Τη φράση «Φτου σου να μη μου βασκαθείς!», τη θυμάμαι από τα πολύ μικρά μου χρόνια. Δεν καταλάβαινα τι ακριβώς εννοούσε. Τη θυμήθηκα τις προάλλες σε μία βάπτιση μέσα στην εκκλησία, όταν ο παπάς παρότρυνε τη νουνά να φτύσει στο πάτωμα, και μάλιστα τρεις φορές! Φαίνεται πως τα πολύ παλιά μας έθιμα πολύ δύσκολα μπορούμε να τα αποχωριστούμε.

Όλα είναι ζωντανά μέχρι και σήμερα: το κακό μάτι, διάφορες χειρονομίες, το φτύσιμο, η μούντζα κλπ, όλα τους έχουν τις ρίζες τους στην Αρχαία Ελλάδα και μάλλον σχετίζονται με τη μαγεία και θεωρούνται ως και σήμερα αποτρεπτικά της βασκανίας. Το κακό μάτι ή ο βάσκανος οφθαλμός, θεωρήθηκε σε όλους τους αιώνες η αιτία κάθε ξαφνικού και ανεξήγητου κακού. Η βασκανία είναι συνώνυμη με την κακολογία, το φθόνο, τη συκοφαντία και την πρόκληση βλάβης. Έχει βρει όντως πρόσφορο έδαφος στις δοξασίες και όλων των λαών.

ΤΙ ΕΛΕΓΑΝ ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΜΑΣ

Αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς όπως ο Δημόκριτος, ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης, ο Αισχύνης και άλλοι, ασχολήθηκαν με τη βασκανία και, πιο συγκεκριμένα, ο Πλούταρχος, δίνει μια ορθολογική ερμηνεία του φαινομένου. Πιστεύει ότι «είναι πολύ φυσικό» να συμβαίνει η βασκανία με τα μάτια καθώς η ματιά είναι πολυκίνητη, σκορπά μια πνοή φωτός –σαν τη φωτιά που βγάζει μια θαυμαστή δύναμη– και κάνει τον άνθρωπο να πράττει και να παθαίνει πολλά εξαιτίας της. Και στα ερωτικά βιώματα, την αρχή την κάνει η ματιά”. Ωραία τα λες Πλούταρχε!

Αναφέρει, επίσης, πως όταν ήταν άρρωστος ο Περικλής από τον τότε λοιμό των Αθηνών και ρωτήθηκε από φίλο του για την κατάστασή του, έδειξε το φυλαχτό του, που του το είχε κρεμάσει η Ασπασία, λέγοντας πως θα κινδύνευε για να του βάλουν οι γυναίκες φυλαχτά. Στους αρχαίους χρόνους, συνέβαινε πολλές φορές να καλέσουν κάποιον ειδικό για να ξορκίσει το σπίτι από το κακό μάτι.

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Τί είναι όμως αυτό που λέμε βασκανία; Η λέξη βασκανία, προέρχεται από το «βάσκειν λέγειν» που σημαίνει κακολογώ. Βάσκανος είναι ο συκοφάντης, ο κακολόγος, ο φθονερός, ο κακοήθης. Αυτά μας λέει το Λεξικό Ιω. Σταματάκου. Αυτή η κακή πράξη είναι η βασκανία. Αυτό όμως είναι δεισιδαιμονία, μία παράλογη πίστη σε υπερφυσικές δυνάμεις. Ο Γ. Μπαμπινιώτης μας λέει πως είναι αβέβαιου ετύμου, αλλά υποθέτει πως προέρχεται από θρακοϊλλυρική λέξη αντίστοιχη του ρήματος φημί, φάσκω=λέγω, από όπου έχουμε το φασκαίνω και βασκαίνω= προξενώ βλάβη με το βλέμμα ή την σκέψη. Οι λέξεις “βασκανία, βασκαίνω, βάσκανος” ανήκουν στη γλώσσα των προγόνων μας. Είναι δηλαδή αρχαίες ελληνικές λέξεις, παρόλο που η ετυμολογία τους εξακολουθεί να παραμένει ουσιαστικά άγνωστη.

ΟΙ ΛΑΤΙΝΟΙ, ΡΩΜΑΙΟΙ ΚΑΙ ΑΓΓΛΟΙ

Οι Λατίνοι και Ρωμαίοι τα πήραν όλα αυτά έτοιμα από την ελληνική γλώσσα και έκαναν το δικό τους ρήμα fascino = I enchant = μαγεύω , γοητεύω. Τα λεξικά το τονίζουν: From Greek βασκανώ, future of βασκαίνω.

Στα Αγγλικά το ρήμα βασκαίνω έγινε μέσω της λατινικής γλώσσας To Fascinate για το οποίο δίνονται πολλές ερμηνείες όπως: charm, captivate, bewitch, attract, mesmerize, enchant, allure, delight, rivet, overpower, spellbind και μερικές άλλες. Ας δούμε και ένα παράδειγμα χρήσης του: The magician fascinated the children. Το επίθετο είναι Fascinating. Παράδειγμα: The book is so fascinating that I can’t put I down!

Τώρα το ελληνικό βασκαίνω θα πρέπει να το φέρουμε πίσω στα Ελληνικά αλλά ο χρωματισμός του πρέπει να περάσει μέσω της αγγλικής γλώσσας. Έτσι το to fascinate θα το πούμε γοητεύω και το fascinating θα γίνει γοητευτικός, αλλά και μαγεύω και μαγευτικός και fascination = γοητεία και μαγεία.

ΥΠΑΡΧΕΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ;

Πόσα γιατροσόφια υπάρχουν για τη βασκανία; Πάρα πολλά. Εξαρτάται και από το τι πιστεύει ο καθένας. Σε τελική ανάλυση όμως όλοι μας δεν τα απορρίπτουμε όλα, ιδίως όταν βρεθούμε σε κίνδυνο.

Το φτύσιμο είναι μια αρχαία παράδοση που υιοθέτησαν οι αρχαίοι μας και στη συνέχεια οι σύγχρονοι Έλληνες. Στην αρχαιότητα πίστευαν ότι το σάλιο ήταν έδρα ψυχικής δύναμης, για αυτό και οι αθλητές έφτυναν για να πάρουν την τύχη με το μέρος τους. Φτύνω στα αρχαία ελληνικά σημαίνει ξορκίζω. Συνήθως πριν αρχίσουμε κάτι σοβαρό και μεγάλο φτύνουμε τα χέρια μας. Γιατί;

Υπάρχει επίσης η συνήθεια, όταν θαυμάζουμε κάποιον για την υγεία του να χτυπάμε ξύλο. Για τον ίδιο λόγο, όταν λένε για τον εαυτό μας ή για κάποιον άλλον κάποια κακή πρόβλεψη, εκείνοι που την ακούν μάς λένε: «κουνήσου από τη θέση σου»!

Πάντως, η γενική αντίληψη ήταν και είναι ότι πρόκειται για σατανική επήρεια που οφείλεται στην ψυχοκινητική δύναμη του βασκανιστή. Ο θαυμασμός, ο φθόνος, η ευχή, η κατάρα, το μάτι, η μαγεία, έχουν την ίδια πηγή ενέργειας, επιδρούν στην ισορροπία του οργανισμού και προξενούν βλάβες στα άτομα και τα ζώα.

Έτσι έγινε το κακό μάτι και όλα τα άλλα. Εάν όμως κανείς εμπιστεύεται το θεό του, είναι δυνατόν να τα πιστεύει αυτά; Ασφαλώς όχι!

Και η τελευταία μου ερώτηση: Εσείς τι πιστεύετε;