Πλησιάζουμε προς το τέλος της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα. Εάν κάνουμε μία αναδρομή στις δύο τελευταίες -και μόνο- δεκαετίες, θα δούμε πως ο κόσμος μας άλλαξε άρδην στο διάστημα αυτό. Το βλέπουμε όλοι μας. Άλλαξε συθέμελα, ριζικά και εξ ολοκλήρου. Διαπιστώνουμε μία σύγχρονη ρευστότητα στην κοινωνία μας, στην πολυπλοκότητα της οικονομίας μας, στον πολιτικό κατακερματισμό, που πολλές φορές δίνει νέες και μικρές πολιτικές δυνάμεις οι οποίες δεν μπορούν ποτέ να έρθουν σε συναίνεση μεταξύ τους. Το οικοδόμημα της Δημοκρατίας είναι η ίδια η κοινωνία, αλλά είναι αυτή που κατακερματίζεται περισσότερο από την ανάδυση των σύγχρονων τεχνολογιών. Είναι αυτό καλό ή κακό;
Τον 21ο αιώνα βλέπουμε πως ραγδαία η τεχνολογία αλλάζει τα πάντα, διαμορφώνει νέες κοινωνικές πραγματικότητες, έχει φέρει την παγκοσμιοποίηση στην υφήλιο και τα εθνικά πολιτικά συστήματα έχουν νιώσει τεκτονικούς σεισμούς. Νοσταλγούμε τη σταθερότητα του παρελθόντος, αλλά πώς μπορούμε να τη φέρουμε πίσω χωρίς να θιγεί το δημοκρατικό οικοδόμημα με τις νέες τεχνολογίες που πάντα αλλάζουν χωρίς να γνωρίζουμε πού μας πάνε με τη ιλιγγιώδη ταχύτητά τους;
Στην αρχή της εργασιακής μου ζωής -εδώ στη Μελβούρνη- στα μέσα της δεκαετίας του ’60 -και ενώ είχαμε ραδιόφωνο, τηλεόραση, εφημερίδες και περιοδικά- την επόμενη μέρα στον τόπο εργασίας μου, μπορούσα να συζητώ με όλους τους συνεργάτες μου για ό,τι είχα δει στην τηλεόραση το προηγούμενο βράδυ: τα έξυπνα σκετς του Γκράχαμ Κένεντυ και κάθε άλλο που έπαιζαν οι τρεις σταθμοί που υπήρχαν στη μεγάλη –και μικρή τότε–Μελβούρνη. Οι γαλατάδες τότε άφηναν τα μπουκάλια με το γάλα δίπλα από το γραμματοκιβώτιο. Τα άλογα ακούγονταν να περπατούν με το ρυθμικό τους βηματισμό και τα αυτοκίνητα ήταν πολύ λιγοστά στους δρόμους και στα σπίτια μας δεν είχαμε τηλέφωνο! Ήταν η εποχή που είχε πάρα πολλά τέτοια φτωχά, αλλά νοσταλγικά φαινόμενα που είχαμε την τύχη να ζήσουμε στην πόλη της επιλογής μας στην Αυστραλία.
Στο τέλος αυτής της δεκαετίας οι Αμερικανοί πάτησαν στη Σελήνη και τότε ήρθε όντως το τέλος της μικρής μας πόλης. Όλος ο κόσμος έγινε ένα παγκόσμιο χωριό και ακούστηκε για πρώτη φορά η λέξη Παγκοσμιοποίηση. Το φαινόμενο αυτό με τη βοήθεια της πολυδαίδαλης τεχνολογίας –χωρίς να το καταλάβουμε– συνεπήρε την τοπική μας κοινωνία και μας έφερε κοντά με κάθε άλλη κοινότητα στον κόσμο και επεκτάθηκε ταυτόχρονα στο οικονομικό, στο πολιτικό και στο πολιτισμικό πεδίο. Πολύ σύντομα είδαμε τη δραματική αύξηση του βαθμού αλληλεξάρτησης των οικονομιών διεθνώς, καθώς και τη μεγάλη επιτάχυνση της κινητικότητας του κεφαλαίου και την ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου. Ταυτόχρονα, ήρθε ένας νέος τρόπος σκέψης και επιλογών των ανθρώπων σε όλο τον πλανήτη.
Ήρθε όμως και ο φόβος ότι χάνουμε με την παγκοσμιοποίηση τον τοπικό χαρακτήρα της δικής μας κοινωνίας, συνταχθήκαμε με τις δικές μας δυνάμεις να προωθήσουμε την τοπική λύση των προβλημάτων μας και να διατηρήσουμε όσο μπορούμε την ιδιαιτερότητά μας.
Η βασικότερη αιτία με την οποία προκλήθηκε το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης -δεν υπάρχει καμία αμφιβολία- ότι είναι η εξέλιξη της τεχνολογίας και ιδιαίτερα της ηλεκτρονικής της ανάπτυξης. Καταργήθηκαν τα σύνορα, και ο χρόνος εκμηδενίστηκε. Η ιδιωτική πρωτοβουλία κινήθηκε γρήγορα και με σχετική ευκολία μετέφερε τα αγαθά από τις περιοχές της παραγωγής στις περιοχές της ζήτησης.
Στη δεκαετία του ’80 έφτασε και το «κοσμοσωτήριο» Διαδίκτυο και η πολύπλευρη κινητή τηλεφωνία. Με την έναρξη της εποχής αυτής –και αυτό ζούμε σήμερα– διαπιστώσαμε πόσο μικρός είναι ο κόσμος μας και σπίτι μας είναι μόνο το περιβάλλον μας.
Διαπιστώνουμε όμως ταυτόχρονα πως είναι όντως θετική η αυξημένη πληροφόρηση και μεγαλύτερη η επικοινωνία μεταξύ και των πιο απομακρυσμένων περιοχών του κόσμου. Με την τεχνολογία δεν έμειναν στον πλανήτη μας περιοχές στην πολιτική ή πολιτισμική απομόνωση. Με την τεχνολογία έγινε ευκολότερη η μετακίνηση των ανθρώπων, αλλά και τα αγαθά μεταφέρονται πιο φθηνά εκεί που χρειάζονται. Στη βελτίωση της ζωής του πληθυσμού της Γης η τεχνολογία έγινε αρωγός της.
Πρέπει εδώ να σημειώσουμε πως η τεχνολογία από μόνη της δεν έχει ηθικούς κανόνες, αλλά έχει τη δική της ανεκτική ηθική. Η ιδιωτική πρωτοβουλία κινήθηκε μαζί της και βλέπουμε τα θετικά αποτελέσματά της, που με επινοητική και δημιουργική φαντασία καλλιέργησαν ένα πνεύμα αυτονομίας, αλλά και ελευθερίας. Η θετική ή αρνητική αξιολόγηση της τεχνολογίας δεν αφορά αυτή την ίδια, αλλά τη χρήση της. Τα αποτελέσματά της όμως στη σημερινή συγκυρία είναι πολύ θετικά, γιατί με αυτήν το βιοτικό μας επίπεδο βλέπουμε πως έχει άκρως βελτιωθεί και αυτό φαίνεται παντού.
Διαπιστώνω από ό,τι διαβάζω ή ακούω, πως όλοι μας φοβόμαστε τη λέξη παγκοσμιοποίηση και πως αυτή σύντομα θα μας σκλαβώσει με το πνεύμα της. Από την άλλη πλευρά όμως βλέπω, πως η παγκοσμιοποίηση –με τη βοήθεια της τεχνολογίας πάντα– λύνει πολλά παγκόσμια προβλήματα που ποτέ στο παρελθόν ούτε καν τα σκεφτόμασταν. Εάν υπάρχει η δημοκρατία, η ελευθερία και πάνω από όλα ο σεβασμός για το συνάνθρωπο, η παγκοσμιοποίηση μπορεί να βοηθήσει στη δημιουργία ενός καλύτερου κόσμου για όλους πάνω στον ίδιο πλανήτη που ζούμε όλοι και είναι κοινός για όλους. Η ζωή όμως κάθε ανθρώπου είναι πολύ-πολύ μικρή να απολαύσει κανείς πολλά σε αυτό τον κόσμο. Αυτή είναι η μοίρα μας.
Φρονώ πως είναι άκρως εγωιστικό να ισχυριζόμαστε τακτικές του τύπου: Πρώτα η Αμερική! (America first!), γιατί αυτό αντιτίθεται σε κάθε ανθρώπινη ηθική, αλλά και συνταγματική τάξη σε μία κοινωνία παγκοσμιοποιημένη. Πού είναι η ανθρώπινη αλληλεγγύη και όλα τα θετικά στοιχεία κάθε ανθρώπινου θεσμού που θέλουμε να μας εκφράζουν πως είμαστε πολιτισμένοι; Η παγκοσμιοποίηση μάς έφερε και αυτό τον τρόπο σκέψης και υποχρέωσης που οι προηγούμενες γενεές δεν τον είχαν στον ορίζοντά τους.
Με τα 50 ή 100 χρόνια που ζούμε σε αυτόν τον κόσμο, δεν έχουμε το δικαίωμα να τον καταστρέψουμε και από αγάπη για τα παιδιά μας όλα –όλες οι φυλές αγαπούνε τα παιδιά τους– θα πρέπει να τον αφήσουμε καλύτερο. Έχουμε όμως ωριμάσει όλοι μας να σκεφτόμαστε έτσι;
