Αν βρεθείτε στα νησιά του Αργοσαρωνικού αυτό το καλοκαίρι, μην παραλείψετε μια απόδραση και στον Πόρο, όπου στην γκαλερί Citronne, στο γραφικό λιμάνι του νησιού, φιλοξενείται μέχρι τέλος Σεπτεμβρίου μια σημαντική έκθεση, εμπνευσμένη από το Αιγαίο, την αρχέγονη θάλασσα μας με το απέραντο γαλάζιο, τις εμπορικές συναλλαγές και τις μετακινήσεις από την αρχαιότητα έως σήμερα, η θάλασσα της αθωότητας της παιδικής μας ηλικίας, των ταξιδιών και των προσωπικών βιωμάτων μας, η θάλασσα που αποθεώθηκε από τους αρχαίους και σύγχρονους ποιητές και σήμερα είναι ο υγρός τάφος χιλιάδων απελπισμένων προσφύγων, κυνηγημένοι από πολέμους και εμφύλιες συρράξεις.
Το Αιγαίο είναι πάντα στο επίκεντρο συζητήσεων και καλλιτεχνικών αναζητήσεων. Τη θάλασσα των ονείρων, της προσφυγιάς, της ανθρωπιάς και της απελπισίας κλήθηκαν να σχολιάσουν, να αποδώσουν και να αποθεώσουν με τον δικό τους τρόπο εννέα σύγχρονοι Έλληνες ζωγράφοι, δυο εκ των οποίων είναι Έλληνες της Διασποράς στην ομαδική έκθεση με τίτλο «Αιγαίο: Ταυτότητες και Διαδρομές», η οποία εγκαινιάστηκε πριν από λίγες ημέρες στην γκαλερί Citronne υπό την καλλιτεχνική επιμέλεια της Δρ Ιστορίας της Τέχνης Τατιάνας Σπινάρη-Πολλάλη, η οποία υπήρξε καθηγήτρια στο Boston University της Αμερικής πάνω από 25 χρόνια.
Ο Γιάννης Αδαμάκος, ο Μιχάλης Κατζουράκης, ο Δημοσθένης Κοκκινίδης, ο Αλέκος Κυραρίνης, ο Τάσος Μαντζαβίνος, ο Εμμανουήλ Μπιτσάκης, ο Κωνσταντίνος Ξενάκης, ο Σωτήρης Σόρογκας και ο Γιάννης Ψυχοπαίδης, εκτός από τα εικαστικά έργα τους, επιλέγουν ένα ποίημα ή ένα απόσπασμα, το οποίο παρατίθεται ως ένα άλλο σχόλιο, μια προσωπική αναφορά με συνειρμικές προεκτάσεις για το Αιγαίο. Έτσι, «ο εικαστικός και ο ποιητικός λόγος λειτουργούν ως δίπτυχο για να αναδειχθεί η κομβική σημασία που έχει το Αιγαίο σαν σταυροδρόμι για την ιστορία και τον προσδιορισμό της ελληνικής ταυτότητας. Γιάννης Ρίτσος, Γιώργος Σεφέρης, Λάμπρος Πορφύρας, Νικηφόρος Βρεττάκος, Κωνσταντίνος Καβάφης, Οδυσσέας Ελύτης, Ανδρέας Κάλβος, Σαπφώ, Μίλτος Σαχτούρης και άλλοι ποιητές ανθολογούνται από τους ζωγράφους.
Μιλώντας αποκλειστικά στους αναγνώστες του «Νέου Κόσμου», η Δρ Τατιάνα Σπινάρη-Πολλάλη υπογράμμισε την ανάγκη στενής επαφής μεταξύ των Ελλήνων του εξωτερικού από όλες τις Ηπείρους, που έχουν ως κοινό σημείο αναφοράς την Ελλάδα και το Αιγαίο, φυσικά. Θα ήθελα να συνεργαστώ άμεσα με Έλληνες καλλιτέχνες της Αυστραλίας και το επόμενο καλοκαίρι να παρουσιάσουν έργα τους, εμπνευσμένα από την Πατρίδα μας ή την δεύτερη πατρίδα τους, την Αυστραλία σε μια ομαδική έκθεση με στόχο την καλύτερη γνωριμία μας με τους σπουδαίους Έλληνες ζωγράφους και γλύπτες της Αυστραλίας. Η ελληνική ταυτότητα είναι το σημείο αναφοράς μας.
Γιατί επέλεξα το Αιγαίο φέτος; Όχι μόνο να μας υπενθυμίσει τα αυτονόητα για το ένδοξο παρελθόν μας, αλλά να μας προβληματίσει για τις σημερινές συνθήκες που επικρατούν στη θάλασσα μας, μετατρέποντας την σε υγρό τάφο για χιλιάδες απελπισμένους πρόσφυγες που αναζητούν ένα καλύτερο αύριο στην Ευρώπη.
Η γκαλερί Citronne, ως φορέας πολιτισμικής διαχείρισης αποσκοπεί να λειτουργήσει ως φόρουμ για ανταλλαγή εικαστικών ιδεών και απόψεων. Οι προσεγγίσεις των καλλιτεχνών διαφοροποιούνται ως προς την οπτική, την ερμηνεία, την προβολή, την εκτέλεση· ταυτόχρονα όμως, ενοποιούνται σε μια κοινή «διαδρομή» στο Αιγαίο. Οι διαφορές είναι ορατές στον θεατή ο οποίος «μεταβαίνει» από την μία θεώρηση στην άλλη και παρακολουθεί ένα συναρπαστικό αφήγημα.
Οι εκτιθέμενες εικαστικές δημιουργίες συμπληρώνονται από ποιητικές παραπομπές, επιλογές των καλλιτεχνών. Οι αναφορές αυτές κινούνται ελεύθερα και ανεξάρτητα από το εικαστικό έργο . Δεν ήταν η αφορμή για την εικαστική δημιουργία, αλλά η συνειρμική αναφορά του καλλιτέχνη γύρω από το Αιγαίο, όπως προκύπτει από τις ποικίλες αναγνωστικές του μνήμες. Ο εικαστικός και ο ποιητικός λόγος λειτουργούν ως δίπτυχο για να αναδειχθεί η κομβική σημασία του Αιγαίου σαν σταυροδρόμι για την ιστορία και τον προσδιορισμό της ελληνικής ταυτότητας. Η εποχή την οποία διανύουμε ως άτομα και ως πολίτες μάς επιτάσσει θεματικές που υπερβαίνουν την εμπειρία μας, συχνά και την αντίληψή μας. Στη χώρα μας η ανάγκη για απαντήσεις, για μια πρόταση ερμηνείας, είναι αισθητή και αυξητικά πιεστική. Χρειάζεται υπερβατικά η παρέμβαση της Τέχνης, υπογράμμισε η Τατιάνα Σπινάρη-Πολλάλη, δρ Ιστορίας της Τέχνης, διευθύντρια της Γκαλερί Citronne και επιμελήτρια της έκθεσης.
Ο Γιάννης Ψυχοπαίδης, μετά από πολλά χρόνια στη Γερμανία, επέστρεψε στην Ελλάδα και παρουσιάζει στην έκθεση έργα με αναφορές σε πρόσωπα και γεγονότα της Ιστορίας. Στην έκθεση συμμετέχει με το τρίπτυχο «Hommage à Delacroix». Το απέραντο γαλάζιο κυριαρχεί στους πίνακες που παραπέμπουν στην ελληνική και ευρωπαϊκή Ιστορία της Τέχνης. Μιλώντας στο «Νέο Κόσμο» ο διακεκριμένος Έλληνας καλλιτέχνης της Διασποράς ανέφερε ότι προσωπικά για εκείνον το Αιγαίο είναι συνδεδεμένο με τα χρόνια της παιδικής μας αθωότητας, της ανεμελιάς και οικογενειακής γαλήνης. Στα έργα μου, όμως, κάνω αναφορά και στην τρέχουσα προσφυγική «περιπέτεια» Στο τρίπτυχο έργο του στην έκθεση, με τον υπαινικτικό τίτλο-αφιέρωμα «Hommage à Delacroix», προβάλλω εικόνες θανάτου, οι οποίες παραπέμπουν στην Ιστορία της Τέχνης, ελληνικής και ευρωπαϊκής. «Το ναυάγιο του Δον Ζουάν» του Γάλλου ρομαντικού ζωγράφου Delacroix συνδιαλέγεται στο έργο μου με δύο ελληνικά ταφικά μνημεία: την «Κοιμωμένη» του Χαλεπά και το θραύσμα από μια επιτύμβια στήλη της κλασικής Αρχαιότητας, περιγράφοντας την ελληνική πολιτική και κοινωνική περιπέτεια, αποκαλύπτοντας την τραγωδία, ατομική και συλλογική.
Ο Κωνσταντίνος Ξενάκης, Έλληνας της Διασποράς, με γαλλική ιθαγένεια, στα έργα του «χαρτογραφεί» το Αιγαίο. Οι χάρτες του κρατούν ένα μέρος από την ακρίβεια της επιστημονικής θεώρησης· στην συνέχεια όμως αυτοακυρώνονται. Η αντικειμενική καταγραφή συγχέεται χαοτικά με προσωπικά σύμβολα-αναφορές αλλά και με ευρύτερα πολιτισμικά. Δημιουργεί θαλάσσιους δρόμους με βέλη, κατευθυνόμενες φόρμες, θαλασσινά στοιχεία που όμως δεν οδηγούν πουθενά. Στο έργο του Ξενάκη το χαρτογραφημένο Αιγαίο με τους θαλάσσιους δρόμους του παρουσιάζεται ως «μωσαϊκό ναυαγίων», χρησιμοποιώντας ποιητικά ένα χορικό από τους Πέρσες του Αισχύλου και το δοξαστικό από το «Άξιον Εστί» του Οδυσσέα Ελύτη.
Το αρχέγονο θέμα της θάλασσας απασχολεί τον Τάσο Μαντζαβίνο σε όλα σχεδόν τα έργα του. Στην ενότητα των έργων που παρουσιάζονται στην έκθεση, το Αιγαίο είναι μια θάλασσα κλειστή, προσωπική, με βιωματικές αναφορές. Ο Μαντζαβίνος ζωγραφίζει τον φόβο και το δέος του θανάτου, όπως αναδύεται μέσα από τα σκοτεινά, βαθυκύανα, σχεδόν μαύρα νερά· μια θάλασσα αφιλόξενη, επικίνδυνη, απειλητική, σαν αυτή που έρχεται στους εφιάλτες μας. Με πρώτη ύλη τις αναμνήσεις, ως συναισθήματα και ως τραύματα, ο ατομοκεντρικός Τάσος Μαντζαβίνος προβάλλει μια ιδιαιτέρως συνειρμική ανάγνωση του Αιγαίου, ο οποίος μιλώντας στο «Νέο Κόσμο» τόνισε ότι το Αιγαίο είναι η θάλασσα του χωρισμού και της προσφυγιάς χιλιάδων Ελλήνων που αναζήτησαν ένα καλύτερο αύριο σε ξένους τόπους, για μένα είναι η θάλασσα που χωρίζει οικογένειες, παιδιά από τα χρόνια του Οδυσσέα μέχρι σήμερα.
Ο Δημοσθένης Κοκκινίδης προσδίδει στο Αιγαίο μια ταυτότητα από τον μύθο. Ενσαρκώνεται από τον ομηρικό Οδυσσέα που διατρέχει τις θάλασσες, τον χώρο και τον χρόνο. Στα έργα του εμπνευσμένα από την «Οδύσσεια», ο καλλιτέχνης σχολιάζει εικαστικά τον νόστο, το ταξίδι. Η εικαστική διαχείριση των ομηρικών περιστατικών δεν είναι εικονογραφική· τα εντάσσει σε μια α-χρονική οικουμενική πραγματικότητα, με καθοριστικό στοιχείο την θάλασσα. Η μυθολογική αφετηρία εξελίσσεται σε μεταφυσική αναζήτηση. Το ζήτημα δεν είναι πλέον ο πλους, η περιπέτεια του Οδυσσέα, αλλά η έννοια του πεπρωμένου, η πεπερασμένη δυνατότητα του ανθρώπου να ελέγξει την ζωή του και να ικανοποιήσει τις επιθυμίες του.
Τα έργα του Σωτήρη Σόρογκα χαρακτηρίζονται από μια κυρίαρχη αίσθηση μελαγχολίας, μια βαθιά σιωπή, ταυτίζοντας το Αιγαίο με μνημειακά αντικείμενα. Τα αντικείμενα αυτά λειτουργούν ως αναφορές στο Αιγαίο, στο πέρασμα του χρόνου, στο πεπερασμένο ταξίδι της ζωής. Η ονειρική ατμόσφαιρα, η αχλύς που τα περιβάλλει, τους προσδίδει μια ονειρική διάσταση.
Τα έργα του Μιχάλη Κατζουράκη αποτελούνται από υλικά που προέρχονται από την ανθρώπινη δραστηριότητα, όπως οι κυματιστές λαμαρίνες και τα σπασμένα γυαλιά. Πρόκειται για υλικά φθαρμένα που, αν και είναι πια άχρηστα, διατηρούν το αποτύπωμα της ανθρώπινης ζωής και προσπάθειας. Σε μιαν ονειρική ατμόσφαιρα και μια μυστικιστική σχέση με υπαινικτικές τοπιογραφίες, παρουσιάζεται το Αιγαίο στα έργα του Γιάννη Αδαμάκου. Τα τοπία είναι βουτηγμένα στο μπλε χρώμα. Ο ουρανός ενοποιείται με το νερό. Ο καλλιτέχνης κινείται με ένα παιχνίδι σκιάς και φωτός- όπως ακριβώς κυμαίνεται το χρώμα του νερού στην θάλασσα. Η τελική εντύπωση είναι μια ονειρική αίσθηση του τόπου.
Οι δυο εκπρόσωποι της νέας γενιάς ο μυστικιστικός Αλέκος Κυραρίνης προτείνει μια άλλη ανάγνωση: ένα Αιγαίο άυλο, το οποίο ομογενοποιείται με όλα τα άλλα στοιχεία του χώρου και του χρόνου, ορατά και αόρατα, ενώ ο Μανώλης Μπιτσάκης όπως και ο Γιάννης Ψυχοπαίδης, κινείται με αναφορές στην Ιστορία της Τέχνης: Οι αφηγήσεις των καλλιτεχνών, με την συμβολή τους σε ένα από τα μεγάλα θέματα της εποχής μας, χαράσσουν διαδρομές και συγκροτούν ταυτότητες σε μια δύσβατη και ασταθή πορεία.
Τέλος, αξίζει να αναφερθεί, ότι η Γκαλερί Citronne και το Αρχαιολογικό Μουσείο Πόρου συνδιοργανώνουν 3η συνεχή χρονιά στους χώρους του μουσείου περιοδικές εκθέσεις με έργα σύγχρονων καλλιτεχνών, ενισχύοντας έτσι τη διαχρονία της τέχνης. Φέτος έχει την τιμητική του ο ζωγράφος του χρώματος, ο Δημοσθένης Κοκκινίδης. Τα 40 έργα του που εκτίθενται ανήκουν στην ενότητα «Από την Οδύσσεια». Ο ζωγράφος δεν εικονογραφεί το ομηρικό έπος, αλλά με αυτό αφετηρία σχολιάζει την «περιπέτεια» του ανθρώπου, τον νόστο, το ταξίδι, τη μοίρα.
