Φίλτατοι φιλάρχαιοι και μη, χαίρετε! Απολαυστικό και τούτο το πεντάμηνο στην Ελλάδα. Ο δε Σεπτέμβρης έτι απολαυστικότερος – είναι ο μήνας που κάποιο από τα επτά εγγόνια μου έρχεται και με βρίσκει στη γενέτειρα και μαζί επισκεπτόμαστε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους.
Φέτος η δωδεκάχρονη εγγονή μου, Αναστασία, εκτός από τη Δήλο, είδε τους μακεδονικούς βασιλικούς τάφους στη Βεργίνα, το αρχαίο θέατρο της Δωδώνης (το μεγαλύτερο απ’ όλα), τους Δελφούς, την Ολυμπία (όπου έτρεξε το «στάδιον»), το ναό του Επικούριου Απόλλωνα (ο «Παρθενώνας» της Πελοποννήσου στις Βάσσες της Φιγαλείας), την Επίδαυρο κ.ά. Στο Σούνιο είδε το ναό του Ποσειδώνα και στην Αθήνα (πώς γαρ ού;) ανέβηκε στον ιερό βράχο της Ακρόπολης και επισκέφτηκε το ομώνυμο Μουσείο.
Η κόρη μου, που και αυτή με βρήκε στην Αθήνα, μου ζήτησε να επισκεφτούμε, μεταξύ άλλων, και τη Σπάρτη για να δει τον Καιάδα! «Μετά χαράς!» της λέω και τραβήξαμε προς τα ριζά του Ταϋγέτου. Εκεί, μπροστά στο ορθάνοιχτο σκοτεινό στόμα του Καιάδα με τον ψυχρό αέρα να αναδύεται μέσα από τα σπλάχνα του, της μίλησα (και) για τον αρχαίο σπαρτιατικό θεσμό της κρυπτείας.
Εδώ θα παρακαλούσα τους αγαπητούς Λάκωνες και φιλολάκωνες να κρατήσουν το αίμα τους ψυχρό (ψυχραιμία) καθώς στα τόσα θετικά της πολιτείας των αρχαίων Λακεδαιμονίων θα αντιπαραθέσουμε και κάποια αρνητικά. Και το πλέον αρνητικό (ως εμοί δοκεί) είναι ο θεσμός της λεγόμενης «κρυπτείας».
Θα ρωτήσετε: Μα καλά, υπάρχει λόγος να ασχολούμαστε με τα αρνητικά; Ναι, υπάρχει. Η πολιτική της μισής αλήθειας εφαρμόζεται από τους πολιτικάντηδες, όχι από την Επιστήμη.
ΧΥΣΙΣ ΑΙΜΑΤΟΣ
Διαβάζοντας κάποτε τον «Λυκούργο» του Πλούταρχου, έφτασα στο σημείο που γίνεται λόγος για την κρυπτεία. Μια υποσημείωση τράβηξε την προσοχή μου και θέλω να τη μοιραστώ μαζί σας.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο λυκούργειος θεσμός της κρυπτείας (αν είναι όντως του Λυκούργου) αποτελεί μελανό σημάδι στην κατά τα άλλα αξιοθαύμαστη αρχαία σπαρτιατική πολιτεία. Αρχικά ονόμαζαν «κρυπτεία» τη στρατιωτική προπαίδευση των νεαρών Σπαρτιατών. Και η ονομασία προέκυψε από τον τρόπο με το οποίο γινόταν αυτή τη στρατιωτική προπαίδευση.
Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, οι νέοι Σπαρτιάτες έπρεπε να εξασκηθούν στρατιωτικά για δύο χρόνια. Για τον σκοπό αυτό περιόδευαν ένοπλοι ολόκληρη τη λακωνική γη για να γνωρίσουν το έδαφός της. Στις μεγάλες αυτές περιοδείες οι νέοι Σπαρτιάτες υποβάλλονταν σε σκληρές κακουχίες, ακραία τροφική λιτότητα και πολλές άλλες στερήσεις. Κι επειδή όλες αυτές οι πορείες και ασκήσεις γίνονταν στη διάρκεια της νύχτας – οι νέοι δεν ήθελαν άλλα μάτια να πέφτουν πάνω τους – η εκπαίδευση αυτή ονομάστηκε «κρυπτεία».
Ο Αριστοτέλης λέει ότι η κρυπτεία δεν ήταν στρατιωτική άσκηση per se, αλλά μια προσπάθεια των νέων Σπαρτιατών να φονεύον όσο το δυνατό περισσότερους είλωτες (δούλους) τη νύχτα, ενώ την ημέρα κρύβονταν για να μη γίνονται αντιληπτοί. Την πρακτική αυτή επιβεβαιώνει και ο Πλούταρχος, ο οποίος λέει: «νύκτωρ δε κατιόντες εις τας οδούς των ειλώτων τον αλισκόμενον απέσφαττον» («Λυκούργος» 28). Δηλαδή, «τη νύχτα κατέβαιναν στους δρόμους και από τους είλωτες έσφαζαν όποιον έπιαναν στα χέρια».
Στις δολοφονικές αυτές νυκτερινές επιθέσεις οι νέοι Σπαρτιάτες συνήθιζαν στη «χύσιν αίματος», δηλ. στο να βλέπουν να χύνεται ανθρώπινο αίμα που οι ίδιοι προκάλεσαν (κάτι σαν το σημερινό αναίμακτο «βάπτισμα του πυρός»).
ΚΑΤΟΠΙΝ ΕΝΤΟΛΗΣ
Η συστηματική δολοφονία των πιο ρωμαλέων και επίφοβων ειλώτων γινόταν με εντολή των αρχόντων της Σπάρτης, οι οποίοι θεωρούσαν ότι: α) η χώρα έπρεπε να απαλλαγεί από επίδοξους επαναστάτες, και β) το τεράστιο πλήθος των δούλων που αγκάλιαζε ολόκληρη τη Σπάρτη έπρεπε να ζει σε κατάσταση μόνιμης τρομοκρατίας. Έτσι οι σπαρτιατικές αρχές, προφανώς για λόγους ασφάλειας, συνδύαζαν τη στρατιωτική εκπαίδευση των εφήβων με την πολιτική δολοφονίας των ειλώτων.
Οι είλωτες χρησίμευαν ως κανονικοί στόχοι πολεμικής άσκησης και οι έφηβοι Σπαρτιάτες τους χτυπούσαν κρυφά και δολοφονικά. Κατά την εκτίμηση των αρχόντων της Σπάρτης, ο μόνος τρόπος να αποκτήσει κανείς ισοτιμία με τους υπόλοιπους συμπολίτες του, ήταν να σκοτώσει κάποιον εχθρό. Και τέτοιοι εχθροί θεωρούνταν οι είλωτες, έστω και αν οι δύσμοιροι αυτοί άνθρωποι εξυπηρετούσαν τα συμφέροντα της Σπάρτης, δουλεύοντας στα χωράφια και πολεμώντας γι’ αυτή.
ΣΤΗΛΙΤΕΥΣΗ
Η πρακτική αυτή της θεσμικής δολοφονίας των ειλώτων από τους νέους εκπαιδευόμενους Σπαρτιάτες στηλιτεύθηκε από πολλούς. Ανάμεσά τους βρίσκουμε τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη, ακόμη και τον φιλολάκωνα Πλούταρχο που μιλά για «μιαρόν το της κρυπτείας έργον». Έτσι, για να μη θεωρείται αμάρτημα η απρόκλητη δολοφονία των ειλώτων, οι έφοροι (πολιτικοί άρχοντες) τους κήρυτταν κάθε χρόνο πόλεμο.
Κάποιοι άλλοι αρχαίοι συγγραφείς, στην κρυπτεία περιλαμβάνουν και την εξάσκηση των εφήβων στην κλοπή, χωρίς να γίνονται αντιληπτοί. Έτσι βλέπουμε τον Αθηναίο ρήτορα Ισοκράτη να μιλά ειρωνικά όχι για κρυπτεία, αλλά για κλωπεία («Παναθηναϊκός», 211.8)
Ως συνέχεια της κρυπτείας θεωρούνταν και η μαστίγωση των νέων στο βωμό της Ορθίας Αρτέμιδος. Πάνω στο βωμό τοποθετούσαν κομμάτια τυρί, και οι έφηβοι διαγωνίζονταν ποιος θα αρπάξει τα περισσότερα, ενώ άλλοι έφηβοι μαστίγωναν αυτούς που προσπαθούσαν. Η άσκηση αυτή αποσκοπούσε στο να γίνουν οι νέοι γρήγοροι και πονηροί άρπαγες, και να συνηθίζουν στο σωματικό πόνο και τις πληγές. This is Sparta!