει».
ΑΥΤΟ που εννοώ είναι ότι το ένστικτο της επιθυμίας, που ενίοτε εκδηλώνεται και ως απληστία, προϋπήρχε πριν η χριστιανική ηθική την ξορκίσει στο πυρ το εξώτερον.
ΜΕ άλλα λόγια, η επιθυμία έρχεται πρώτη και όχι η βούληση, όπως υποστηρίζουν ορισμένοι φιλόσοφοι. Αν η βούληση βοηθά σε κάτι, είναι να ελέγξουμε τέτοιου είδους «πρωτόγονα» ένστικτα όπως η επιθυμία ή η ηδονή και η ενόρμηση του θανάτου, για παράδειγμα.
ΑΣ γυρίσουμε, όμως, το ρολόι, ορισμένες χιλιετίες πίσω πριν γεννηθεί ο Χριστός και ας σταθούμε για λίγο στην εποχή της μυθολογίας.
ΣΥΜΦΩΝΑ με την ελληνική μυθολογία, η έναρξη της απληστίας εμφανίζεται με τα παιδιά του Πρωτέα, ο όποιος -όπως όλα τα έμβια όντα- γεννήθηκε και ζούσε στη θάλασσα πριν βγει στη στεριά για το πρώτο του σεργιάνι.
Ο Πρωτέας που θεωρείτο μονογενής και περιγράφεται έχοντας φύκια και ζώντας ανάμεσα σε φώκιες ανάλογα με τις επιθυμίες του γινόταν τα πάντα, απέκτησε με κάποιες ασαφείς νύμφες και θεές, διάφορα παιδιά.
ΔΥΟ του γιοι, ο Πολύγονος και ο Τηλεγόνος, ήταν άπληστοι και έγιναν ληστές για να αποκτήσουν και τα αγαθά των άλλων, γεγονός που εξόργισε τον Ηρακλή και τους σκότωσε για να απαλλάξει τον κόσμο από τις ληστείες.
Ο Πρωτέας, όχι μόνο αποδέχθηκε τα φονικά, αλλά συχώρεσε και τον Ηρακλή. Ο μύθος αυτός ήταν ο πρώτος που αναφέρεται στην αντιμετώπιση του φαινομένου της απληστίας.
ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ, μας δείχνει ότι η απληστία όχι μόνο έκανε τα πρώτα βήματά της πιασμένη χέρι-χέρι με τους ανθρώπους, αλλά, επίσης, ότι η ανθρώπινη κοινωνία είναι συναγωνιστική και ανταγωνιστική συγχρόνως. Μόνο κάτω από αυτό το πρίσμα μπορεί να ιδωθεί και να ερμηνευτεί η απληστία.
ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ, δηλαδή, για μια «κατά συνθήκη» και «κατ’ ανάγκη» κοινωνία και δεν έχει την ανάλογη συνδετική δομή που έχει η κοινωνία των μηρμηγκιών ή των μελισσών, όπου όλα τα έντομα είναι «αδέλφια» μεταξύ τους και μοιράζονται ισότιμα τα πάντα.
ΕΠΕΙΔΗ για να εμβαθύνουμε λίγο στο ιστορικά και κοινωνιολογικά μεγάλο θέμα της απληστίας, θα πρέπει να γράψουμε ολόκληρο βιβλίο, θα σας πω ότι για να το κατανοήσουμε, θα πρέπει να το δούμε πέρα του καλού, του κακού και των διάφορων ιδεοληψιών.
ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι στην απληστία της γνώσης χρωστάμε ό,τι ξέρουμε και καταλαβαίνουμε σήμερα.
ΩΣ εκ τούτου και έχοντας (χονδρικά) υπόψη μας ότι η κοινωνία μας δομήθηκε (έως έναν βαθμό) από την απληστία και ότι πλεονέκτες της εξουσίας ήταν οι μεγαλύτεροι ηγέτες του κόσμου, η απληστία ιδωμένη έως ένα εκ των μεγαλυτέρων αμαρτημάτων, θα έλεγα ότι «αδικείται».
ΚΑΙ «αδικείται» γιατί ο άνθρωπος δεν είναι κοινωνικό ον, γίνεται κοινωνικό ον για την ασφάλειά του και για να τα βγάλει πέρα και αυτό τού προσδίδει μια ιδιαίτερη συμπεριφορά, η οποία τον κάνει και ον πολιτικό.
Η κοινωνική ζωή επιφέρει ευμενέστερες συνθήκες διαβίωσης που σημαίνει ότι η απληστία αποτελεί μια φυσική διαδικασία αντίδρασης του επιθυμητού που είναι σημαντική στην εξελικτικότητα.
ΩΣ εκ τούτου, η ψυχολογία του άπληστου πρέπει κάποτε να ιδωθεί κάτω από το πρίσμα της βαθιάς ψυχολογίας που φτάνει μέχρι τα γονίδια, ενώ ακραία φαινόμενα της απληστίας δεν είναι άγνωστα ούτε στα ζώα.
Η αλεπού, για παράδειγμα, πνίγει όλες τις κότες στο κοτέτσι, ενώ τρώει μία, ενώ τα σκυλιά, αφού φάνε καλά κρύβουν και μερικά κόκαλα για αργότερα…
ΝΑ προσθέσω εδώ, ότι στον ελληνικό τρόπο ζωής κυριάρχησε κάποτε έντονα το άπληστο πνευματικό στοιχείο. Αυτό είναι που εμπλούτισε τις γνώσεις και δημιούργησε τον πλουραλισμό των ιδεών.
ΣΕ πολλές από τις ιδέες αυτές, που αργότερα μεταλαμπαδεύτηκαν και στον υπόλοιπο κόσμο, έχει τις ρίζες του και ο δυτικός πολιτισμός, που σημαίνει ότι ο άπληστος δεν είναι μόνο κοιλιόδουλος και καταναλωτής.
ΤΕΛΟΣ, να προσθέσω, ότι, με το να τα «θέλει κανείς όλα», δεν σημαίνει ότι είναι και άπληστος. Άλλωστε, το να τα θέλει κανείς όλα, κοινωνικά είναι όχι μόνο αποδεκτό, αλλά και συμπεριφορά που επιβραβεύεται.
ΣΤΙΣ μέρες των «αγορών, μάλιστα, όποιος τα θέλει όλα -είτε πρόκειται για πλούτο, αγαθά, ισχύ, είτε για σχέσεις καλοπέρασης κ.λπ.- θεωρείται έξυπνος δυναμικός, ασυμβίβαστος και αξιοθαύμαστος.
ΑΝΤΙΘΕΤΑ, όποιος εκουσίως παραιτείται απ’ όλα αυτά (όπως ο συνάδελφός μου, Δημήτρης Τρωαδίτης, για παράδειγμα) αντιμετωπίζεται ως κορόιδο, θύμα, χαζός και απροσάρμοστος.
ΑΚΟΜΑ και η ψυχολογία έθρεψε με τον τρόπο της αυτή την ανθρώπινη πλευρά, ως στοιχείο υγιούς προσωπικότητας.
ΜΗΝ ξεχνάμε, επίσης, ότι η πιο κοινή, γνώριμη και λογικοφανής σε όλους μας συμπροφορά απληστίας είναι το κυνήγι των προσφορών-ευκαιριών. Κανείς δεν είναι άτρωτος σε αυτό»: να αποκτήσει, δηλαδή, κάτι επειδή είναι… μοναδική ευκαιρία, έστω και αν ουσιαστικά δεν το χρειάζεται.
Η τακτική προσφορών που υιοθετεί η αγορά βασίζεται και απευθύνεται αποκλειστικά και μόνο στην απληστία μας, στην αδιάσειστη βεβαιότητα ότι» κανείς «λογικός» άνθρωπος δεν αφήνει μια «ανεπανάληπτη» ευκαιρία να πάει χαμένη.
ΚΑΙ επειδή όποιος το κάνει θεωρείται τουλάχιστον βλάκας: καλά ψώνια…
