Η Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 8 Μαρτίου από τις αρχές του 1900. H ημέρα αυτή είναι αφιερωμένη στα κοινωνικά, πολιτικά, οικονομικά και πολιτιστικά επιτεύγματα των γυναικών όλου του κόσμου, όπως επίσης και στην προώθηση της ισότητας των δικαιωμάτων και ευκαιριών μεταξύ των δύο φύλων.
Ωστόσο, είναι επίσης μια ημέρα που σηματοδοτεί και απευθύνει μια έκκληση για δράση σε ότι αφορά τις ανισότητες μεταξύ των φύλων, τόσο σε τομείς όπου το πρόβλημα είναι ολοφάνερο όσο και σε άλλους όπου αυτό είναι λιγότερο εμφανές. Για παράδειγμα, φέρνει στο προσκήνιο ζητήματα όπως την ίση αμοιβή των γυναικών, την πολιτική εκπροσώπηση, την βία και την σεξουαλική παρενόχληση κατά των γυναικών, για να αναφέρουμε μερικά μονό από τα προβλήματα αυτά.
Θα μπορούσε να πιστέψει κανείς ότι, από τις αρχές του 1900, οι γυναίκες έχουν αποκτήσει πραγματική ισότητα. Το ατυχές γεγονός είναι ότι ανισότητες εξακολουθούν να υπάρχουν και οι γυναίκες εξακολουθούν να μην αμείβονται εξίσου με τους άνδρες (και για να χρησιμοποιήσω ένα παράδειγμα, στο επάγγελμα του δικηγόρου, όπου οι γυναίκες που απασχολούνται σήμερα είναι περισσότερες από τους άνδρες δικηγόρους, το μισθολογικό χάσμα μεταξύ των δύο φύλων είναι σημαντικό και μάλιστα ένα από τα μεγαλύτερα μεταξύ όλων των επαγγελμάτων).
Επιπλέον, οι γυναίκες εξακολουθούν να μην αντιπροσωπεύονται κατά ίσο αριθμό στις επιχειρήσεις, στην πολιτική ή σε ανώτερες θέσεις στελεχών όπως στο δικαστικό σώμα, ως διευθύνοντες σύμβουλοι επιχειρήσεων ή σε διοικητικά συμβούλια εισηγμένων εταιρειών.
Και ενώ αυτή είναι η κατάσταση στον ανεπτυγμένο κόσμο, τρέμω και μόνο που σκέφτομαι τα βάσανα των γυναικών στις πατριαρχικές κοινωνίες και στα θεοκρατικά καθεστώτα.
Κατά σύμπτωση, στο σημερινό φύλο της εφημερίδας “The Age”, υπάρχει άρθρο από ένα περιοδικό της πόλης του Βατικανού το οποίο επικεντρώνονταν στην εκτεταμένη εκμετάλλευση των μοναχών για φθηνή ή δωρεάν εργασία στη ρωμαιοκαθολική εκκλησία, λέγοντας ότι, η ανδρική ιεραρχία θα πρέπει πλέον να σταματήσει να τις μεταχειρίζεται σαν ασήμαντες υπηρέτριες και περιγράφει τη σκλαβιά των καλογραιών που εργάζονται στο μαγείρεμα, στον καθαρισμό και στο σερβίρισμα των τραπεζιών των καρδινάλιων, των επισκόπων και των ιερέων.
Αν απλά και μόνο παρατηρήσουμε μερικές χώρες του ανατολικού ή του τρίτου κόσμου, εύκολα θα αντιληφθούμε τις ανισότητες που υπάρχουν εκεί, στην εκπαίδευση των γυναικών, στην υγεία και στην εναντίον τους βία. Και σε τούτες τις περιπτώσεις, οι συνθήκες για τις γυναίκες είναι ακόμη χειρότερες από αυτές των ανδρών:
1. Πράγματα που εμείς θεωρούμε δεδομένα, όπως η οδήγηση αυτοκινήτου, θεωρούνται παράνομα στη Σαουδική Αραβία.
2. Οι γυναίκες στο Αφγανιστάν δεν μπορούν να έχουν τραπεζικούς λογαριασμούς ή να περπατούν στο δρόμο χωρίς άνδρα συνοδό.
3. Σύμφωνα με έρευνες παγκόσμιων οργανισμών για τα ανθρώπινα δικαιώματα, εκτιμάται ότι, σχεδόν 9 στις 10 Αφγανές αντιμετωπίζουν σωματική, σεξουαλική και ψυχολογική βία και εξαναγκασμό σε γάμο. Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί σχετική υπόθεση αποζημίωσης λόγω θανατηφόρου εργατικού ατυχήματος ενός Αφγανού μετανάστη που χειρίστηκε το γραφείο μας. Ο άτυχος Αφγανός – εργάτης σε αγροτική εκμετάλλευση στη Βικτώρια – έχασε τη ζωή του κατά την εκτέλεση της εργασίας του. Μέρος της αποζημίωσης λόγω θανάτου που καταφέραμε να του επιδικαστεί, θα πρέπει να καταβληθεί στο 15χρονο κορίτσι στο οποίο ο Αφγανός είχε υποσχεθεί γάμο, πίσω στο Αφγανιστάν. Τότε ήρθαμε αντιμέτωποι με τα ακόλουθα θέματα: ήταν αδύνατο για την κοπέλα να λάβει οποιοδήποτε χρηματικό ποσό στο όνομά της και έτσι τα χρήματα έπρεπε να παραμείνουν εδώ σε τραπεζικό λογαριασμό καταπιστεύματος (trust account) ενώ η ίδια θα πρέπει να παντρευτεί τον αδελφό του θανόντος καθώς δεν θα μπορέσει ποτέ να παντρευτεί κανέναν άλλο επειδή θεωρείται ότι είναι «μεταχειρισμένο προϊόν», παρόλο που ποτέ της δεν είχε δει ούτε είχε συνευρεθεί με τον άνθρωπο που χάθηκε σε αυτό το ατύχημα.
4. Το ποσοστό των γυναικών που πεθαίνουν κατά τη διάρκεια της γέννας στη δυτική Αφρική είναι πολύ υψηλότερο από ό, τι για παράδειγμα στη Σουηδία. Οι γυναίκες εκεί παντρεύονται σε πολύ μικρή ηλικία, με αποτέλεσμα σοβαρότατες συνέπειες στη σωματική και ψυχική τους υγεία.
5. Και μια από τις πιο τρομακτικές καταστάσεις που έχω υπόψη μου και που συνεχίζουν να υπάρχουν, είναι ότι στην Κένυα τα κορίτσια εξακολουθούν να υφίστανται γυναικεία περιτομή προκειμένου να επιτύχουν να παντρευτούν και να μπορέσει η οικογένειά τους να εισπράξει κάποια προίκα. Πολλά είναι ακόμη τα κορίτσια που πεθαίνουν από λοιμώξεις οι οποίες προκαλούνται από τη χρήση βρώμικων εργαλείων κατά την περιτομή. Τα κορίτσια αυτά δεν έχουν σχεδόν καμία ελπίδα για εκπαίδευση.
Αλλά δεν είναι και τα πάντα αρνητικά. Δηλαδή δεν σημαίνει ότι δεν έχουν γίνει και μεγάλα βήματα βελτίωσης των συνθηκών ζωής των γυναικών, ιδίως μάλιστα στον δυτικό κόσμο.
Η ιστορία μας είναι γεμάτη από γυναίκες ακτιβίστριες και εκπροσώπους κοινωνικών ομάδων οι οποίες αγωνίστηκαν για τα δικαιώματα των γυναικών εκμεταλλευόμενες τις διάφορες θέσεις τους στα πολιτικά κόμματα, ιδρύοντας οργανισμούς, διαπρέποντας στον ακαδημαϊκό χώρο μέσω της έρευνας και των γραπτών τους και κάνοντας χρήση των μέσων ενημέρωσης, κατάφεραν να αλλάξουν τις απόψεις των ανθρώπων για τα κοινωνικά πράγματα και να προωθήσουν αλλαγές και νόμους που κλόνισαν το κατεστημένο.
Αυτές είναι γυναίκες στις οποίες εμείς οφείλουμε πολλά.
Το πιο σημαντικό επίτευγμα, κατά την άποψή μου, ήταν η κατάκτηση από τις γυναίκες του δικαιώματος ψήφου.
Η Νέα Ζηλανδία, το 1893, ήταν η πρώτη αυτοδιοικούμενη χώρα στον κόσμο όπου οι γυναίκες απέκτησαν δικαίωμα ψήφου στις κοινοβουλευτικές εκλογές και ακολούθησε η Αυστραλία (Κοινοπολιτεία)το 1902. (Οι πολιτείες της Αυστραλίας αναγνώρισαν επίσης το δικαίωμα ψήφου μεταγενέστερα, σε διαφορετικούς χρόνους).
Το δικαίωμα ψήφου για γυναίκες στη Σαουδική Αραβία δόθηκε μόλις το 2011.
Για μένα, η Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας μπορεί να σημαίνει διαφορετικά πράγματα για διαφορετικές γυναίκες, ανάλογα με τις ιδιαίτερες συνθήκες που βιώνουν – τον τόπο που ζουν, που εργάζονται, ποιες ανάγκες έχουν, ποιες είναι οι οικονομικές τους συνθήκες, ποια είναι η θρησκεία και ποιες οι πεποιθήσεις τους.
Έτσι λοιπόν, όταν η Angela Velos μου ζήτησε να μιλήσω σήμερα, δυσκολεύτηκα να σκεφτώ τι μπόρεσα να κάνω εγώ προσωπικά σε αυτόν τον τομέα, τί έχω πετύχει ή τι είναι εκείνο για το οποίο προσπάθησα και αγωνίστηκα για το οποίο η πλειοψηφία των γυναικών σε αυτή την αίθουσα δεν προσπάθησε και δεν αγωνίστηκε. Νομίζω πως εγώ έκανα ελάχιστα σε σύγκριση με εκείνες τις διάσημες γυναίκες που άλλαξαν την πορεία της ιστορίας ΑΛΛΑ πιστεύω πως με τον τρόπο μας όλοι έχουμε κάνει αλλαγές στη ζωή μας και στις ζωές των παιδιών μας και των εγγονών μας ή των γυναικών συγγενών γύρω μας, μέσα από τα μικρά επιτεύγματα μας στη ζωή, μέσα από τους μεμονωμένους αγώνες μας και -το σημαντικότερο- με το παράδειγμά μας.
Όπως πολλοί από εσάς, και εγώ μετανάστευσα στην Αυστραλία με τους γονείς μου. Ήμουν τότε έντεκα ετών και μπορώ να πω αρκετά τυχερή να έχω έναν πατέρα ο οποίος, παρόλο που ήταν ο αυστηρός πατριάρχης της οικογένειας, ενθάρρυνε τις τρεις κόρες του να αποκτήσουν εκπαίδευση, δεν επέβαλε γάμο σε καμία από μας και μας έδωσε την ελευθερία να κάνουμε τις επιλογές μας.
Όμως, όταν σκέφτομαι τη μητέρα μου γνωρίζω καλά ότι η ίδια δεν είχε πολλές ευκαιρίες στη ζωή της. Κατά την Μικρασιατική καταστροφή του 1922, όταν ήταν μόλις πέντε ετών και ορφανή από πατέρα, διέφυγε με την οικογένειά της από τη Σμύρνη. Η ακαδημαϊκή παιδεία της ήταν περιορισμένη και υπέφερε υπό την καταπιεστική κυριαρχία των μεγαλύτερων αδελφών της. Δεν είχε ποτέ την ελευθερία να κάνει οποιεσδήποτε επιλογές για τον εαυτό της και παρά το γεγονός ότι είχε έναν καλό και ευτυχισμένο γάμο και ο πατέρας μου ήταν ένας καλός σύζυγος, εκείνη ήταν πάντοτε εξαρτώμενη από αυτόν, ιδιαίτερα οικονομικά, δεδομένου ότι ποτέ δεν της επιτράπηκε να εργαστεί.
Αισθανόμουν ότι αυτή η έλλειψη ελευθερίας επιλογών «μέτρησε» πολύ πάνω της και δεν επιθυμούσε να συμβεί το ίδιο και στις κόρες της. Πίστευε ότι η “ελευθερία” έρχεται με την μόρφωση και μας ενθάρρυνε να μελετήσουμε και να εργαστούμε. Θυμάμαι ακόμα τα λόγια της: «πρέπει να μορφωθείτε και να μην εξαρτάστε από τον σύζυγό σας».
Χρησιμοποίησε επίσης κάτι που θεωρούσε σαν «αντίστροφη ψυχολογία» και συνέχισε να μου λέει «αν δεν μελετάς θα δουλέψεις σαν μοδίστρα. (Ακόμα δεν ξέρω γιατί σκέφτηκε ότι ήταν μια κακή δουλειά, εγώ νομίζω ότι μάλλον είναι μια μορφή τέχνης-ίσως η ίδια είχε κάποια κακή εμπειρία). Όπως ήταν φυσικό, τα λόγια αυτά είχαν μια βαθιά ψυχολογική επίδραση σε μένα πράγμα που εξηγεί γιατί συνέχισα να μελετώ και να σπουδάζω ασταμάτητα και να ολοκληρώσω τρία πανεπιστημιακά πτυχία και ένα μεταπτυχιακό δίπλωμα.
Αργότερα και όντας μητέρα και ταυτόχρονα σπουδάζοντας και εργαζόμενη, αρχικά στην Αυστραλο-Ελληνική Κοινωνική Πρόνοια και αργότερα στο νέο μας δικηγορικό γραφείο, οι δυσκολίες και οι αγώνες ήταν μέρος της καθημερινότητας μου. Είμαι βέβαιη ότι οι περισσότερες από εσάς έχουν παρόμοιες εμπειρίες που όμως ήταν διαφορετικής φύσης από αυτές που αντιμετωπίζουν καθημερινά στη ζωή τους οι γυναίκες στις χώρες που ανέφερα παραπάνω.
Για μένα, η οικονομική πραγματικότητα ήταν εκείνη την εποχή το θέμα που έπρεπε να αντιμετωπίσω. Έχοντας ένα μωρό σήμαινε ότι δεν θα μπορούσα να συνεισφέρω στο οικογενειακό εισόδημα. Δεν ήμουν σε θέση να εργαστώ επ’ αμοιβή , ούτε καν να βρω θέση μερικής απασχόλησης για να μπορώ φροντίζω και τα παιδιά μου. Θυμάμαι χαρακτηριστικά πως όταν υπέβαλα αίτηση πρόσληψης για κάποια θέση κοινωνικής εργασίας, ερωτήθηκα κατά την συνέντευξη αν σκόπευα να αποκτήσω παιδί. Εκείνη την εποχή υποπτευόμουν ότι ίσως ήμουν έγκυος και η απάντησή μου δεν ήταν θα πρέπει να ήταν πολύ πειστική. Περιττό να σας πω ότι τελικά δεν πήρα τη θέση αυτή. Από τότε έχουν επιτευχθεί αρκετές βελτιώσεις στον τομέα της ισότητας των φύλων στον χώρο εργασίας. Το 1984 τέθηκε σε ισχύ ο νόμος περί διακρίσεων λόγω φύλου, γεγονός που κατέστησε παράνομη τη διάκριση σε βάρος του ατόμου με βάση το φύλο, τον σεξουαλικό προσανατολισμό, την οικογενειακή κατάσταση, τις οικογενειακές ευθύνες ή επειδή είναι έγκυος. Τώρα βλέπουμε εργοδότες να παρέχουν μεγαλύτερη ευελιξία στις γυναίκες στο εργασιακό περιβάλλον, για παράδειγμα: σε περιπτώσεις εγκυμοσύνης, γονικής άδειας, επιστροφής στην εργασία κλπ. Φυσικά χρειάζεται να γίνει ακόμη περισσότερη δουλειά στον τομέα αυτό.
Ένας άλλος αγώνας, τον οποίο είμαι σίγουρη πως η πλειοψηφία από εσάς βίωσε όπως εγώ, που εργαζόμαστε ή σπουδάζαμε ενώ ήμασταν μητέρες και είχαμε την φροντίδα μικρών παιδιών, ήταν η ενοχές που αισθανόμαστε κάθε φορά που έπρεπε να αφήσουμε το παιδί ή τα παιδιά μας στη φροντίδα τρίτων.
Προσωπικά είχα την τύχη να έχω τόσο τη μητέρα μου όσο και τους γονείς μου που βοήθησαν όταν τα παιδιά ήταν πολύ μικρά. Ήξερα ότι τους φρόντιζαν καλά, ωστόσο ένιωθα ακόμα τεράστια ενοχή γιατί η μητέρα οφείλει να αναθρέψει τα παιδιά της, να τα διδάξει, να τα καθοδηγήσει και να απολαύσει κάθε ορόσημο της ζωής τους. Είχα κάνει μια επιλογή και ήμουν αρκετά τυχερή που είχα το δικαίωμα για επιλογές στη ζωή μου, επιλογή για σπουδές, επιλογή για εργασία, επιλογή για συμμετοχή στα κοινωνικά δρώμενα.
Περισσότερο απ’ όλα, αναγνωρίζω και εκτιμώ ιδιαίτερα το γεγονός ότι είχα την αμέριστη υποστήριξη της οικογένειάς μου. Κάτι παρόμοιο δεν συνέβαινε (και εξακολουθεί να μην συμβαίνει) για πολλές γυναίκες οι οποίες, λόγω έλλειψης οικογενειακής στήριξης ή λόγω της οικονομικής τους κατάστασης, έπρεπε να αφήνουν τα παιδιά τους σε τρίτους που δεν πληρούσαν τα κριτήρια για επαρκή φροντίδα των παιδιών ή που ζούσαν σε σκληρά περιβάλλοντα – και γνωρίζουμε πολύ καλά τα προγράμματα διακρίσεων που στο παρελθόν είχε η Αυστραλία σχετικά με τις κλεμμένες γενιές και τις μητέρες των Αβοριγίνων των οποίων τα παιδιά είχαν αφαιρεθεί από αυτές.
Ήμουν αρκετά τυχερή επειδή είχα κατανόηση και ενθάρρυνση από τους γονείς μου, υποστήριξη από τα πεθερικά μου αλλά κυρίως, έναν υποστηρικτικό και ενθαρρυντικό σύζυγο. Από την ημέρα που ήμασταν μαζί, ο Πασχάλης με ενθάρρυνε να κάνω αυτό που επιθυμούσα: να συνεχίσω τις σπουδές.
Θυμάμαι σαν να ήταν μόλις χθες, στο τέλος ενός από τα ακαδημαϊκά έτη, μια όμορφη ηλιόλουστη μέρα, ήμουν στο σπίτι προσπαθώντας να ολοκληρώσω κάποιο δοκίμιο και ο Πασχάλης πήγε με τα παιδιά στο πάρκο για να παίξουν ώστε να μου δώσει χρόνο να τελειώσω την εργασία μου. Ήταν μια θυσία εκ μέρους μου, καθώς μου έλειψαν αυτές οι ωραίες στιγμές με τα παιδιά μου αλλά και μια θυσία εκ μέρους του Πασχάλη. Έκανα λοιπόν το σωστό; Μήπως μετάνιωσα που δεν έγιναν τα πράγματα διαφορετικά; Φυσικά ποτέ δεν το ξέρεις εκείνη την στιγμή, αλλά κοιτάζοντας πίσω και κρίνοντας από το αποτέλεσμα, μπορώ να πω ότι δεν θα είχα κάνει τα πράγματα διαφορετικά. Θέλω να πιστεύω ότι οι αγώνες και οι θυσίες μας αποτέλεσαν παράδειγμα για παιδιά μας προκειμένου να προσπαθήσουν να σπουδάσουν, να εργαστούν σκληρά όπως ο πατέρας τους έκανε και εξακολουθεί να κάνει και να γίνουν χρήσιμα μέλη της κοινωνίας μας. Αισθάνομαι ευτυχής να συνεχίζω την επαγγελματική μου σταδιοδρομία εργαζόμενη μαζί με την οικογένειά μου καθώς επίσης να απολαμβάνω το να είμαι γιαγιά και τούτο από μόνο του κάνει οποιαδήποτε ενοχή που ένιωσα στο παρελθόν ασήμαντη.
Τώρα βλέπω την κόρη μου και τις νύφες μου να προχωρούν στη ζωή τους με τον ίδιο τρόπο: οικογένεια, παιδιά, δουλειά, και μπορώ μόνο να τους πω ότι το μεγαλύτερο επίτευγμα της γυναίκας στην κοινωνία μας είναι η αρμονία μεταξύ της οικογενειακής ζωής, της εργασίας και επαγγελματικής καταξίωσης. Είναι επίσης ενθαρρυντικό το γεγονός ότι σήμερα οι άνδρες συμμετέχουν πλέον στην ανατροφή και την φροντίδα των παιδιών τους όλο και περισσότερο, όπως βλέπω να συμβαίνει και με τους γιους και τον γαμπρό μου.
Θα ήθελα να ολοκληρώσω με μια θετική επισήμανση σκεπτόμενη ότι οι γυναίκες, στην δική μας κοινωνία τουλάχιστον, έχουν επιτύχει πολλά τα τελευταία 100 χρόνια. Σπάμε την «γυάλινη οροφή» και επιτυγχάνουμε σιγά-σιγά την ισότητα των φύλων, κατακτούμε τον σεβασμό στις προσωπικές μας σταδιοδρομίες, συμβάλλουμε στην κοινωνία ακριβώς όπως κάνουν οι άνδρες και γινόμαστε πιο μαχητικές στους τομείς οπού εξακολουθούν να επικρατούν διακρίσεις σε βάρος των γυναικών. Πιστεύω πως οι κόρες μας και οι εγγονές μας, μέσω της παιδείας και της πνευματικής καλλιέργειας θα αγωνιστούν για τα ζητήματα που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στην κοινωνία μας αλλά και παγκόσμια, όπου νομίζω ότι κάτι τέτοιο είναι ακόμη περισσότερο αναγκαίο.
*Το ανωτέρω κείμενο αποτελεί ομιλία της κ.Λία Ζαπάρα σε εκδήλωση που οργάνωσε η Πνευματική Εστία Ελληνίδων Μελβούρνης για να τιμηθεί η Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας.
