Κατά τη διάρκεια του 2018 πολλές και καθοριστικές για το μέλλον της Ελλάδας, υπήρξαν οι εσωτερικές εξελίξεις, αλλά και οι απόψεις που εκφράστηκαν από κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, που έχουν τη δυνατότητα να επηρεάσουν την οικονομία της χώρας, αλλά και τη δημογραφική (πληθυσμιακή) της σύσταση. Γιατί δεν πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι η οικονομική κατάσταση και η δημογραφική σύσταση μιας χώρας αποτελούν τομείς που αλληλοεπηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό.
Βασικός στόχος μου από την στήλη αυτή είναι να αναφερθώ σήμερα σε κάποιες σημαντικές εξελίξεις κατά τη διάρκεια του 2018, όπως τις παρακολουθώ από τις ηλεκτρονικές εκδόσεις μεγάλων εφημερίδων της Ελλάδας, καθότι η πορεία της γενέτειρας το 2019 σε μεγάλο βαθμό θα είναι απόρροια της αλληλεπίδρασης δύο σημαντικών παραγόντων: του οικονομικού και του δημογραφικού.
Ένα από τα κύρια προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια είναι το δημογραφικό, με την έννοια ότι από τη μια ο πληθυσμός της μειώνεται σε απόλυτους αριθμούς κατοίκων και, από την άλλη, αλλοιώνεται αναφορικά με τις ηλικίες των κατοίκων της, καθότι σταδιακά ο αριθμός των ηλικιωμένων αυξάνεται, ο αριθμός των γεννήσεων μειώνεται, ενώ η μετανάστευση νέων επιστημόνων τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί σημαντικά. Ήδη, η εξέλιξη αυτή άρχισε να έχει αρνητικές οικονομικές και κοινωνιολογικές επιπτώσεις για τη χώρα.
Αναφορικά με την έξοδο από την Ελλάδα επιστημόνων γίνεται χρήση του αγγλικού όρου «Brain drain» με την έννοια «διαρροή εγκεφάλων», καθότι μεταναστεύουν άτομα που ενώ έκαναν τις τριτοβάθμιες σπουδές τους στην Ελλάδα, τα οφέλη τα καρπώνεται η χώρα που τα δέχεται.
Ο Γιώργος Κωνσταντινίδης, διδάκτωρ του Παντείου Πανεπιστημίου, σε άρθρο του στην εφημερίδα Η Καθημερινή (11-6-18) με τίτλο: «Οι Έλληνες ξενιτεύονται. Έως πότε ακόμη;», εισαγωγικά χαρακτηρίζει ως ‘αιμορραγία’ στην ελληνική οικονομία το φαινόμενο της μετανάστευσης των τελευταίων χρόνων, και στη συνέχεια αιτιολογεί ως ακολούθως τη χρήση του όρου ‘αιμορραγία’:
«Αυτό γίνεται εύκολα αντιληπτό από την ποσοστιαία κατανομή των Ελλήνων που εγκαταλείπουν τα πάτρια εδάφη με κριτήριο το επίπεδο σπουδών τους. Συγκεκριμένα, το 9% διαθέτει διδακτορικό, το 55% κατέχει μεταπτυχιακό δίπλωμα σπουδών, το 20% πτυχίο πανεπιστημίου (ΑΕΙ), ένα 10% περίπου πτυχίο ΤΕΙ και μόνον το 6% δεν κατέχει πτυχίο. Ηλικιακά, στην ομάδα που έχει «τα ηνία» της μετανάστευσης βρίσκονται σε ποσοστό 35% οι νέοι από 30 έως 35 ετών και στη δεύτερη θέση σε ποσοστό 28% οι νέοι από 25 έως 30 ετών».
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η πρόσφατη έκθεση της «Επιστημονικής Υπηρεσίας της Βουλής» (ΕΥΤΒ) για το δημογραφικό ζήτημα, η οποία δημοσιοποιήθηκε στις 18 Οκτωβρίου 2018.
Στην έκθεσή της εκείνη, η ΕΥΤΒ τονίζει πως ο πληθυσμός της Ελλάδας θα συνεχίσει να μειώνεται, καθότι οι θάνατοι είναι περισσότεροι από τις γεννήσεις και η σύνθεσή του θα συνεχίσει να αλλοιώνεται, αφού το ποσοστό των ηλικιωμένων θα συνεχίσει να αυξάνεται.
Για τους λόγους αυτούς η έκθεση τονίζει ότι ο όποιος οικονομικός, αναπτυξιακός και κοινωνικός σχεδιασμός της Κυβέρνησης δεν είναι δυνατόν να μην λάβει υπόψη του το φαινόμενο αυτό.
Παράλληλα, η έκθεση εισηγείται ότι πρέπει τα επόμενα χρόνια να ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα για την αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος για τους ακόλουθους λόγους:
*Ο αντίκτυπος στην οικονομία της Ελλάδας, αφενός, από τη συνεχιζόμενη μείωση του συνολικού πληθυσμού και, αφετέρου, από τη μείωση των ατόμων εργάσιμης ηλικίας, θα είναι πολύ μεγάλος.
*Η συνεχιζόμενη αύξηση των κατοίκων πάνω από 65 ετών σημαίνει αύξηση στην πληρωμή συντάξεων από το δημόσιο και από ιδιωτικές επιχειρήσεις.
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΕΣ ΟΙ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ
Δεδομένου ότι οι δημογραφικές εξελίξεις των τελευταίων χρόνων υπονομεύουν την ελληνική κοινωνία μεσοπρόθεσμα, αλλά και μακροπρόθεσμα, είναι ευνόητη η ανησυχία διακεκριμένων δημογράφων για την έλλειψη των αναγκαίων προληπτικών μέτρων.
Για παράδειγμα, ο Διονύσης Μπαλούρδος, Διευθυντής του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών, σε άρθρο του με τίτλο «Το δημογραφικό υπονομεύει την κοινωνία μας», δημοσιευμένο στην Εφημερίδα των Συντακτών (19-4-18), γράφει μεταξύ άλλων και τα ακόλουθα:
«Δεν είναι μόνο η φτώχεια, η ανεργία και η ανισότητα. Ο κυρίαρχος πρωταγωνιστής τα επόμενα χρόνια θα είναι το δημογραφικό. Για πρώτη φορά στην ιστορία της χώρας ο πληθυσμός μειώνεται: έχουμε αρνητική μεταναστευτική κίνηση και αρνητική φυσική κίνηση, δηλαδή οι θάνατοι είναι περισσότεροι από τις γεννήσεις και η γονιμότητα σημειώνει ιστορικά χαμηλούς δείκτες».
Η εφημερίδα Η Καθημερινή, στην έκδοση της 16ης Αυγούστου 2018, αναφέρεται σε άρθρο της εφημερίδας του Λονδίνου Financial Times (FT) σχετικά με τις επιπτώσεις του ‘brain drain’.
Ακολουθεί ένα απόσπασμα από το εν λόγω άρθρο:
«Από το 2010 έχουν φύγει στο εξωτερικό, κυρίως στην Ευρώπη, περίπου 350.000-400.000 Έλληνες, 20-30 ετών. Ποσοστό μεγαλύτερο από τα δύο τρίτα αυτών είναι απόφοιτοι πανεπιστημίου και κάτοχοι μεταπτυχιακού, σύμφωνα με τον ερευνητή του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης Μανώλη Πρατσινάκη.

Στο κύριό της άρθρο η εφημερίδα Η Καθημερινή (7/10/2018) γράφει τα ακόλουθα:

Εθνική προτεραιότητα
«Το δημογραφικό πρόβλημα έχει πολλές επιπτώσεις σε ζωτικούς τομείς, όπως είναι η οικονομία και η άμυνα. Μιλάμε πολύ γι’ αυτό, αλλά κάνουμε ελάχιστα. Χρειάζονται πρακτικές λύσεις και πρωτοβουλίες, που θα ανατρέψουν την αρνητική δυναμική που σήμερα διαγράφεται στον ορίζοντα. Όλα αυτά, όμως, απαιτούν χρόνο για να υλοποιηθούν και να ωριμάσουν. Το δημογραφικό πρέπει να γίνει μέγιστη εθνική προτεραιότητα».

Το θέμα της συσχέτισης της μείωσης του πληθυσμού της Ελλάδας με την άμυνα της χώρας τονίζει ο Μάνος Καραγιάννης, Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Αμυντικών Σπουδών του King’s College, London, σε άρθρο του που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Η Καθημερινή, με τίτλο «Δημογραφικό πρόβλημα και εθνική άμυνα» (8/10/2018). Ακολουθεί απόσπασμα από το εν λόγω άρθρο:

«Σε κάθε περίπτωση, η ένταση του δημογραφικού προβλήματος δίνει το έναυσμα για μια νέα δημόσια συζήτηση περί εθνικής άμυνας. Μπορεί η Ελλάδα να συνεχίζει να διατηρεί έναν σχετικά μεγάλο στρατό που περιλαμβάνει και κληρωτούς; Πώς οι Ένοπλες Δυνάμεις μιας δημογραφικά φθίνουσας κοινωνίας μπορούν να αυξήσουν τη μαχητική τους ικανότητα;».

Από την πλευρά του, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) έχει εκφράσει την άποψη ότι μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ελλάδα είναι το δημογραφικό πρόβλημα, το οποίο χαρακτηρίζει ως την αχίλλειο πτέρνα της ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας, αλλά και του ελληνικού χρέους.

Τον Ιούνιο του 2018 οι Υπουργοί Οικονομικών της Ευρωζώνης κατέληξαν σε συμφωνία για τα μέτρα ελάφρυνσης του χρέους. Η απόφαση ήταν στην Ελλάδα να δοθεί δάνειο ύψους 15 δισεκατομμυρίων ευρώ, από τα οποία 3,3 δισεκατομμύρια χρησιμοποιήθηκαν για αποπληρωμή μέρους του χρέους προς ΔΝΤ και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Επιπρόσθετα, η συμφωνία του Ιουνίου έθεσε την Ελλάδα σε καθεστώς ενισχυμένης εποπτείας με τριμηνιαίους ελέγχους.

Όμως το χρέος παρέμεινε στο υπερβολικό ύψος των 343 δισεκατομμυρίων ευρώ, ποσό που αντιστοιχεί με το 180% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος της Ελλάδας.

Αναφορικά με την ανεργία, κατά τη διάρκεια του 2018 σημειώθηκε μια σημαντική μείωσή της, αν και συνεχίζει να παραμένει σε υψηλά επίπεδα, σε σύγκριση με άλλα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης.

Θετικό πάντως είναι το γεγονός ότι κατά το οκτάμηνο Ιανουαρίου–Αυγούστου 2018 δημιουργήθηκαν 282.000 νέες θέσεις εργασίας, που αποτελούν τον υψηλότερο αριθμό αύξησης σε ένα οκτάμηνο από το 2001.

Είθε το 2019 να υπάρξει σύμπνοια μεταξύ της Κυβέρνησης και της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης για τα μέτρα που απαιτούνται, ούτως ώστε να επιτευχθεί η ανάκαμψη της οικονομίας της Ελλάδας, η οποία αποτελεί προϋπόθεση για την αρχική σταθεροποίηση του πληθυσμού, και την σταδιακή αύξησή του στο μέλλον. Αυτό εξάλλου απαιτεί και η άμυνα της χώρας.

Εύχομαι το 2019 να επιταχυνθούν οι ευοίωνες εξελίξεις που σημειώθηκαν κατά τα τέλη του 2018, και οι συμπατριώτες μας της Ελλάδας να αρχίσουν να βλέπουν με αισιοδοξία το μέλλον τους, απαραίτητη προϋπόθεση για να τεθεί τέρμα στο εθνοβόρο “brain drain”.