Τώρα που ανοίγουν τα σχολεία μας στη Μελβούρνη για το σχολικό έτος 2017, φρονώ ότι είναι μία καλή ευκαιρία να προσδιορίσουμε επακριβώς τι εννοούμε με την «Ελληνική Γλώσσα και Πολιτισμό» που συνηθίζουμε να αποκαλούμε τη διδασκαλία των Ελληνικών.
Θεωρώ ότι ελληνική γλώσσα και Πολιτισμός είναι σχεδόν ταυτόσημες έννοιες, μια και η γλώσσα είναι το πρώτο συστατικό στοιχείο ενός πολιτισμού. Ο άνθρωπος δημιούργησε αυτό που σήμερα ονομάζουμε πολιτισμό μετά τη δημιουργία της γλώσσας. Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός είναι συνυφασμένος με την ελληνική γλώσσα και δεν νοείται χωρίς αυτήν. Αυτός είναι και οι λόγος που η ελληνική γλώσσα διαδόθηκε σε όλο τον ευρωπαϊκό χώρο.
ΕΙΣΟΔΟΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΝΕΥΜΑ
Δεν υπάρχει άλλη οδός να υπεισέλθουμε στο πνεύμα του ελληνικού πολιτισμού, εκτός από τις ίδιες μας τις λέξεις, τις σχέσεις τους μεταξύ τους και τις ιδέες και τα νοήματα που εκπέμπουν. Σε αυτόν τον πολιτισμό και μέσω της γλώσσας δημιουργήθηκαν οι θεμελιώδεις αρετές του κάλλους, της δύναμης και της σοφίας και έτσι μόνο έμεινε γραμμένη η γνώση και οι αξίες της ζωής που έγιναν η βάση της ελληνικής παιδείας.
Σήμερα μελετώντας τις λέξεις και τις σχέσεις τους μεταξύ τους στη σημερινή μας γλώσσα, ανακαλύπτεις -πολύ ευχάριστα- τα διάφορα γλωσσικά σύνολα, αλλά και τον μηχανισμό της παραγωγής και σύνθεσης και έτσι εισέρχεσαι θριαμβευτικά σε όλα τα νοητικά πεδία που είναι η αφρόκρεμα του πολιτισμού μας. Το ελληνικό γλωσσικό θαύμα είναι ότι ΟΛΕΣ οι λέξεις μας είναι παραγωγικότατες και άκρως γόνιμες και αυτό συνιστά ένα πολύ μοναδικό και σημαντικό χαρακτηριστικό στην ανέλιξη και την ανοδική πορεία του πολιτισμού μας.
ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΕΚΜΑΘΗΣΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ
Η ανθρώπινη γλώσσα μπορεί να προσεγγιστεί με τη δημιουργία των λέξεων, την εξέλιξή τους και τις σχέσεις τους με άλλες λέξεις της ίδιας οικογένειας ή άλλης. Οι ομόρριζες λέξεις -αυτές που έχουν κοινή καταγωγή- συνθέτουν τα ετυμολογικά πεδία τα οποία διευρύνουν τον νοηματικό ορίζοντα του πολιτισμού.
Η ετυμολογία -η μελέτη της αρχικής μορφής και σημασίας μιας λέξης και η αναζήτηση της καταγωγής της-, συνιστά βασική προϋπόθεση εκμάθησης μιας γλώσσας. Η έρευνα αυτή μας βοηθά να δούμε πώς οι ελληνικές λέξεις μπήκαν και στις ξένες γλώσσες, μία γοητευτική ενασχόληση στη μετανάστευση των λέξεων και τη γονιμοποίηση των ξένων γλωσσών για να φτάσουν και αυτές σε αξιόλογα πολιτισμικά πεδία.
ΜΙΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Ας εξερευνήσουμε μαζί μία λέξη για να βάλουμε όλα τα ανωτέρω στην πράξη. Ας πάρουμε μία μόνο λέξη -ως μάθημα- και ας εφαρμόσουμε μερικούς κανόνες της Ετυμολογίας.
Διαλέγω την πολύ γνωστή μας λέξη Φίλος.
Είναι μία λέξη που υπάρχει στο ελληνικό λεξιλόγιο από τα αρχαία χρόνια. Επειδή το ρήμα είναι το πιο δυνατό μέρος του λόγου, φτάνουμε στο συμπέρασμα ότι ο φίλος προέρχεται από το ρήμα φιλάω = φιλώ. Οι αρχαίοι το έλεγαν και φιλέω = φιλώ που μέχρι σήμερα σημαίνει αγαπώ, συμπαθώ, ασπάζομαι, δίνω φίλημα. Στη μέση φωνή λέμε φιλιέμαι. Εδώ οι αρχαίοι είχαν πολλές άλλες εκδοχές, όπως το φιλείν που σήμερα το κάναμε μόνο το φιλί.
Από την ίδια ρίζα έχουμε πολλές λέξεις: φιλία, φιλικός, φίλτατος, φιλαράκος, φίλτρο, φίλη, φιλενάδα, φιλεύω, φίλεμα, φιλιώνω και πολλές άλλες που μόνοι σας μπορείτε να βρείτε.
Στην παραγωγή και σύνθεση έχουμε σωρεία λέξεων με πρώτο ή και δεύτερο συνθετικό το φίλος, τη φιλία ή το φιλώ, έναν ολοκάθαρο ποταμό εννοιών. Ας αναφέρουμε μερικές: Φιλάνθρωπος, φιλαλήθης, φιλειρηνικός, φιλελεύθερος, φιλεύσπλαχνος, φιλόδοξος, φιλότιμος και φιλότιμο, φιλέλληνας, φίλαθλος, φιλάργυρος, φιλεργατικός, φιλοδώρημα, φιλόμουσος, φιλοξενία, φιλόπτωχος, φιλόλογος, φιλοσοφία και δεκάδες άλλες λέξεις… ολκής.
Και με δεύτερο συνθετικό το φίλος: βιβλιόφιλος, ζωόφιλος, ζωοφιλία και πολλά άλλα.
Να αναφέρουμε, επίσης, ότι από αυτές τις λέξεις έχουμε άλλα παράγωγα ουσιαστικά, επίθετα, επιρρήματα, βαθμούς επιθέτων κ.λπ.
Να σημειώσουμε, επίσης, ότι στη γλώσσα μας δεν υπάρχουν αποκομμένες λέξεις χωρίς ετυμολογική κατάταξη. Πήραμε, όμως, τέτοιες από τις ξένες γλώσσες και προσπαθήσαμε να τις προσαρμόσουμε στο δικό μας κλιτικό σύστημα.
ΤΟ ΔΙΔΑΓΜΑ ΚΑΙ ΕΠΙΜΥΘΙΟ ΜΑΣ
Τώρα που αρχίζουν τα μαθήματα στο σχολείο, ας αξιοποιήσουμε -και στο σπίτι ακόμη- με συστηματικό τρόπο την Ετυμολογία. Δεν υπάρχει μάθημα που να μην αρχίζει με την Ετυμολογία!
Οι μαθητές μόνον έτσι μπορούν να δουν πόσο βάθος και εύρος έχουν οι λέξεις μας και πόσο ευχάριστη, δημιουργική και άκρως απολαυστική είναι η ετυμολογική μας ενασχόληση.
Φρονώ ότι μία τέτοια θεώρηση της γλώσσας μας αποκαλύπτει όλο τον κόσμο μας, τις σκέψεις μας και την Ιστορία μας. Αυτή η γλωσσική προσέγγιση είναι όντως ο ίδιος ο πολιτισμός μας!
