Τον Ιούλιο του 1983, απαρχές της πολιτικής του «Πολυπολιτισμού» της κυβέρνησης Γουίτλαμ, ο επίσημος αυστραλιανός κυβερνητικός φορέας για τις Τέχνες Australia Council for the Arts, συγκάλεσε διήμερο παναυστραλιανό συνέδριο στο Σίδνεϊ, με εκπροσώπους πολιτιστικών φορέων μειονοτήτων, προκειμένου να συζητηθεί το θέμα προώθησης της πολυπολιτισμικής λογοτεχνίας. Από την ελληνική παροικία της Αυστραλίας κλήθηκαν μόνο δύο άτομα: Ο πανεπιστημιακός και συγγραφέας Δρ Γιάννης Βασιλακάκος και ο ποιητής Δημήτρης Τσαλουμάς. Ο τελευταίος, για άγνωστους λόγους, δεν ανταποκρίθηκε στην πρόσκληση, και έτσι συμμετείχε μόνο ο πρώτος. Ας σημειωθεί ότι και οι δύο ήταν τότε εμβληματικές μορφές της μεταναστευτικής λογοτεχνίας, καθώς ο Τσαλουμάς, την ίδια χρονιά, είχε κερδίσει το περιώνυμο λογοτεχνικό βραβείο National Book Council Award (για τη συλλογή του «Το Παρατηρητήριο»), ενώ ο Βασιλακάκος είχε βραβευθεί με κρατικές χορηγείες για το θεατρικό μπεστ σέλερ του «Η Ταυτότητα» που διδασκόταν στη δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση και είχε πουλήσει χιλιάδες αντίτυπα. Εξού και κλήθηκε να καταθέσει την εισήγησή του για το Πολυπολιτισμικό Θέατρο υπό την ιδιότητα του θεατρικού συγγραφέα. Τριάντα τέσσερα χρόνια αργότερα, το κείμενο αυτής της ιστορικής εισήγησης δημοσιεύεται, για πρώτη φορά, σε ελληνική μετάφραση.

«ΤΟ ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΗΝ ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ»

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ: Η παρούσα εισήγηση είναι ένα αδρομερές περίγραμμα ορισμένων προβληματισμών όλων όσων από εμάς έχουν εργασθεί στο εθνοτικό θέατρο κατά την τελευταία περίπου δεκαετία. Η ιδέα του «πολυπολιτισμού», από την καθιέρωση του όρου κι εντεύθεν, έχει δεχθεί πολλές ερμηνείες. Το θέατρο μάς παρέχει ένα πρακτικό πεδίο όπου μια γόνιμη ανταλλαγή πολιτισμών, από τους πολλούς που υπάρχουν σ’ αυτή τη χώρα, μπορεί να γίνει πραγματικότητα. Ευελπιστούμε ότι το συνέδριο αυτό θα ανταποκριθεί στα ζητήματα που θίγει αυτή η σύντομη εισήγηση, και θα ακολουθήσει η διερεύνηση των προτάσεών μας με συζήτηση και ερωτήσεις.

ΥΠΟΒΑΘΡΟ – ΣΚΕΠΤΙΚΟ

Ο χώρος του θεάτρου είναι ενδεχομένως εκείνος, όπου μια συνεργασία μεταξύ της φιλοξενούσας κουλτούρας και των εθνοτικών κοινοτήτων της Αυστραλίας μπορεί να οδηγήσει σε μια γόνιμη ανταλλαγή και κατανόηση μεταξύ των δύο. Λόγω της πρακτικής φύσης του, το θέατρο είναι μια καλλιτεχνική μορφή, διαφορετική από τις άλλες, η οποία μπορεί να κομίζει νέες εμπειρίες στο ευρύτερο κοινό.

Μολονότι κάποιες προσπάθειες έχουν γίνει πρόσφατα προκειμένου να ενθαρρύνουν εθνοτικούς συγγραφείς να δημιουργήσουν έργα σε εθνοτικές γλώσσες, αυτό αποτελεί ένα απειροελάχιστο μόνο δείγμα τού πώς η συνεισφορά του ταλέντου της εθνοτικής Αυστραλίας μπορεί να συμβάλλει στο γενικότερο πλαίσιο της αυστραλιανής τέχνης.

Πιστεύουμε ότι πολλά περισσότερα μπορούν να γίνουν προκειμένου να ενθαρρυνθούν και οι εθνοτικές αλλά και οι μη εθνοτικές συνιστώσες της αυστραλιανής κουλτούρας μας. Τα μέλη της εθνοτικής κοινότητας μπορούν να ενθαρρυνθούν να εκτιμήσουν και κατανοήσουν τόσο τις εμπειρίες τους ως νεοφερμένοι σ’ αυτή τη χώρα, καθώς και τη συνάντησή τους με τα άλλα μέλη της πολυπολιτισμικής μας κοινότητας. Μη εθνοτικές ομάδες μπορούν επίσης να ενθαρρυνθούν να εκτιμήσουν και κατανοήσουν τη μεταναστευτική εμπειρία και την επικείμενη συνεισφορά των μεταναστών στην ολότητα της αυστραλιανής κουλτούρας.

Οι παρακάτω είναι μερικές προτάσεις για το πώς μπορεί να βοηθηθεί το θέατρο να προσφέρει το μέσον εκείνο δια του οποίου αυτή η ανταλλαγή και κατανόηση των πολιτισμών μπορεί να λάβει χώρα:

1. Μια βασική ανάγκη είναι η συνεχής στήριξη του εθνοτικού θεάτρου από τη φιλοξενούσα κοινότητα. Εκτός από τη διάθεση δημόσιων χώρων, όπως θέατρα για την παρουσίαση εθνοτικών παραγωγών, προτείνουμε όπως: (α) οι εθνοτικοί θεατρικοί συγγραφείς να ενθαρρύνονται να γράφουν στη δική τους γλώσσα και κατόπιν να μεταφράζουν τα έργα τους στην αγγλική& (β) οι εθνοτικοί θεατρικοί συγγραφείς οι οποίοι επιλέγουν – για οιονδήποτε λόγο – να γράφουν στην αγγλική αντί στη μητρική τους γλώσσα να ενθαρρύνονται, επίσης, να παρουσιάζουν το έργο τους.

2. Ένας τομέας που δεν έχει προσεχθεί ιδιαίτερα όσον αφορά την παροχή επιχορηγήσεων, είναι αυτός των αυστραλιανών θεατρικών έργων που έχουν γραφεί στην αγγλική. Αυτά τα θεατρικά έργα, εάν μεταφραστούν και παρουσιασθούν στις εθνοτικές γλώσσες της κοινότητάς μας, θα προσφέρουν μια τεράστια προοπτική στην εξοικείωση μελών της μεταναστευτικής μας κοινότητας, με αυτή της φιλοξενούσας κουλτούρας. Πιστεύουμε ότι δεν αρκεί απλώς να ενθαρρύνονται άτομα να γράφουν στις εθνοτικές γλώσσες για να συνεισφέρουν. Εξίσου σημαντική είναι και η ενθάρρυνση της ευρύτερης μεταναστευτικής κοινότητας να κατανοήσει πτυχές της αυστραλιανής κουλτούρας που δεν είναι άμεσα συνδεδεμένες με τη μεταναστευτική εμπειρία. Θεωρούμε ότι αυτό θα εγκαινιάσει μια σημαντική εφαρμογή του όρου «πολυπολιτισμός», νοηματοδοτώντας τον.

3. Μια πρακτική παράμετρος της δεύτερης πρότασης θα ήταν η ενθάρρυνση συνεργασίας μεταξύ καθιερωμένων αυστραλιανών θεατρικών θιάσων – επαγγελματικών ή ερασιτεχνικών – και εθνοτικών θεατρικών ομάδων. Κάποιες πλευρές αυτής της συνεργασίας θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν δίγλωσσες εκδοχές θεατρικών έργων όπου, ωστόσο, η σκηνοθεσία, το ανέβασμα ενός έργου, ακόμη και η χρήση του θεατρικού χώρου θα μπορούσαν να μοιράζονται. Τα έργα θα μπορούσαν να είναι είτε αυστραλιανά, μεταφρασμένα σε εθνοτικές γλώσσες, είτε το αντίθετο.

4. Μια άλλη πρακτική πλευρά στη δεύτερη πρόταση θα μπορούσε να είναι η ενθάρρυνση συνεργασίας μεταξύ θεατρικών συγγραφέων. Αυστραλοί και εθνοτικοί θεατρικοί συγγραφείς θα μπορούσαν να συνεργασθούν γόνιμα για να γράψουν είτε στην αγγλική είτε στις γλώσσες μειονοτήτων και να παράξουν τέτοια δίγλωσσα θεατρική έργα, καθώς θα προσφέρονταν για παραγωγή, όπως προτείνεται στην τρίτη πρόταση.

5. Η ίδρυση μιας ένωσης θεατρικών συγγραφέων πρέπει να ενθαρρυνθεί προκειμένου να διευκολύνει τα όσα προτείνονται στην τρίτη και τέταρτη πρόταση. Μέσω των ενώσεων θα μπορούσαν να διοργανωθούν θεατρικοί διαγωνισμοί για να αποτιμάται και αξιοποιείται το ταλέντο νέων εθνοτικών και μη εθνοτικών συγγραφέων.

6. Για να γίνει οποιαδήποτε από τις παραπάνω προτάσεις πραγματικότητα, χρειάζεται να υλοποιηθεί η ίδρυση θεατρικών χώρων. Οι τελευταίοι θα λειτουργούν ως χώροι συνάντησης και για τους Αυστραλούς και για τους μετανάστες θεατρικούς συγγραφείς, ως θέατρα που θα δοκιμάζουν και θα παρουσιάζουν έργα γραμμένα απ’ αυτούς του συγγραφείς, και γενικά ως έδρες οιασδήποτε πολυπολιτισμικής ανταλλαγής στο χώρο των θεατρικών τεχνών.*

*Ο Γιάννης Βασιλακάκος είναι πανεπιστημιακός, διδάκτωρ Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Μελβούρνης, και συγγραφέας. Το τελευταίο του βιβλίο τιτλοφορείται: «Τα Αμαρτύρητα: Σχέδιο Βιογραφίας του Βασίλη Βασιλικού» (εκδ. Οδός Πανός, Αθήνα 2016).