Είχα το προνόμιο να δω μαζί με τον Παναγιώτη Γελάδα και την οικογένειά του, μία προπολεμική φωτογραφία του πατέρα του Διονύση, η οποία ζωντανεύει το παρελθόν της εβραϊκής κοινότητας, μιας από τις πιο σημαντικές πληθυσμιακές ομάδες της Ελλάδας με ιστορία 2.500 ετών.
Η φωτογραφία αποτελεί μέρος της νέας έκθεσης που εγκαινιάστηκε την περασμένη Κυριακή στο Εβραϊκό Μουσείο της Μελβούρνης με τίτλο «Οι Εβραίοι της Ελλάδας».
Η Carol Gordon και ο Εμμανουήλ Σάντος έχουν συνεργαστεί σε αυτή τη μοναδική συλλογή οπτικοακουστικού υλικού που παντρεύει την ιστορία της εβραϊκής κοινότητας της Ελλάδας με τις σύγχρονες φωτογραφίες του Εμμανουήλ καθώς και όσες διασώζονται από την εποχή πριν το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ο πατέρας του Παναγιώτη ήταν ένας από τους γενναίους της Ευρώπης του Β’ Παγκοσμίου που ανέλαβαν δράση για να προστατέψουν τα μέλη της τοπικής τους κοινότητας που στιγματίζονταν από τους Ναζί.
Σύμφωνα με την ιστορία, όπως την αφηγούνται οι κόρες του Παναγιώτη, Αδαμαντία και Denise, ο Διονύσης μέχρι τότε δήμαρχος του χωριού Παντοκράτορας στη Ζάκυνθο και άλλοι τοπικοί άρχοντες βοήθησαν τον Μητροπολίτη Χρυσόστομο στην προσπάθειά του να σώσει τους 275 Εβραίους του νησιού κρύβοντάς τους σε χωριά της επαρχίας. Εν μέσω μιας κίνησης αντεκδίκησης, οι Ναζί μάζεψαν τότε όλα τα παιδιά του νησιού και τα έστειλαν σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας.
Σε αναγνώριση της δράσης τους για τη διάσωση του εβραϊκού πληθυσμού από το Ολοκαύτωμα, ανεγέρθηκαν αγάλματα του Μητροπολίτη Χρυσοστόμου και του δημάρχου Ζακύνθου Lukas Carrer, μετά το πέρας του πολέμου στη Συναγωγή της νήσου. Παράλληλα, και στους δύο αποδόθηκε ο τίτλος του «Δικαίου των Εθνών», αναγνώριση που δίνεται σε μη Εβραίους οι οποίοι βάζοντας σε κίνδυνο τη ζωή τους έσωσαν Εβραίους κατά την περίοδο του Ολοκαυτώματος.
Χάρη λοιπόν στις πράξεις ανθρώπων σαν τον πατέρα του Παναγιώτη, ένας αναμφίβολα σημαντικός αριθμός μελών της εβραϊκής κοινότητας κατάφερε να επιβιώσει από αυτό το τραγικό γεγονός.
Η έκθεση καταγράφει τις απαρχές της κοινότητας Εβραίων στην Ελλάδα, της παλαιότερης με ιστορική συνέχεια στην Ευρώπη, με μαρτυρίες ακαδημαϊκών, ενώ οι φωτογραφίες του Σάντος αναδεικνύουν την αδιάκοπη παρουσία τους όπως μαρτυρείται μέσα από τις Συναγωγές που έχουν διασωθεί, τα αρχαία εκθέματα και τα νεκροταφεία από την Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη, το Βόλο και την Κρήτη.
Την ίδια στιγμή, οι φωτογραφίες φέρνουν στην επιφάνεια το ενδιαφέρον συναπάντημα εθίμων μεταξύ του εβραϊκού και του ελληνικού λαού. Ενδεικτική είναι μία συγκινητική απεικόνιση ενός αναμμένου κεριού στη μνήμη κάποιου νεκρού, κοινό επίσης θέαμα σε πολλούς χώρους ταφής ανά την Ελλάδα.
Ο πολιτειακός γερουσιαστής και υπουργός Φίλιππος Δαλιδάκης, εγκαινίασε επίσημα την έκθεση με την παρουσία της Γενικής Προξένου της Ελλάδας στην Μελβούρνη, κ. Χριστίνας Σημαντηράκη, ενώ παρευρέθηκαν περισσότεροι από 150 καλεσμένοι, μεταξύ αυτών και μέλη των δύο κοινοτήτων.
Ο κ. Δαλιδάκης –ο οποίος είχε διατελέσει παλαιότερα ταμίας του Μουσείου– έκανε λόγο για μία ιδιαίτερα συγκινητική για αυτόν στιγμή δεδομένης της ελληνοεβραϊκής καταγωγής του, ενώ η κ. Σημαντηράκη αναφέρθηκε στην έντονη επιρροή της εβραϊκής κοινότητας στον πολιτισμό και την ιστορία της Ελλάδας.
Καθώς το κοινό κατευθυνόταν στον εκθεσιακό χώρο, μελωδίες της εβραϊκής μειονότητας των Σεφαρδειτών πλημμύριζαν τους διαδρόμους προσφέροντας ένα ιδανικό μουσικό υπόβαθρο στα φωτογραφικά και γραπτά εκθέματα.
Ειδικότερα οι ιστορίες που βρίσκονται αναρτημένες στους τοίχους μεταφέρουν τον επισκέπτη σε ένα ταξίδι πίσω στο χρόνο, από την αρχαιότητα στη ρωμαϊκή, βυζαντινή και οθωμανική εποχή έως και τους σύγχρονους καιρούς ακολουθώντας βήμα βήμα την ιστορία της εβραϊκής κοινότητας. Ξεχωρίζουν ακόμη οι φωτογραφίες με τα σχολιαρόπαιδα σε παραδοσιακές ελληνικές στολές ή σε άλλες όπου παίζουν μπουζούκι!
Στην έκθεση βρίσκει επίσης κανείς μια αφηγηματική αναδρομή στην Ελλάδα του Β’ Παγκοσμίου και στο Ολοκαύτωμα, την ιστορία των 13.000 Ελληνοεβραίων που υπηρέτησαν στον ελληνικό στρατό και αντιστάθηκαν στην γερμανική κατοχή, καθώς φυσικά και την προσωπική εμπειρία του πατέρα του Παναγιώτη και άλλων που σαν κι αυτόν έσπευσαν να σώσουν τους γείτονές τους.
Η ιστορία του πατέρα του Παναγιώτη μαρτυρεί τα όσα υπέφεραν από κοινού η εβραϊκή με την ελληνική κοινότητα. Η οικογένεια, που μένει πλέον στη Μελβούρνη, αποτελεί σύμβολο της αντιστασιακής δράσης της εποχής και της αγάπης στον συνάνθρωπο. Έτσι υπήρξε για μένα τιμή να γνωρίσω τον Παναγιώτη και τους δικούς του και συνάμα μια υπενθύμιση για την επιτακτική ανάγκη να σταθούμε όλοι ενάντια στο ρατσισμό και τη ξενοφοβία.
Η Carol Gordon ερευνά εδώ και χρόνια την ιστορία και τον πολιτισμό της εβραϊκής κοινότητας της Ελλάδας και προσφάτως κυκλοφόρησε το ντοκιμαντέρ Following Shira’s Journey: A Greek Jewish Odyssey που σκηνοθέτησε μαζί με την Ελληνοαυστραλή Natalie Cunningham.
Ο Εμμανουήλ Σάντος είναι καταξιωμένος φωτογράφος και παραγωγός ντοκιμαντέρ, που επίσης ακολουθεί μέσω της δουλειάς του τα χνάρια και την ιστορική παρακαταθήκη της εβραϊκής και ελληνικής διασποράς εδώ και δεκαετίες. Οι φωτογραφίες του φιλοξενούνται σε μόνιμες συλλογές πολλών μουσείων και εκθεσιακών χώρων τόσο στην Αυστραλία όσο και στο εξωτερικό.
Η έκθεση «Οι Εβραίοι της Ελλάδας» πρόκειται να φιλοξενηθεί μέχρι το Σεπτέμβριο στο Εβραϊκό Μουσείο, 26 Alma Road, St. Kilda, ενώ το καλλιτεχνικό δίδυμο Carol Gordon και Εμμανουήλ Σάντος πραγματοποιεί επίσης περιηγήσεις στο χώρο της έκθεσης κάθε δεύτερη Κυριακή.
* Για πληροφορίες σχετικά με τις ώρες επίσκεψης και για τις προσωπικές περιηγήσεις μπορείτε να καλέσετε το μουσείο στο 8534 3600.
