Ο πρόσφατος σεισμός που έπληξε τη Ζάκυνθο την περασμένη Παρασκευή αποτέλεσε αφορμή για το σημερινό άρθρο. Έχω παρατηρήσει –αναμφίβολα κι εσείς– ότι κάθε φορά που έχουμε σεισμό, τα ΜΜΕ κάνουν λόγο για κάποιον «Εγκέλαδο» που πάλι «χτύπησε».

Η απόδοση των σεισμών στον μυθικό (και συνεπώς ανύπαρκτο) Εγκέλαδο, διευκολύνει πολύ τους θεολόγους, οι οποίοι δυσκολεύονται να εμπλέξουν τον Θεό με φυσικές καταστροφές, παρότι ο Παντοδύναμος είναι «πανταχού παρών» και δεν απουσιάζει από τον τόπο του κάθε σεισμού.

Η στάση αυτή των θεολόγων είναι κατανοητή. Δεν μπορείς να πεις «Δόξα τω Θεώ, είχαμε πάλι σεισμό». Ούτε καν τη λέξη «θεομηνία» δεν μπορείς να πεις, γιατί –λένε οι θεολόγοι– ο Θεός είναι όλος αγάπη και ουδεμία σχέση έχει με τη «μήνιν» (οργή). Επομένως, εφόσον ο Θεός δεν οργίζεται, οι λεξικογράφοι πρέπει να αφαιρέσουν το λήμμα «θεομηνία» από τα λεξικά τους. Από την άλλη, έχουμε τον θυμόσοφο λαό μας, που λέει: «φωνή λαού οργή Θεού». Άρα ο Θεός οργίζεται. Εδώ έχουμε πρόβλημα! Με ποιους να συνταχτούμε: με τον λαό ή με τους θεολόγους;

Αλλά ποιος είναι αυτός ο περιβόητος Εγκέλαδος που τα ΜΜΕ σπεύδουν να ενοχοποιήσουν κάθε φορά που γίνεται σεισμός; Η απάντηση βρίσκεται, ασφαλώς, στην ελληνική μυθολογία. Με την ευκαιρία, όσοι από σας ενδιαφέρεστε για σοβαρή μελέτη της ελληνικής μυθολογίας, συνιστώ το πεντάτομο έργο του αείμνηστου Ιωάννη Κακριδή, «Ελληνική μυθολογία» (εκδοτική Αθηνών).

ΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΜΕΝΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ

Από τη μέρα που ο άνθρωπος έστρεψε τα μάτια του προς τον ουρανό, γεννήθηκαν τα πρώτα κοσμογονικά συστήματα. Έτσι, για όλους τους αρχαίους λαούς υπάρχουν κοσμογονίες, στις οποίες ο κάθε λαός βλέπει ως πρωτεύοντα στοιχεία αυτά που συναντά στο φυσικό του περιβάλλον. Η προσωποποίηση των φυσικών δυνάμεων είναι αυτό που λέμε «θεογονία». Για τον ελληνικό λαό η κατ’ εξοχήν γραπτή θεογονία είναι αυτή του ποιητή Ησίοδου (8ος αι. π.Χ.).

Ο Ησίοδος στηρίζει τη «Θεογονία» του σε τρία βασικά στοιχεία: στο Χάος, στη Γη και στον Έρωτα. Μετά αραδιάζει τα γένη του Χάους και της Γης, η οποία σε κάποια στιγμή διασταυρώνεται με το γιο της, τον Ουρανό, και φέρει στο φως άλλο γένος.

Αλλά η Γη δεν αντέχει να γεννοβολά αδιάκοπα, έχοντας πάνω της τον άπληστο ερωτιάρη γιο της, τον Ουρανό, ν’ αδειάζει τα… νεφρά του. Κουρασμένη από τις πολλές εγκυμοσύνες, σκέφτηκε έναν έξυπνο τρόπο να τις σταματήσει: κάλεσε τον γιο της, τον Κρόνο, και του λέει: «Γιε μου, πάρε αυτό κοφτερόδοντο δρεπάνι («καρχαρόδοντα άρπην») και όταν έρθει ο Ουρανός το βράδυ να ερωτοσμίξει μαζί μου, να του κόψεις τα γεννητικά του μόρια».

Όπερ και εγένετο. Από τις στάλες αίματος των αποκομμένων «αμελέτητων» του Ουρανού γεννήθηκαν οι Ερινύες και οι Γίγαντες. Ένας από αυτούς είναι και ο Εγκέλαδος. Ο Κρόνος πέταξε τα γεννητικά όργανα του Ουρανού στη θάλασσα και από τον αφρό ξεπήδησε η Αφροδίτη!

Οι Γίγαντες ήσαν προσωποποιήσεις φυσικών δυνάμεων, χωρίς καθορισμένο χαρακτήρα. Ωστόσο, έφεραν πανοπλία και κοντάρι, ενώ τα πόδια τους είχαν τη μορφή τεράστιων φιδιών.

Η ΓΙΓΑΝΤΟΜΑΧΙΑ

Η Γιγαντομαχία ήταν ένας από τους πλέον δημοφιλείς μύθους στην αρχαία Ελλάδα. Πρόκειται για την επίθεση των Γιγάντων εναντίον των Ολύμπιων θεών. Τελικά, οι θεοί νίκησαν με τη βοήθεια του τοξοφόρου Ηρακλή. Πρωταγωνιστές στη μάχη εναντίον των Γιγάντων ήσαν ο Δίας, ο Ποσειδώνας, ο Ηρακλής και η Αθηνά.

Ο Γίγαντας Εγκέλαδος ήθελε να εξουσιάσει τη θάλασσα και να πάρει για γυναίκα του την Αθηνά. Αλλά αυτή τον κυνήγησε πάνω από τη Μεσόγειο και του πέταξε πάνω του ολόκληρη τη Σικελία, καταπλακώνοντάς τον κάτω από αυτή!

Η Γιγαντομαχία έγινε δημοφιλές θέμα και για τους καλλιτέχνες. Ένα από τα καλλιτεχνήματα βρίσκουμε στη ζωφόρο που στολίζει τον μεγάλο βωμό του Διός στη Πέργαμο (2ος αι. π.Χ.). Εκεί βλέπουμε την Αθηνά ν’ αρπάζει έναν Γίγαντα από τα μαλλιά, και την πτερωτή Νίκη να στεφανώνει τη νικήτρια θεά. Αλλά και στις μετόπες της ανατολικής όψης του Παρθενώνα βρίσκουμε το θέμα της Γιγαντομαχίας. Κι εδώ η Αθηνά παριστάνεται να στεφανώνεται από τη Νίκη σε μία από τις μετόπες.

Η Γιγαντομαχία συμβόλιζε τον αγώνα ανάμεσα στην κοσμική τάξη των Ολύμπιων θεών και τις δυνάμεις του χάους. Στην περίπτωση του Παρθενώνα ο συμβολισμός ίσως ήταν η επικράτηση του νόμου και της τάξης στην πόλη των Αθηναίων. Ή, αν λάβουμε υπόψη ότι ο Παρθενώνας κατασκευάστηκε το 5ο αι. π.Χ., τότε η Γιγαντομαχία μπορεί να συμβόλιζε τη νίκη των Αθηναίων κατά των Περσών.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ο μυθικός Εγκέλαδος ουδεμία σχέση έχει με τους σεισμούς, όπως ουδεμία σχέση έχει η θαλασσοταραχή με τον Ποσειδώνα. Η επιστήμη της Γεωλογίας είναι αυτή που εξηγεί το φαινόμενο, όχι η μυθολογία.

Τη Ζάκυνθο δεν τη χτύπησε κανένας «Εγκέλαδος» επειδή αυτός άλλαξε πλευρό κάτω από τη Γη που κοιμάται. Διότι, αν τη χτυπούσε, θα έπρεπε να βρούμε τρόπο να εξευμενίσουμε αυτόν τον «ενοσίχθονα» Γίγαντα, για να πάψει να μας δίνει σεισμούς. Τα ελληνικά ΜΜΕ, που μιλούν για «Εγκέλαδο», έχουν θέμα. Ο Sigmund Freud θα μπορούσε εδώ να βοηθήσει…