Το όνομα Μιχάλης Μανδάλης μπορεί για τους νέους ανθρώπους να μην λέει πολλά, για τους παλαιότερους όμως ήταν ένας μύθος που έγραψε ιστορία μαζί με την άλλη παρέα της χρυσής δεκαετίας του 60′ για την South Melbourne Hellas.
Κατά την πορεία μου στα παροικιακά ΜΜΕ -κυρίως από την έρευνα στο Πανεπιστήμιο La Trobe (ΕΚΕΜΕ) για την ιστορία των Ελληνικών σωματείων στην Αυστραλία- είχα ακούσει πολλά γι’ αυτόν τον άνθρωπο, καθώς επίσης και από μαρτυρίες άλλων που έζησαν στην εποχή του.
Ο Μιχάλης Μανδάλης γεννήθηκε στο Κάιρο της Αιγύπτου, γιος του Γιώργου και της Ελένης Μανδάλη. Ήρθε στην Μελβούρνη μετανάστης και αυτός με το πλοίο “Castel Felece” στις 28 Ιανουαρίου 1958, μαζί με τους γονείς του και τα έξι του αδέλφια όταν ήταν 13 χρόνων και εγκαταστάθηκαν στο προάστιο Prahran.
Ποδόσφαιρο για πρώτη φορά έπαιξε στα σοκάκια του Καΐρου με αυτοσχέδια μπάλα που, όπως λέει, κλωτσούσε νύχτα-μέρα. Όταν ήρθε στην Μελβούρνη κυνήγησε το όνειρό του και την ίδια χρονιά έπαιξε με παιδιά της ηλικίας του με την South Yarra και, αργότερα, με την Hakoah. Εκεί τον εντόπισαν ο προπονητής Μανώλης Πουλακάκης, με τον παράγοντα και αργότερα πρόεδρο, Λεωνίδα Ανεζάκη, και πρότειναν στον Θησέα Μαρμαρά να τον αποκτήσουν. Έτσι και έγινε, με την Ελλάς τότε να πληρώνει στη Hakoah το ποσό των 150 λιρών. Ο νεαρός τότε Μανδάλης κάνει ντεμπούτο στις 31 Μαρτίου 1962 στο Jubilee Park του Ringwood κόντρα στην Wilhelmina, με συμπαίκτες τους Τάκη Μανταράκη, Τάκη Ξανθόπουλο,George Gerdan, Μενέλαο Τσολάκη, Αντώνη Χατζηελευθερίου, Γιαννέλο Μαργαρίτη, Ted Smith, John Bedford, Ιορδάνη Ιερμειάδη και Στράτο Καλογήρου.
Το μαζικό ρεύμα μετανάστευσης της δεκαετίας του ’50 άλλαξε τα δεδομένα του ποδοσφαίρου στη χώρα με τον κόσμο να γεμίζει τα γήπεδα. Οι Έλληνες είχαν τις Ελλάς και Αλέξανδρο, οι Ιταλοί τις Γιουβέντους και Triestina, οι Κροάτες τη Melbourne Croatia, οι Σέρβοι τη Footscray Just, οι Μαλτέζοι την Sunshine George Cross, οι Ούγγροι, οι Πολωνοί, οι Ολλανδοί τις Melbourne Hungaria, Maribyrnong Polonia και Ringwood Wilhelmina αντίστοιχα.
«Παίζαμε μπροστά σε 25.000 κόσμο. Δεν μπορώ να περιγράψω το συναίσθημα που ένοιωθα όταν φορούσα τη φανέλα με το ελληνικό εθνόσημο» λέει ο Μιχάλης Μανδάλης, ο οποίος το 1964 πέτυχε ένα ρεκόρ που μέχρι στιγμής παραμένει ακατάρριπτο. Ο νεαρός με νούμερο φανέλας 9 αναδεικνύεται πρώτος σκόρερ στη Βικτώρια με 17 τέρματα/ Ήταν η ποδοσφαιρική σεζόν 1964 όταν η Ελλάς κέρδισε το δεύτερο πολιτειακό της πρωτάθλημα.
Αναπολώντας τα παλιά με συγκίνηση, ο Μιχάλης Μανδάλης δηλώνει ότι η δεκαετία του ’60, δεκαετία του ποδοσφαίρου στη Βικτώρια, είχε έναν απίστευτο ρομαντισμό που πλέον όσο και αν έχει προοδεύσει το σπορ έχει χαθεί και ομολογεί ότι η περίοδος αυτή δεν μπορεί να συγκριθεί σε τίποτα με τη σημερινή.
Ο Μιχάλης Μανδάλης κατέκτησε με τα χρώματα της South Melbourne Hellas σε μία δεκαετία (1962-1972) πέντε πρωταθλήματα. Αγωνίστηκε σε περισσότερα από 100 παιχνίδια, αριθμός αγώνων που θα μπορούσε να ήταν ακόμα μεγαλύτερος εάν δεν έσπαζε το αριστερό του πόδι δύο φορές. Η μία από αυτές ήταν καθοριστική καθώς έχασε την ευκαιρία να παίξει με τους Soccerous, τότε που τον είχε ζητήσει στην εθνική ο ομοσπονδιακός τεχνικός Tiko Jelisavcic. Ήταν ο αγώνας κόντρα στην Triestina το 1965, με την φωτογραφία να βρίσκεται στη συλλογή των εθνικών αρχείων της Αυστραλίας (National Archives of Australia) με την επιγραφή «Australian soccer football star out of World Cup». Αυτή ήταν η πιο μελανή στιγμή στην καριέρα του Μανδάλη.
Αγωνίστηκε με τη Μικτή Βικτώριας σε επίσημα φιλικά το 1965 με αντιπάλους την αγγλική Chelsea, τη ρωσική Torpedo Μόσχας και την Slavia Bratislava από την (ενιαία τότε) Τσεχοσλοβακία. Τότε, ο Σκωτσέζος τεχνικός της Chelsea, Tommy Docherty, είχε εκφράσει τον θαυμασμό και το ενδιαφέρον του για τον νεαρό άσσο της Ελλάς Μελβούρνης.
Υπήρξε παίκτης με μεγάλο ήθος καθώς δεν δέχτηκε ποτέ κόκκινη κάρτα. Το 1968 μεταγράφηκε στη Melbourne Hungaria και επέστρεψε τον επόμενο χρόνο στην Ελλάς, ολοκληρώνοντας την καριέρα του στην Hakoah (1973-1974) με την οποία το 1973 πρόσθεσε στην προσωπική του τροπαιοθήκη το Κύπελλο Βικτώριας (Dockerty Cup).
Ο Μιχάλης Μανδάλης στην 16χρονη ποδοσφαιρική του θητεία κέρδισε συνολικά πέντε πρωταθλήματα, ένα Dockerty Cup, δύο Ampol Cup, τον προσωπικό τίτλο «Golden Boot» την σεζόν 1964, ενώ είναι μετά τον John Bedford -που είχε έξι συνολικά πρωταθλήματα με την «κυανόλευκη»- ο δεύτερος παίκτης στην ιστορία της South Melbourne Hellas με τους περισσότερους τίτλους. Παρ’ όλα αυτά, το όνομά του απουσίαζε από την ομάδα του αιώνα «Team of the Century».
Η ζωή του μέχρι και σήμερα περιστρέφεται γύρω από αυτόν τον ιστορικό ποδοσφαιρικό σύλλογο της Αυστραλίας.
Μιχάλη τι σήμαινε για σένα να είσαι ποδοσφαιριστής της Ελλάς;
«Τα πάντα. Η ζωή μου όλη. Τι πιο ωραίο να βλέπεις τον μετανάστη εργάτη να έρχεται στο γήπεδο να φωνάζει με ενθουσιασμό ρυθμικά το όνομα της ομάδας «Hellas – Hellas» και να φεύγει μετά από μία νίκη υπερήφανος για την ομάδα του. Αισθανόμουν υπέροχα, όπως όλοι μας. Μας σταμάταγαν στο δρόμο για να μας σφίξουν το χέρι, να μας λένε ευχαριστώ.
Το πρόγραμμα των Ελλήνων την Κυριακή είχε το πρωί εκκλησία και μετά γήπεδο. Πολλές φορές, μάλιστα, θυμάμαι τον πατέρα Λευτέρη της Καμαριανής και τον πατέρα Αντώνη από το Yarraville να έρχονται μετά την εκκλησία στο θρυλικό Middle Park καθώς επίσης και τους παλαιστές Γιώργο Γκουλιόβα και Αλέκο Ιακωβίδη -που είχαν γράψει και αυτοί τη δική τους ιστορία- να είναι και αυτοί στο γήπεδο για να μας δουν.
Η Ελλάς όπως και άλλες ομάδες -σε μια εποχή πολύ διαφορετική από τη σημερινή- έδωσε μεγάλη χαρά στον κόσμο και το ποδόσφαιρο ήταν για τους περισσότερους η μοναδική ψυχαγωγία.
Κάποιες φορές έβλεπα στην πόρτα του σπιτιού μας λουλούδια, φρέσκα ψάρια και άλλα δώρα. Θυμάμαι επίσης στο μαγαζί του Γιαννόπουλου το «Stanley Young», που ο κ. Ιορδάνης μου έδινε δώρο έναν δίσκο του Καζαντζίδη για κάθε γκολ που έβγαζα και τον ίδιο συνέβαινε και με τους συμπαίκτες μου που λάμβαναν δώρα από Έλληνες μικροεπιχειρηματίες της πόλης. Στα εστιατόρια του Lonsdale St. δεν μας άφηναν να πληρώνουμε.
Έζησα στην καλύτερη εποχή του ποδοσφαίρου. Ο παλμός που υπήρχε στο γήπεδο ήταν απίστευτος. Μπαίναμε στο γήπεδο και αισθανόμαστε σαν «θεοί», με τον κόσμο να μας δίνει δύναμη για τον δύσκολο αγώνα.
Για να καταλάβετε το μεγαλείο που άφησε αυτή η ομάδα, να σας πω μία ιστορία. Κάποια στιγμή είχα γνωριστεί με την Αυστραλή τενίστρια, κάτοχο επτά Grand Slams, Evonne Goolagong, και τον άντρα της Roger Cawley, όπου βρεθήκαμε σε εκδήλωση αθλητισμού στην Αδελαΐδα. Με την Evonne και τον Roger γίναμε πολύ καλοί φίλοι ενώ μετά από καιρό ξαναβρεθήκαμε συμπτωματικά στην Αμερική. Πριν από λίγα χρόνια όταν βρέθηκαν στο Barellan της Ν.Ν Ουαλίας, τόπο καταγωγής της Goolagong, είδαν σε ένα Milk Bar μίας Ελληνίδας μία φωτογραφία της Ελλάς που ήμουν κι εγώ μέσα. Η Evonne και ο Roger με αναγνώρισαν, προς έκπληξη της ιδιοκτήτριας που δεν μπορούσε να πιστέψει ότι με ήξεραν. Με πήραν κατευθείαν τηλέφωνο ενώ βρισκόμουν στη Φλόριντα και μπορώ να σας πω ότι ξαφνιάστηκα που σε ένα μακρινό μικρό χωριό της Αυστραλίας υπήρχε φωτογραφία της ένδοξης αυτής ομάδας.
Η Ελλάς έγραψε μεγάλη ιστορία και κάποιοι προσπάθησαν να την εξαφανίσουν. Αλλά να ξέρετε όπως λέει και το εμβατήριο «η Ελλάς ποτέ δεν πεθαίνει» ό,τι και να κάνουν, αυτή η ομάδα δεν θα σβήσει ποτέ. Ζω με το όνειρο να ξαναδώ το “Hellas” στο Α’ League. Είναι τόσο άδικο αυτό που έκαναν στα σωματεία του παλιού NSL. Σήμερα στο συμβούλιο του South Melbourne έχουν μπει νέα παιδιά, επιστήμονες, δουλεύουν σωστά και είμαι σίγουρος ότι κάποια στιγμή οι κόποι τους θα ανταμειφθούν».
Μιχάλη ποιοι ήταν οι κορυφαίοι συμπαίκτες και προπονητές στην ποδοσφαιρική σου διαδρομή;
«Είχα την τύχη να δω από κοντά τον George Best όταν ήρθε η Manchester United στη Μελβούρνη και, μάλιστα, σε μία από τις προπονήσεις της αγγλικής ομάδας στο Middle Park, είχαμε ημίωρο δίτερμα μαζί. Ένα μεγαλείο αυτός ο παίκτης, τα βλέμματα όλων ήταν στραμμένα σ’ αυτόν. Από εκεί και πέρα αισθάνομαι ευλογημένος που σε όλη αυτή τη διαδρομή μου είχα την ευκαιρία να έχω μεγάλους συμπαίκτες στην ομάδα με κορυφαίο τον Κώστα Νεστορίδη. Τον είχα πρωτοσυναντήσει παιδί στο Κάιρο όταν ήρθε για φιλικό η εθνική Ελλάδος και έπαιξε με την αντίστοιχη της Αιγύπτου. Η μοίρα μας έφερε μετά από λίγα χρόνια συμπαίκτες στη Μελβούρνη στην Ελλάς. Ήταν μεγάλη τιμή που τον γνώρισα και που παίξαμε μαζί. Θεωρώ ότι ο ερχομός του με τον διπλό ρόλο του παίκτη-προπονητή, ήταν η σημαντικότερη μεταγραφική επιτυχία για τον σύλλογο εκείνη την εποχή. Απόλυτο σεβασμό για τη σπουδαιότητά τους, έχω επίσης στον Τζίμη Πυργολιό και τον Αντρέα Ρούσση που ήρθαν από τον Παναθηναϊκό, και έδωσαν τα μέγιστα για την ομάδα, τον Ernie Ackerley και τον Τάκη Μανταράκη που έφυγαν από τη ζωή πρόσφατα, τον Γιαννέλο Μαργαρίτη, τον Μπούλη Καμπουρόπουλο, τον Τάκη Ξανθόπουλο, τον John Bedford, τον Ted Smith και, επίσης, τα πρώτα παιδιά της Ελλάς Ιορδάνη Ιερμειάδη, Γιώργο Παπαδόπουλο και Στράτο Καλογήρου.
1973: Ο Μιχάλης Μανδάλης με τη φανέλα της Hakoah στην απονομή του Dockerty Cup
Είχα την τύχη, επίσης, να έχω συμπαίκτη τον Attila Abonyi στην Melbourne Hungaria. Θέλω να αναφερθώ και σε αμυντικούς αντίπαλους, παίκτες που δυσκόλεψαν πολύ την προσπάθειά μου, όπως ο Dick Van Alphen της Wilhelmina, ενώ θαύμαζα για το αγωνιστικό τους πάθος, τους Μάρκο Καραπάτσο και Δημήτρη Κριαρή από τον Αλέξανδρο, τον Οδυσσέα Κόκκινο που έπαιξε και στις δύο μεγάλες ομάδας και τον Branko Buljevic της Footscray Just.
Όσο για τους προπονητές, δεν υπάρχουν λόγια για τον σπουδαίο Μανώλη Πουλακάκη. Ήταν ένας άνθρωπος που ήρθε και αυτός από την Αίγυπτο, με τεράστιες για την εποχή εκείνη γνώσεις και είχε κερδίσει τον απόλυτο σεβασμό των Αυστραλών. Ο Κώστας Νεστορίδης που πέρα από την ποδοσφαιρική του αξία έδειξε ότι είχε ικανότητα και στην προπονητική. Επίσης, σημαντικοί υπήρξαν για μένα ο Ron Suecki, που πέρασε και αυτός από την Ελλάς, o Sam Myers στη Hakoah και ο Billy Walls από την Melbourne Hungaria».
Γιατί δεν βγαίνουν ταλέντα σήμερα, όπως τότε;
«Ταλέντα υπάρχουν αλλά δεν υπάρχει σωστός προγραμματισμός. Το εθνικό πρωτάθλημα έχει στηθεί λάθος και την ίδια στιγμή τα πρωταθλήματα NPL της χώρας δεν έχουν υποστήριξη από το FFA. Το A’ League είναι καταστροφή για την Αυστραλία και τα μελλοντικά ταλέντα. Είναι ένα κλειστό πρωτάθλημα δέκα ομάδων χωρίς μεγάλο ενδιαφέρον καθώς δεν υπάρχει σύστημα προβιβασμού–υποβιβασμού, με γερασμένους παίκτες και αρκετούς που έρχονται από το εξωτερικό. Στη δική μας εποχή ήρθαν ποδοσφαιριστές από τον ευρωπαϊκό χώρο με τεράστια γνώση και όταν αργότερα έγιναν προπονητές ξεφύτρωσαν «διαμάντια». Αυτή η τακτική που, δυστυχώς, έχει υποστηρίξει η Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία της χώρας, είχε ως αποτέλεσμα την κατάρρευση σχεδόν της Εθνικής Αυστραλίας και να είστε σίγουροι ότι σε αυτό δεν φέρει ευθύνη ο Άγγελος. Η αιτία του κακού είναι ότι ξεχάσαμε να αξιοποιούμε ταλέντα και να τους δίνουμε την ευκαιρία να παίξουν σε υψηλό επίπεδο.
Αντίθετα με τους άντρες, βλέπω πρόοδο στο γυναικείο ποδόσφαιρο και αυτό γιατί δίνονται ευκαιρίες. Εκεί υπάρχει χώρος μόνο για κορίτσια από την Αυστραλία ενώ θεωρώ ότι και στα πολιτειακά πρωταθλήματα υπάρχει αξιόλογο επίπεδο.
Την ίδια στιγμή διαφωνώ για το υψηλό κόστος που έχει η συμμετοχή του κάθε παιδιού. Είναι αδύνατον για μία οικογένεια με δύο και τρία παιδιά να ανταποκριθεί και γνωρίζω γονείς που δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν… δυστυχώς. Σε αυτό φέρνει ευθύνη η Πολιτεία που υποτίθεται ότι στηρίζει τον αθλητισμό, αλλά όχι αρκετά το ποδόσφαιρο, και η Ομοσπονδία που το επιτρέπει. Το ποδόσφαιρο δεν είναι business και θα έπρεπε το κόστος να είναι πολύ πιο μικρό, ώστε να μπορούν όλα τα παιδιά να ασχοληθούν με αυτό».
Πρόσφατα η γυναικεία Ελλάς κατέκτησε το πρωτάθλημα Βικτώριας. Πού οφείλεται αυτή η επιτυχία;
«Στην ποδοσφαιρική γνώση που την κατέχει καλά η Gabriella Giuliano, η οποία μεγάλωσε στο ποδόσφαιρο χάρη στον πατέρα της Γιαννέλο Μαργαρίτη που υπήρξε μεγάλος παίκτης και προπονητής. Σε χρόνο ρεκόρ έχει γίνει σωστός προγραμματισμός ενώ καθοριστικό ρόλο έπαιξε η παρουσία του προπονητή Σωκράτη Νικολαΐδη και του βοηθού του Jorge Leon. Βλέπω ακόμα μεγαλύτερο μέλλον σε αυτή την ομάδα και αυτό γιατί την κατευθύνουν σωστά άτομα. Η μεγαλειώδης παρουσία της Lisa De Vanna και της Melina Ayres που έχει λαμπρό μέλλον μπροστά της, σε συνδυασμό με τις υπόλοιπες κοπέλες, την Natalie Martineau, την Τίφανι Ηλιάδη, την Caitlin Greiser, την αρχηγό Alex Cheal, την Αντωνία Νιτερού, έφεραν λάμψη στον ελληνικό σύλλογο».
Πώς είδες την φετινή παρουσία της αντρικής Ελλάς;
«Εξαιρετική… μπορώ να πω, η ομάδα έκανε θαυμάσια πορεία στο FFA Cup. Η παρουσία του κόσμου ήταν επίσης συγκλονιστική. Τα παιδιά παρά τη βαριά ήττα, έπαιξαν θαυμάσια και χάρηκα όταν είδα να παίζουμε καλύτερα στο πρώτο μισό του δευτέρου ημιχρόνου. Μην ξεχνάμε ότι υπάρχει μεγάλη διαφορά δυναμικότητας. Η Sydney FC έχει πλήρες επαγγελματικό σχήμα με καθημερινές προπονήσεις, ενώ εμείς βασιζόμαστε μόνο στο αγωνιστικό πάθος των παιδιών, που χρειάζεται να δουλεύουν παράλληλα για τα προς το ζην. Έπαιξαν σαν ήρωες και αξίζουν σε όλους πολλά συγχαρητήρια».
– Η συνάντηση με τον Μιχάλη Μανδάλη έγινε στο καφέ εστιατόριο Vanilla Lounge στο Oakleigh. Οφείλω ένα ευχαριστώ στον Αντώνη και Σταματία Τσώνη και την οικογένεια Σπανού, για την φιλοξενία, ιδιαίτερα στον Αντώνη που με βοήθησε στη συλλογή στοιχείων, και τον φωτογράφο του “Νέου Κόσμου”, Κώστα Ντεβέ, για τη σημαντική συμβολή του.
