Ο βρετανικός τηλεοπτικός σταθμός BBC τον Ιούνιο του 2017, σε άρθρο του με τίτλο «The Greek word that can’t be translated» είχε αναφερθεί στην ελληνική λέξη φιλότιμο.
Πιο πρόσφατα, συγκεκριμένα στα μέσα του Φεβρουαρίου 2019, ο ίδιος σταθμός αναφέρθηκε σε 8 λέξεις διαφόρων γλωσσών που παρουσιάζουν ιδιαίτερες δυσκολίες στη μετάφρασή τους στην αγγλική, αλλά και σε άλλες γλώσσες. Μεταξύ των 8 αυτών λέξεων ήταν και δύο ελληνικές, το φιλότιμο και η φιλοξενία.
Στο εν λόγω άρθρο, για τη λέξη ‘φιλότιμο’ μεταξύ άλλων αναφέρθηκαν και τα ακόλουθα:

«Σε ό,τι αφορά το «φιλότιμο», περιγράφεται ως η υψηλότερη από όλες τις ελληνικές αρετές.
Όπως αναφέρεται στο δημοσίευμα, μεταφράζεται σαν «αγάπη της τιμής» και εκφράζει τη σημασία του να σέβεται και να τιμά κανείς την οικογένεια και τους φίλους του άλλου.
Σημειώνεται επίσης πως ο όρος «φιλότιμο» σημαίνει ουσιαστικά να πράττεις το καλό, επιδεικνύοντας υποδειγματική συμπεριφορά.
Για τους Έλληνες, το “φιλότιμο” είναι ένας τρόπος ζωής. Η ιδέα δεν είναι νέα: Φαίνεται ακόμη και στη Βίβλο, στις επιστολές του Αποστόλου Παύλου».
Σύμφωνα με γλωσσολόγους, λέξεις αντίστοιχες με το φιλότιμο και τη φιλοξενία δεν συναντώνται σε άλλες γλώσσες, και ως εκ τούτου δεν μεταφράζονται μονολεκτικά.
Το 2017, με κοινή απόφαση των Υπουργών Εσωτερικών, Εξωτερικών και Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, καθιερώθηκε η 9η Φεβρουαρίου ως Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας, καθώς η ημερομηνία αυτή συμπίπτει με την ημερομηνία γέννησης του εθνικού ποιητή της Ελλάδας Διονυσίου Σολωμού.

Με τη θέσπιση αυτού του ετήσιου παγκόσμιου εορτασμού επιδιώκεται η αναγνώριση του θεμελιώδους ρόλου που έχει διαδραματίσει η ελληνική γλώσσα, και διά μέσου αυτής η διαχρονική συμβολή της Ελλάδας στην διαμόρφωση και στην εδραίωση τόσο του ευρωπαϊκού, όσο και του παγκόσμιου, πολιτισμού. Και αυτό γιατί κατά την αρχαιότητα η ελληνική γλώσσα είχε καταστεί φορέας ανάπτυξης, και στη συνέχεια μεταβίβασης σημαντικών επιστημονικών θεωριών, φιλοσοφικών στοχασμών και λογοτεχνικών κειμένων, όπως η επική ποίηση του Ομήρου, οι αρχαίες ελληνικές τραγωδίες, οι επιστημονικές μελέτες του Αριστοτέλη, η λυρική ποίηση, και η ιστοριογραφία.
Λίγους αιώνες αργότερα στην ελληνική γλώσσα γράφτηκαν τα πιο σημαντικά κείμενα του Χριστιανισμού, και διά μέσου της ελληνικής γλώσσας διαδόθηκαν σε ολόκληρο τον κόσμο.
Στο διάβα των αιώνων καθοριστική υπήρξε η συμβολή της ελληνικής ως το μέσο για τη διάδοση του ελληνικού πολιτισμού, και η διαχρονικότητά της από την αρχαιότητα μέχρι τις ημέρες μας την καθιστά μια από τις μακροβιότερες ζωντανές γλώσσες παγκοσμίως.

Η ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΥΣΗΜΙΑ ΤΗΣ ΛΕΞΗΣ ΦΙΛΟΤΙΜΟ

Η λέξη φιλότιμο είναι το ουδέτερο της αρχαίας ελληνικής λέξης φιλοτιμία, η οποία σχηματίσθηκε από τη σύνθεση των λέξεων φιλέω + τιμή.
Το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας του Γιώργου Μπαμπινιώτη δίνει τον ακόλουθο ορισμό της λέξης ‘φιλοτιμία’:
«Η έντονη συναίσθηση της προσωπικής τιμής και της αξιοπρέπειας, που εκδηλώνεται κυρίως με την επιθυμία κάποιου να κερδίζει την εκτίμηση των άλλων, με την ευαισθησία ως προς το τι σκέπτονται οι άλλοι γι’ αυτόν».
Το Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας των Άγγλων Liddell and Scott δίνει τον ακόλουθο ορισμό της λέξης ‘φιλοτιμία’: love of honour or distinction, ambition; emulation, rivalry; hence the placing one’s pride or distinction in a thing.

Από τα παραπάνω προκύπτει το συμπέρασμα ότι η λέξη φιλότιμο εμπερικλείει πάρα πολλές έννοιες. Είναι η αξιοπρέπεια, τιμή, περηφάνια, ο καλώς εννοούμενος εγωισμός, το χαρακτηριστικό εκείνου που είναι συχνά υπέρ το δέον συνεπής προς τις υποχρεώσεις του, που πρόθυμα εκτελεί τα καθήκοντά του, με ευσυνειδησία.
Το φιλότιμο θεωρείται ότι είναι η υψηλότερη από όλες τις ελληνικές αρετές που καθορίζει και ρυθμίζει το πώς κάποιοι θα πρέπει να συμπεριφέρονται με την οικογένειά τους και τις κοινωνικές ομάδες. Φιλότιμο σε έναν Έλληνα είναι ουσιαστικά ένας τρόπος ζωής.
Ο Βασίλειος Π. Βερτουδάκης, υφηγητής της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, μεταξύ άλλων έγραψε και τα ακόλουθα για τη λέξη φιλότιμο:
«Η μυθολογία που συνοδεύει αυτήν την αόριστη ιδέα δεν έχει προηγούμενο. Πράγματι, η λέξη είναι αδύνατο να μεταφραστεί με ακρίβεια σε καμία γλώσσα…. Ωστόσο, το φιλότιμο αποτελεί δομικό στοιχείο της ελληνικής ιδιοσυγκρασίας λόγω της μοναδικής στάσης της Ελλάδας σε σχέση με αυτό που αποκαλούμε Δύση».

Επιπλέον, ο Β. Βερτουδάκης ανέφερε ότι η λέξη ‘φιλότιμο’ προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη ‘φιλοτιμία’, της οποίας η πρώτη επιβεβαιωμένη γραπτή αναφορά χρονολογείται στην αυγή της ελληνικής κλασικής περιόδου (6ος και 7ος αιώνας π.Χ.) στα γραπτά του λυρικού ποιητή Πίνδαρου.
Κατά τη γνώμη μου από τα παραπάνω προκύπτει το συμπέρασμα ότι φιλότιμο σημαίνει να βασίζεις κάθε πράξη σου στην αίσθηση του καθήκοντος, της τιμής και του θάρρους. Συγκεντρώνει τις αρετές της τιμής, του θάρρους, της αυτοθυσίας για τον ανώτερο σκοπό, τη συμπόνια και τη γενναιοδωρία.

Χαρακτηριστικό είναι και το ακόλουθο ρητό: «Την ανάγκην φιλοτιμίαν ποιούμενος», το οποίο στην αγγλική μεταφράζεται ως ακολούθως: «Making a virtue of necessity».
Φιλότιμος, λοιπόν, μπορούμε να πούμε, ότι είναι αυτός που έχει έντονο το συναίσθημα της τιμής και της προσωπικής αξιοπρέπειας. Αυτός, που χωρίς πίεση ή άσκηση βίας καταβάλλει ευσυνείδητες προσπάθειες να φέρει σε πέρας κάτι, που του έχει ανατεθεί.
Στο ‘Φιλότιμο των Ελλήνων’ στο παρελθόν αφιέρωσε ειδική έρευνα και ο οργανισμός «Washington Oxi Day Foundation». Σε βίντεο, με κεντρικό θέμα «Φιλότιμο – Το ελληνικό μυστικό», που δημιούργησε και ανάρτησε πριν μερικά χρόνια στην ιστοσελίδα του ο οργανισμός αυτός, επιδίωξε να ενημερώσει το διεθνές κοινό για αυτήν την μοναδικής σημασίας ελληνική λέξη, που αποτελεί την κινητήρια δύναμη των Ελλήνων, αλλά και να εμπνεύσει τους σύγχρονους ανθρώπους διαδίδοντας την έννοια του φιλότιμου.
Ενημερωτικά αναφέρω, ότι το «Washington Oxi Day Foundation» είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός, που δημιουργήθηκε το 2011. Στόχος του είναι η πληροφόρηση των φορέων χάραξης πολιτικής και του κοινού της Αμερικής, σχετικά με την ζωτική συμβολή της Ελλάδας στην έκβαση του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, και στην προβολή σύγχρονων ηρώων, που επιδεικνύουν το ίδιο θάρρος με τους Έλληνες και συνεχίζουν να μάχονται για την προστασία και την προαγωγή της Ελευθερίας και της Δημοκρατίας σε ολόκληρο τον κόσμο.
ΦΙΛΟΞΕΝΙΑ
Η δεύτερη ελληνική λέξη στην οποία αναφέρθηκε ο βρετανικός τηλεοπτικός σταθμός BBC, για την οποία δεν υπάρχει σε άλλες γλώσσες μια αντίστοιχη λέξη είναι η φιλοξενία.
Το Λεξικό του Γιώργου Μπαμπινιώτη δίνει τις ακόλουθες ερμηνείες:
α) Το να είναι κανείς φιλόξενος.
β) Η εγκάρδια υποδοχή και περιποίηση επισκεπτών ή ξένων.
Στα αρχαία Ελληνικά η έννοια ξένος είχε ιδιαίτερη βαρύτητα, λόγω της έμφασης που δινόταν θεσμικά στην φιλοξενία, ιδίως σε ξένους που έρχονταν από άλλη πόλη ή χώρα.
Η λέξη φιλοξενία, ετυμολογείται από το φιλώ (= αγαπώ) + ξένος, και αναφέρεται στην φροντίδα ενός επισκέπτη – ξένου στην οικεία κάποιου.
Η λέξη δήλωνε την στάση την οποία τηρούσαν οι αρχαίοι Έλληνες απέναντι των ξένων. Για τους αρχαίους Έλληνες η φιλοξενία, δηλαδή η υποδοχή και η περιποίηση των ξένων, ήταν σημαντικός θεσμός. Την θεωρούσαν ηθικό χρέος και ιερό κανόνα των θεών.

Τους ξένους τους προστάτευαν ο Ξένιος Δίας και η Αθηνά η Ξενία. Υπήρχε θεία απαίτηση για την περιποίηση των ξένων και εθεωρείτο αμάρτημα η κακή αντιμετώπισή τους. Η φιλοξενία ακολουθούσε μία ιεροτελεστία και παρεχόταν σε κάθε ξένο, ο οποίος ανεξάρτητα από την τάξη που ανήκε, μπορούσε να μείνει σε ειδικό δωμάτιο, στον «ξενώνα».
Όταν εμφανιζόταν ένας ξένος, ο οικοδεσπότης τον προσκαλούσε στο σπίτι του και παρέθετε γεύμα προς τιμήn του. Η πρόσκληση λεγόταν «επί ξένια καλείν», και η αποδοχή ενός ξένου για φιλοξενία λεγόταν «εστιάν» ή «ξενίζειν» ή «ξενοδοχείν». Ο ξένος με την άφιξή του έκανε ευχές στην οικογένεια που τον φιλοξενούσε, και στην αναχώρησή του δεχόταν δώρα.
Αυτά, όσο πιο συνοπτικά γινόταν, για τους όρους φιλότιμο και φιλοξενία, που σύμφωνα με το BBC της Βρετανίας δεν υπάρχουν σε άλλες γλώσσες, ούτε και μεταφράζονται μονολεκτικά.