Παρέκβαση: Φίλοι και φίλες. Δεν γράφω για να γίνω αρεστός. Μπορώ να χαϊδεύω όσα αφτιά θέλετε και να εισπράττω ευλογίες. Όμως δεν είναι αυτή η δουλειά μου. Η δουλειά μου είναι να δείξω στον φιλομαθή Αναγνώστη πώς να κοιτά στα μάτια την Ιστορία με ψυχραιμία και να μην τη φοβάται. Τέλος παρέκβασης.
Ο Διογένης Λαέρτιος μεταφέρει πληροφορία ότι ο Αριστοτέλης ψεύδιζε («τραυλός την φωνήν»), είχε λιπόσαρκα σκέλη («ισχνοσκελής»), μικρούτσικα μάτια («μικρόμματος»), φορούσε επίσημα ρούχα και δαχτυλίδια («εσθήτι επισήμω χρώμενος και δακτυλίοις») και κούρεμα καλό («Βίοι φιλοσόφων» 5.1).
Είκοσι χρόνια σπούδαζε στην Ακαδημία του Πλάτωνα και θεωρούνταν ο «γνησιώτατος τῶν Πλάτωνος μαθητῶν». Όταν ο γερο-Πλάτωνας όρισε διάδοχο και σχολάρχη της Ακαδημίας τον ανιψιό του (από αδερφή) Σπεύσιππο, ο Αριστοτέλης πικράθηκε. Παράτησε τη σχολή με τον Πλάτωνα ν’ αντιδρά: «Ο Αριστοτέλης μάς κλώτσησε όπως τα μικρά πουλάρια όταν γεννηθούν κλωτσούν τη μάνα τους» («Αριστοτέλης ημάς απελάκτισε καθαπερεί τα πωλάρια γεννηθέντα την μητέρα», ό.π. 5.2).
Καλεσμένος από τον Μακεδόνα βασιλιά Φίλιππο Β’, ανέλαβε να μορφώσει τον 13χρονο Αλέξανδρο, μέχρι που το βασιλόπουλο έπιασε τα δεκάξι. Τότε ο Φίλιππος ανακήρυξε τον γιο του «ενήλικο» και ο Αλέξανδρος, ως αντιβασιλέας πλέον, αντικαθιστούσε τον πατέρα του, όταν εκείνος έλειπε σε εκστρατείες. ‘Όταν ο Φίλιππος πήγε να καταλάβει το Βυζάντιο, ο 16χρονος Αλέξανδρος κατέστρεψε τους Μεδάρους (όμορος θρακικός λαός), κυρίεψε την πόλη τους, έδιωξε τους Θράκες, μάζεψε εκεί μεικτό πληθυσμό και ονόμασε την πόλη Αλεξανδρούπολη (Πλούταρχος, «Αλέξανδρος» 9).
Ερώτημα: Πόσο επηρέασε ο Αριστοτέλης τον χαρακτήρα του Αλέξανδρου; Ελάχιστα έως καθόλου. Φαίνεται πως ο Σωκράτης (σε αντίθεση με τον Πρωταγόρα) είχε δίκαιο που υποστήριζε ότι η πολιτική αρετή δεν είναι διδακτή. Νωρίς ο Αλέξανδρος έδειξε πόσο άχρηστη ήταν γι’ αυτόν η φιλοσοφία.
Για να «ξεψαχνίσουμε» τον χαρακτήρα του Αλέξανδρου (προσπερνάμε για λίγο τα αναντίρρητα στρατιωτικά κι εκπολιτιστικά του επιτεύγματα), θα επικαλεστούμε δύο αρχαίες πηγές: τον Πλούταρχο και τον Αρριανό. Ξεκινάμε από τον πρώτο, ο οποίος μας παρουσιάζει μία επιτιμητική επιστολή τού Αλέξανδρου προς τον δάσκαλό του. Στην επιστολή αυτή ο Αλέξανδρος «κατσαδιάζει» τον Αριστοτέλη, επειδή ο Σταγειρίτης σοφός τόλμησε να δημοσιεύσει κάποιους ακροαματικούς (προφορικούς) λόγους.
Η ΕΠΙΣΤΟΛΗ
«Αλέξανδρος Αριστοτέλει ευ πράττειν. Ούκ ορθώς εποίησας εκδούς τους ακροαματικούς των λόγων. Τίνι γαρ δη διοίσομεν ημείς των άλλων, ει καθ’ ούς επαιδεύθημεν λόγους, ούτοι πάντων έσονται κοινοί; Εγώ δε βουλοίμην αν ταις περί τα άριστα εμπειρίαις ή ταις δυνάμεσι διαφέρειν. Έρρωσο» (ό.π. 7).
Δηλαδή: «Ο Αλέξανδρος εύχεται στον Αριστοτέλη να ευτυχεί. Δεν έπραξες σωστά που δημοσίευσες τους ακροαματικούς λόγους. Γιατί σε τι θα διαφέρουμε εμείς από τους άλλους, αν τα μαθήματα με τα οποία εμείς μορφωθήκαμε γίνουν κτήμα όλων; Εγώ θα ήθελα να υπερέχω των άλλων στη γνώση των αρίστων, παρά στη δύναμη. Υγίαινε».
Εδώ βλέπουμε έναν φιλόπρωτο Αλέξανδρο να ψέγει τον δάσκαλό του. Και τούτο επειδή θέλει η γνώση που έλαβε από τον Αριστοτέλη να κρατηθεί απόρρητη («φυλάττειν εν απορρήτοις»), προκειμένου να επιδείξει την μορφωτική πρωτιά του απέναντι στους άλλους. Αργότερα, θα θεωρήσει τον Αριστοτέλη ακόμη πιο ύποπτο: «ύστερον υποπτότερον έσχεν» (ό.π. 8).
ΤΡΑΓΙΚΑ ΑΣΤΟΧΗΜΑΤΑ
Οι Θηβαίοι επαναστατούν και ο Αλέξανδρος κατεβαίνει στη Θήβα με τον στρατό του. Αποτέλεσμα: Πάνω από έξι χιλιάδες Θηβαίοι πέφτουν νεκροί, τριάντα περίπου χιλιάδες (μαζί και γυναικόπαιδα) πωλούνται ως δούλοι και η πόλη ισοπεδώνεται («κατασκάψαι ες έδαφος»). Ένα μόνο σπίτι γλιτώνει – αυτό του ποιητή Πίνδαρου (ό.π. 11. Αρριανός, «Αλεξάνδρου ανάβαση» 1.7-9).
Ο πολύ αγαπητός φίλος του Αλέξανδρου Ηφαιστίων έχει πυρετό. Ο γιατρός Γλαύκος τού συνιστά δίαιτα. Όταν απομακρύνεται ο γιατρός, ο Ηφαιστίων στο πρόγευμά του καταβροχθίζει έναν ολόκληρο πετεινό («καταφαγών αλεκτρυόνα»), ρουφά μια μεγάλη φιάλη κρύο κρασί και τελικά πεθαίνει.
Ο Αλέξανδρος έξω φρενών διατάζει (σύμφωνα με περσικό έθιμο) να κουρέψουν όλα τα άλογα και τα μουλάρια («ίππους τε κείραι πάντας . . . και ημιόνους») σε ένδειξη πένθους και σταυρώνει τον δύσμοιρο γιατρό («ιατρόν ανεσταύρωσεν»), αν και ο φιλαλέξανδρος Αρριανός δεν πιστεύει σ’ αυτό το φρικτό έγκλημα, αλλά το πιστεύει ο Πλούταρχος.
Όμως ο Αλέξανδρος δεν σταματά εδώ: για ν’ απαλύνει το βαρύ πένθος του, βρίσκει παρηγοριά στον πόλεμο. Βγαίνει σε κυνήγι ανθρώπων («επί θήραν και κυνηγέσιον ανθρώπων»), καταστρέφει το έθνος των Κοσσαίων και σφάζει όλους τους ενήλικους («πάντας ηβηδόν αποσφάττων»). Ονομάζουν τη σφαγή αυτή «Ηφαιστίωνος εναγισμός», δηλ. θυσία για τον Ηφαιστίωνα.
Τέλος, ο Αλέξανδρος μεθυσμένος και πάνω σε άγρια λογομαχία σκοτώνει τον Κλείτο – τον άνθρωπο που του έσωσε τη ζωή στη μάχη του Γρανικού ποταμού. Στη λογομαχία αυτή ο Αλέξανδρος διαχωρίζει τους Έλληνες από τους Μακεδόνες, ρωτώντας: «Δεν σας φαίνεται ότι οι Έλληνες περπατούν ανάμεσα στους Μακεδόνες, όπως οι ημίθεοι ανάμεσα σε θηρία;» (Πλούταρχος. «Αλέξανδρος» 51-2).
ΣΧΟΛΙΟ
Όλοι γνωρίζουμε τα αναντίλεκτα επιτεύγματα του Μ. Αλέξανδρου. Όμως οφείλουμε να γνωρίζουμε και κάποια από τα μελανά σημεία του χαρακτήρα του. Δεν ξέρω αν ο Αριστοτέλης στα μάτια τού νεαρού μαθητή του διείδε έναν άνθρωπο σκληρό, δεισιδαίμονα, φιλέκδικο και ακρατοπότη, που κάποτε θα απαιτούσε (κατά τη βαρβαρική συνήθεια) να τον προσκυνούν οι Έλληνες και οι Μακεδόνες. Ίσως να το διείδε . . .
