Πριν από λίγες εβδομάδες ο “Νέος Κόσμος” δημοσίευσε γνωστοποίηση του Γενικού Προξενείου της Ελλάδας στη Μελβούρνη, σύμφωνα με την οποία, με κοινή απόφαση του Υπουργείου Εσωτερικών, Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, και του Υπουργείου Εξωτερικών, στην Ελλάδα καθιερώθηκε η 9η Φεβρουαρίου ως «Ημέρα Μνήμης του Διονυσίου Σολωμού», ο οποίος γεννήθηκε στις 8 Απριλίου 1798 και πέθανε στις 9 Φεβρουαρίου 1857.
Δεδομένου ότι ο Διονύσιος Σολωμός είναι ο Εθνικός Ποιητής της Ελλάδας, καθότι οι δύο πρώτες στροφές του ποιήματός του «Ύμνος εις την Ελευθερίαν» είναι ο Εθνικός Ύμνος της Ελλάδας, σκέφτηκα από τη στήλη αυτή να αναφερθώ στη ζωή του κατ’ αρχήν, και στη συνέχεια σε πτυχές του έργου του, στο πλαίσιο της νεοελληνικής λογοτεχνίας.
Ο Διονύσιος Σολωμός αναγνωρίζεται ως ο μεγαλύτερος Έλληνας ποιητής του 19ου αιώνα. Υπήρξε ηγέτης της Επτανησιακής Σχολής, και εισηγητής του νεοελληνικού έμμετρου λόγου, ο οποίος ουσιαστικά άρχισε με τον Κάλβο και αυτόν.
Επιπρόσθετα, ο Σολωμός είναι από τους πρώτους ποιητές στη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία που χρησιμοποίησαν τη λαϊκή μας γλώσσα, τη δημοτική, στο ποιητικό και πεζογραφικό τους έργο.
Γεννήθηκε στη Ζάκυνθο το 1798 και πέθανε στην Κέρκυρα το 1857. Ο πατέρας του, Νικόλαος Σολωμός, κρητικής καταγωγής, ήταν πλούσιος άρχοντας και κόμης στη Ζάκυνθο.
Μετά από τον θάνατο της γυναίκας του ο Νικόλαος Σολωμός παντρεύτηκε την πρώην υπηρέτρια της οικογένειάς του, και μητέρα των παιδιών του Διονύσιου και Δημήτριου, στα οποία άφησε τη μεγάλη περιουσία του.
Το 1808, ο Διονύσιος, σε ηλικία δέκα χρονών, συνοδευόμενος από τον οικοδιδάσκαλό του, καθολικό αββά Σάντο Ρόσσι, πήγε στην Ιταλία, και λίγα χρόνια αργότερα πήρε το απολυτήριό του από το Λύκειο της Κρεμόνας. Στη συνέχεια γράφτηκε στο πανεπιστήμιο της Πάβιας, από το οποίο αποφοίτησε με το πτυχίο της Νομικής, αν και μετέπειτα δεν εξάσκησε το επάγγελμα του δικηγόρου, καθότι η λογοτεχνία ήταν το κύριο ενδιαφέρον του.
Καθώς ο Σολωμός την περίοδο εκείνη μιλούσε θαυμάσια την ιταλική γλώσσα, ενώ οι γνώσεις του της ελληνικής ήταν πολύ περιορισμένες, τα πρώτα ποιήματά του τα έγραφε στην ιταλική. Σε αυτό συνέβαλε και το γεγονός ότι στην Ιταλία είχε γνωριστεί με γνωστά ονόματα της ιταλικής λογοτεχνίας, και εξοικειώθηκε με την ευρύτερη ευρωπαϊκή λογοτεχνία από μεταφράσεις στην ιταλική γλώσσα.
Στην Ιταλία έζησε τον αγώνα των Ιταλών να απελευθερωθούν από τον αυστριακό ζυγό, γεγονός το οποίο λίγα χρόνια αργότερα το παραλλήλισε με την Επανάσταση του 1821 στην Ελλάδα κατά των Τούρκων. Στην Ιταλία επίσης συνειδητοποίησε την ποιητική του κλίση, και άρχισε να γράφει στα ιταλικά τα πρώτα του ποιήματα.
Το 1818, σε ηλικία 20 ετών, ο Σολωμός επέστρεψε στην Ζάκυνθο. Τα δέκα χρόνια που έζησε στην Ιταλία τον είχαν επηρεάσει βαθύτατα, και μετά την επιστροφή του στην Ζάκυνθο συνέχισε να γράφει στην ιταλική γλώσσα.
Παράλληλα όμως άρχισε να μελετά τα δημοτικά τραγούδια και την κρητική λογοτεχνία, ενώ δειλά – δειλά, έγραφε και τα πρώτα του ποιήματα στα ελληνικά. Ωστόσο η στιγμή που άλλαξε τη ροή του συγγραφικού του έργου, ήταν η συνάντησή του με τον Σπυρίδωνα Τρικούπη.
Τον Νοέμβριο του 1822 ο Σπυρίδων Τρικούπης, λόγιος, επαναστάτης, πολιτικός, και κατά περιόδους Πρωθυπουργός της Ελλάδας, επισκέφθηκε τη Ζάκυνθο, και ζήτησε να γνωρίσει τον Δ. Σολωμό. Στη συνάντησή τους ο Σολωμός του διάβασε ένα ποίημά του γραμμένο στην ιταλική γλώσσα. Για ένα διάστημα ο Τρικούπης παρέμεινε σιωπηλός, και μετά είπε στον Σολωμό: «Η ποιητική σας ιδιοφυΐα σάς επιφυλάσσει μια διαλεχτή θέση στον ιταλικό Παρνασσό. Αλλά οι πρώτες θέσεις εκεί είναι πιασμένες. Ο ελληνικός Παρνασσός δεν έχει ακόμη τον Δάντη του».
Την πρώτη λογοτεχνική-κριτική παρουσίαση του ποιήματος «Ύμνος εις την Ελευθερίαν» την έκανε ο Σ. Τρικούπης, και δημοσιεύθηκε στις στήλες της «Γενικής Εφημερίδας της Ελλάδας» στις 21 Οκτωβρίου 1825.
Ο ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ ΣΤΗΝ ΚΕΡΚΥΡΑ (1828-1857)
Η διένεξη του Διονύσιου με τον αδερφό του Δημήτριο για την περιουσία του πατέρα τους φαίνεται να ήταν ο κύριος λόγος που τον έκανε να αποφασίσει να εγκαταλείψει τη Ζάκυνθο, και να μετακομίσει στην Κέρκυρα το 1828.
Η Κέρκυρα την εποχή εκείνη ήταν ένα σημαντικό πνευματικό κέντρο. Εκεί βρέθηκε στο επίκεντρο ενός κύκλου ποιητών και πνευματικών ανθρώπων με μεγάλη μόρφωση, με προοδευτικές και φιλελεύθερες ιδέες, με αυστηρές αξιώσεις από την τέχνη, και με φιλοδοξίες για μια αναγέννηση της Νεοελληνικής Γραμματείας. Πρόκειται για τον κύκλο που είχε δημιουργήσει την Επτανησιακή Σχολή, στην οποία είχε συμβάλει σημαντικά ο Σολωμός, και η οποία αποτελεί μια σημαντική περίοδο στην εξέλιξη της νεοελληνικής λογοτεχνίας, δεκαετίες πριν η Αθήνα αναδειχθεί σε πνευματικό κέντρο της Ελλάδας.
Η Επτανησιακή Σχολή ακολούθησε το ρεύμα του ρομαντισμού, και παρουσίασε κυρίως ποιητικά έργα. Η γλώσσα που χρησιμοποιούσαν οι λογοτέχνες της Επτανησιακής Σχολής ήταν η δημοτική, γεγονός που συμφωνούσε με τη γλώσσα των ελληνικών ποιημάτων του Σολωμού.
Κατά την παραμονή του στην Κέρκυρα ο Σολωμός μελέτησε σε βάθος τα δημοτικά και τα κλέφτικα τραγούδια, καθώς και έργα της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, τα οποία μελέτησε σε ιταλικές μεταφράσεις.
Μολονότι τα έργα που επεξεργάστηκε ο Σολωμός στην Κέρκυρα έμειναν στην πλειονότητά τους ανολοκλήρωτα, και το καθένα εγκαταλειμμένο σε διαφορετικό βαθμό σύνθεσης, στο σύνολό τους πιστοποιούν το ποιητικό και γλωσσικό επίτευγμά του.
Κατά την παραμονή του στην Κέρκυρα ξαναδούλεψε το ποίημα «Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι», και ένα καινούριο σχεδίασμα προέκυψε από τη νέα επεξεργασία, όπως φαίνεται στο ακόλουθο απόσπασμα:
Στέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα και κλαίει:
Έρμο τουφέκι σκοτεινό, τι σ’ έχω ‘γω στο χέρι,
Οπού μου έγινες βαρύ κι ο Αγαρηνός το ξέρει.
Αναμφίβολα, η ποίηση του Σολωμού κατά τη διάρκεια της διαμονής του στην Κέρκυρα, σε σύγκριση με την προηγούμενη ποίησή του, είναι περισσότερο στοχαστική, σχεδόν φιλοσοφική, μολονότι κατά κανόνα έχει ως κύρια θέματα πραγματικά ή και ιστορικά γεγονότα. Βέβαια από την ποίηση εκείνη δεν λείπουν θέματα και τεχνοτροπία που παρατηρούνται στα ποιήματα της ζακυνθινής περιόδου, όπως η δοκιμασία, η ταπεινότητα και το ηθικό μεγαλείο του ανθρώπου, η εσωτερική ελευθερία, η αυτογνωσία, η ενότητα του σύμπαντος και η αρμονία, η αλήθεια, κ. ά.
Κατά τα τελευταία χρόνια της διαμονής του στην Κέρκυρα ο Σολωμός αντιμετώπισε σοβαρά προβλήματα υγείας, και μετά από αλλεπάλληλες εγκεφαλικές συμφορήσεις απεβίωσε την 21η Νοεμβρίου 1857.
Ο Σολωμός ήταν τόσο δημοφιλής στην Κέρκυρα, ώστε όταν μαθεύτηκε ο θάνατός του όλοι τον θρήνησαν. Το θέατρο της Κέρκυρας έκλεισε, η Ιόνια Βουλή σταμάτησε τις εργασίες της και αποφάσισε να γίνει δημόσιο το πένθος για τον ποιητή.
Δύο χρόνια αργότερα, το 1859, κυκλοφόρησαν σε έναν τόμο τα έργα του Διονύσιου Σολωμού με τον τίτλο «ΑΠΑΝΤΑ ΤΑ ΕΥΡΙΣΚΟΜΕΝΑ» με φροντίδα, αλλά και τα εκτενή «Προλεγόμενα» από τον Ιάκωβο Πολυλά, στενό φίλο του Σολωμού.
Ο Ι. Πολυλάς, όταν ανέλαβε να εκδώσει το έργο του Δ. Σολωμού, είχε αντιμετωπίσει μεγάλες δυσκολίες. Χρειάστηκε να συγκεντρώσει και να ταξινομήσει τα γραπτά κείμενα του Σολωμού, συχνά δυσανάγνωστα, για να παρουσιάσει ένα έργο όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωμένο και νοηματικά συνεκτικό και αυτοτελές.
Ο Κ. Θ. Δημαράς, στο βιβλίο του «Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας», Ίκαρος 1968, μεταξύ άλλων έγραψε και τα ακόλουθα για τον Δ. Σολωμό:
«Τον Φεβρουάριο του 1857 ο Σολωμός βρήκε την ανάπαυσή του στους κόλπους του δημιουργού. Όπως ο καλός υπηρέτης, είχε δουλέψει το τάλαντό του και άφηνε πολλαπλάσια απ’ όσα είχε βρει: οι προσπάθειες των προγενεστέρων φαίνονται δοκιμές μπροστά στις επιτεύξεις του.
{…} Κληροδότησε την ποίηση στην Ελλάδα, έδωσε στην πατρίδα του τη φωνή που της άξιζε, και σύνθεσε για πρώτη φορά σε ενότητα την ελληνική ποιητική παράδοση.
{…} Εκείνο που προέχει, είναι μια έμπνευση βγαλμένη σταθερά από την πείρα της ζωής: έξαρση αδιάκοπη, από την ωριμότητα και πέρα, αλλά πάντα στηριγμένη επάνω στην πραγματικότητα… Όλη του η ζωή στάθηκε μια αδιάκοπη προσπάθεια για την τελείωση του έργου του, όπως το μαρτυρούν οι αλλεπάλληλες επεξεργασίες που έκανε είτε σε μονωμένους στίχους, είτε σε πιο μεγάλες ενότητες, είτε σε ολόκληρες συνθέσεις».
Την ερχόμενη εβδομάδα θα αναφερθώ σε κάποια συγκεκριμένα ποιήματα του Διονύσιου Σολωμού, και σε απόψεις διακεκριμένων κριτικών για το έργο του.
