Αναγνώστης της στήλης ζήτησε να παραθέσω τον «παιάνα». Αρχικά δεν κατάλαβα ποιον απ’ όλους (υπάρχουν πολλοί). Μόλις όμως άκουσα Μαραθώνα και Σαλαμίνα, διαλύθηκε η ομίχλη. Του υποσχέθηκα ότι θα κάνω κάτι. Στον αγαπητό Χρήστο Χατζηγεωργίου (Ν.Κ. 7/2/19) απαντώ: Καλέ μου φίλε, κριτική στον ανεπάγγελτο Τσίπρα δεν σημαίνει υποστήριξη στον σπουδαρχίδη βουτυρομπεμπέ Μητσοτάκη. Παρασύρθηκες σε λογικό άλμα. Αυτά.

Ο παιάνας των Σαλαμινομάχων είναι επίκαιρος όσο ποτέ: καλεί τα τέκνα των Ελλήνων να ελευθερώσουν την πατρίδα. Αυτό ακριβώς χρειάζεται σήμερα η Ελλάδα: απελευθέρωση από τα δεσμά των ξένων συμφερόντων, και κυρίως από αυτά της διεθνούς τοκογλυφίας, που σαν βδέλλα άπληστη απομυζά και την ελάχιστη ικμάδα της ελληνικής οικονομίας.
Αλλά προτού δούμε τον παιάνα στους στίχους του Αισχύλου, να πούμε δυο λόγια για τη γέννηση της τραγωδίας και την περαιτέρω εξέλιξή της στο αρχαίο ελληνικό θέατρο.

ΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ

Όλα ξεκίνησαν από έναν τράγο! Κάποιος χωρικός της Αττικής βλέπει έναν τράγο να καταστρέφει ένα αμπελόκλημα. Πιάνει τον τράγο και τον θυσιάζει στον Διόνυσο. Οι χωρικοί, που παρακολουθούν τη σκηνή της θυσίας, αρχίζουν να χορεύουν γύρω από το σφάγιο και να τραγουδούν εποχικά τραγούδια .
Αυτή η τυχαία ευθυμία, με αφορμή τη θυσία ενός τράγου, εξελίχτηκε σε επίσημη ετήσια ιεροτελεστία. Ακόμη και σήμερα, στο κέντρο της κυκλικής ορχήστρας των αρχαίων θεάτρων βλέπουμε το σημείο όπου ήταν τοποθετημένος ο βωμός του Διόνυσου (η «θυμέλη»), που θυμίζει την πρώτη θυσία του τράγου.

Τον 6ο αι. π.Χ., ο Θέσπις στήνει μια πρόχειρη εξέδρα πάνω σ’ ένα κάρο, ανεβάζει έναν ηθοποιό («υποκριτή») και αρχίζει να περιφέρεται από χωριό σε χωριό, προσφέροντας θέαμα. Αυτό είναι το πρώτο υποτυπώδες θέατρο που θεσπίζεται με τον Θέσπι.
Ακολουθεί ο Αισχύλος – θαυμάσιο ποιητικό ταλέντο – ο οποίος αναβαθμίζει το θέατρο, προσθέτοντας και δεύτερο ηθοποιό στη σκηνή για τη δημιουργία διαλόγου. Εισάγει επιβλητικά κοστούμια και στήνει τα καλύτερα σκηνικά της εποχής του. Ο Χορός αποτελείται από 12μελή ομάδα ανδρών. ΟΙ ηθοποιοί φορούν ειδικά υποδήματα με πολύ ψηλό και παχύ πέλμα («κόθορνοι») για να φαίνονται επιβλητικοί σε ρόλους ηρώων, ενώ τα πρόσωπά τους καλύπτουν μάσκες που κάνουν τη φωνή των ηθοποιών ν’ ακούγεται πιο δυνατή.

Να θυμίσουμε πως ο Αισχύλος τραυματίστηκε στη μάχη του Μαραθώνα κ’ έλαβε μέρος στη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Συνεπώς, είχε κάθε λόγο να γιορτάσει τον θρίαμβο της πόλης του πάνω στη σκηνή του θεάτρου, γράφοντας την τραγωδία «Πέρσες» (το μόνο δράμα, απ’ όσα γνωρίζω, βασισμένο σε ιστορικό γεγονός). Στους στίχους 402-405, διαβάζουμε:

Ο ΠΑΙΑΝΑΣ

«Ω παίδες Ελλήνων ίτε, / ελευθερούτε πατρίδ’ , ελευθερούτε δε / παίδας, γυναίκας, θεών τε πατρώων έδη, / θήκας τε προγόνων. Νυν υπέρ πάντων αγών».
Δηλαδή: «Ω τέκνα των Ελλήνων, εμπρός προχωρείτε, ελευθερώστε την πατρίδα, ελευθερώστε τα παιδιά, τις γυναίκες, τα ιερά των πατρώων θεών και τους τάφους των προγόνων. Για όλα είναι τώρα ο αγώνας».
Το υπέροχο αυτό πολεμικό εμβατήριο ο Αισχύλος το αποκαλεί «παιάνα» (στ. 393). Αλλά δεν γνωρίζω εάν αποτελεί δική του έμπνευση ή προϋπήρχε. Αιώνες αργότερα, τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου του 1940, ο δικτάτορας Ιωάννης Μεταξάς το θυμήθηκε. Το διάγγελμά του καταλήγει με τα λόγια:
«Όλον το Έθνος ας εγερθή σύσσωμον. Αγωνισθήτε δια την πατρίδα, τας γυναίκας, τα παιδιά σας και τας ιεράς μας παραδόσεις. Νυν υπέρ πάντων ο αγών».

ΟΙ ΑΛΛΟΙ ΔΥΟ

Καθώς ο Αισχύλος διανύει το φθινόπωρο της ζωής του, εμφανίζεται ο 24χρονος ανταγωνιστής του, ο Σοφοκλής, ο οποίος κερδίζει σε ποιητικό διαγωνισμό. Ο Αισχύλος τα παρατά και φεύγει για τη Σικελία, όπου στην αυλή του τύραννου Ιέρωνα αφήνει την τελευταία του πνοή, στα 69 του χρόνια.
Ο Σοφοκλής έγραψε 120 τραγωδίες. Από αυτές μόνο επτά έχουν φτάσει ως εμάς. Έζησε 90 χρόνια και λέγεται ότι πέθανε από υπερβολική χαρά, όταν κέρδισε το βραβείο στους Ολυμπιακούς δραματικούς αγώνες. Αναβάθμισε το θέατρο προσθέτοντας άλλα τρία μέλη στον Χορό και τρίτο ηθοποιό στη σκηνή. Έτσι το δράμα φτάνει στην τελειότητά του. Η τραγωδία του «Οιδίπους τύραννος» θεωρείται η καλύτερη.
Ο τρίτος τραγωδιογράφος είναι ο Ευριπίδης. Γεννήθηκε στη Σαλαμίνα την ημέρα που οι Αθηναίοι πανηγύριζαν τη μεγαλειώδη νίκη τους στην περιβόητη ναυμαχία. Προερχόταν από ταπεινή οικογένεια, αλλά είχε δάσκαλο τον μεγάλο Σωκράτη. Λέγεται ότι για αρκετό καιρό έζησε απομονωμένος σε μια άγρια σπηλιά, προκειμένου ν’ αποκτήσει ιδέες τρόμου και μεγαλείου!

Άρχισε τη σταδιοδρομία του σε νεαρή ηλικία και ανταγωνίστηκε τον Σοφοκλή. Όμως κυνηγήθηκε από τους εχθρούς του. Εγκατέλειψε την Αθήνα και κατέλεξε στην αυλή του φιλόμουσου βασιλιά της Μακεδονίας Αρχέλαου. Εκεί έγραψε τις τραγωδίες «Αρχέλαος» και «Βάκχες». Λέγεται πως κάποια άγρια σκυλιά τον κατασπάραξαν και άφησε την τελευταία του πνοή στα χώματα της Μακεδονίας.
Νυμφεύτηκε δύο φορές και άλλες τόσες χώρισε. Απόκτησε τρεις γιους: τον Μνησαρχίδη, τον Μνησίλοχο και τον Ευριπίδη τον νεότερο. Ο Ευριπίδης μπορεί να στερείται το μεγαλείο ενός Αισχύλου και τη γλυκύτητα ενός Σοφοκλή, αλλά αυτά τα αναπληρώνει με το μεγάλο πάθος του που γέννησε τις πιο συγκινητικές σκηνές στο ελληνικό δράμα. Μυημένος στη φιλοσοφία, τον