Ποικιλότροπη και συγκινητική η επίδραση που είχε η τραγωδία της Κύπρου στο χώρο των εικαστικών τεχνών και ιδιαίτερα στη ζωγραφική και τη χαρακτική. Καλλιτέχνες τόσο από την Κύπρο και όσο και την Ελλάδα δεν θα μπορούσαν να μείνουν ασυγκίνητοι ιδιαίτερα από το δράμα της προσφυγιάς.

Τα συρματοπλέγματα και η νοσταλγία των χαμένων εδαφών, οι άνθρωποι που χάθηκαν και ο πόθος της επιστροφής, αποτελούν μερικές από τις πτυχές του κυπριακού δράματος που καθοδήγησαν το πινέλο ή το καλέμι φτασμένων ή και λιγότερο γνωστών, μέχρι εκείνη την εποχή, δημιουργών.

Ξεκινώντας από την Ελλάδα, ο ποιητής της ρωμιοσύνης Γιάννης Ρίτσος που, εκτός από αηδόνι του λόγου, ήταν και γητευτής της πέτρας, άφησε πάνω της μοναδικές εικόνες της ζωγραφικής του ικανότητας.

Στην πέτρα λοιπόν, ο Ρίτσος χάραξε το θρήνο και τον ύμνο για την Κύπρο, συνοδεύοντας και εικαστικά το ομώνυμο ποίημά του. Το έργο αυτό του Γιάννη Ρίτσου κοσμεί τα εξώφυλλα των δίσκων με τους μελοποιημένους στίχους από τον κύκλο «Ύμνος και θρήνος για την Κύπρο».

Πολλοί είναι και άλλοι καλλιτέχνες στην Ελλάδα που εκείνη την περίοδο, αμέσως μετά τον Ιούλη του ’74, επικέντρωσαν το ενδιαφέρον της δημιουργίας τους στα θλιβερά αποτελέσματα που άφησε πίσω της η τουρκική εισβολή. Ιδιαίτερα στον τομέα της χαρακτικής τέχνης, η έμπνευση από την τραγωδία της Κύπρου έδωσε πολύ αξιόλογα έργα, κάποια από τα οποία έγιναν γραμματόσημα και κυκλοφόρησαν τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Κύπρο, με δημιουργούς κυρίως τον Τάσσο (Αλεβίζο) και τον Παναγιώτη Γράββαλο.

Σε ό,τι αφορά την κυπριακή καλλιτεχνική δημιουργία την εμπνευσμένη από το δράμα του ’74, η παραγωγή όλα αυτά τα χρόνια είναι τεράστια και καλύπτει όλες τις πτυχές της κυπριακής τραγωδίας.

Ο Τηλέμαχος Κάνθος, ο Αδαμάντιος Διαμαντής, ο Γιώργος Σκοτεινός, ο Ξάνθος Χατζησωτηρίου, για να αναφερθούμε ενδεικτικά σε κάποιους από τους Κύπριους καλλιτέχνες, δημιούργησαν ένα σταθμό στην ιστορία της κυπριακής τέχνης με πηγή έμπνευσης μια από τις θλιβερότερες εποχές της σύγχρονης κυπριακής πραγματικότητας.

Στη θεματογραφία αυτής της σχολής περιλαμβάνεται, μεταξύ άλλων, και το έργο «Πενταδάκτυλος» από την ευρύτερη δουλειά του καταξιωμένου και βραβευμένου Βαρωσιώτη ζωγράφου Γιώργου Σκοτεινού με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Κύκλος Καταγγελίας Κύπρος 1974». Πρόκειται για μια σειρά έργων μέσα από τα οποία ο καλλιτέχνης εκφράζει τη διαμαρτυρία του για την τουρκική εισβολή και γενικότερα για την κάθε μορφή βίας και πολέμου.

Σημαντικό είναι το έργο, εμπνευσμένο από την Κύπρο του 1974, του επίσης Βαρωσιώτη ζωγράφου Ξάνθου Χατζησωτηρίου. Για τον κύκλο των έργων του «Πρόσφυγες» που εκφράζουν βέβαια τον πόνο και ό,τι άλλο αρνητικό συνεπάγεται ο ξεριζωμός. Oκαλλιτέχνης τιμήθηκε στη Γαλλία. Από αυτό τον κύκλο ξεχωρίζουν τα έργα «Προσευχή για την ειρήνη» και «Δικαιοσύνη για την Κύπρο».

Ιδιαίτερη θέση ανάμεσα στους Κύπριους καλλιτέχνες που κληροδότησαν σημαντικό έργο με αναφορά την τραγωδία του 1974 κατέχει αναμφίβολα ο και ο Τηλέμαχος Κάνθος.

Μέσα από μια σειρά ξυλογραφίες του με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Σκληροί χρόνοι», ο εξ Άλωνας δάσκαλος της τέχνης αποτύπωσε σε όλη του τη διάσταση το κυπριακό δράμα.

Τα έργα «Στην πέτρα της υπομονής», «Μαύρο θέρος του ’74» και «Θρήνος γυναικών» είναι ίσως από τα πιο γνωστά αυτού του κύκλου.

Στον κύκλο «Σκληροί χρόνοι» ο Τηλέμαχος Κάνθος έχει περιλάβει και κάποια έργα του τα οποία είναι εμπνευσμένα από τα γεγονότα της περιόδου 1963-64.

ΤΑΣΣΟΣ: Ο ΠΑΤΕΡΑΣ ΤΟΥ ΠΡΟΣΦΥΓΟΣΗΜΟΥ

Ειδικότερα σε ό,τι αφορά τον χαράκτη Τάσσο, η αναφορά μας δεν μπορεί παρά να επικεντρωθεί στο έργο του με το κοριτσάκι-προσφυγόπουλο της Κύπρου ανάμεσα στα συρματοπλέγματα… Μια εικόνα που όλους μας συγκίνησε όταν πρωτοκυκλοφόρησε σαν γραμματόσημο και από τότε συνοδεύει όλη την κυπριακή αλληλογραφία.

Το προσφυγόσημο ή προσφυγικό γραμματόσημο, όπως συνηθίσαμε να το λέμε και το οποίο κυκλοφόρησε σε τρεις διαφορετικές παραστάσεις, (με τελευταίο το προσφυγόπουλο του Τάσσου που κυκλοφορεί μέχρι σήμερα) και είχε δυο στόχους όταν αποφασίστηκε η κυκλοφορία του. Από τη μία να ενισχύσει το Ταμείο Προσφύγων που είχε δημιουργηθεί αμέσως μετά την προσφυγοποίηση και, από την άλλη να θυμίζει παντού την τραγωδία της Κύπρου αφού θα κυκλοφορούσε σε κάθε επίσημη και μη επιστολή ή δέμα που έφευγε από την Κύπρο προς όλο τον κόσμο.

ΟΙ ΜΝΗΜΕΙΑΚΕΣ ΞΥΛΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΟΥ ΧΑΜΠΗ

Τα περισσότερα ίσως έργα που πηγή έμπνευσης για το δημιουργό τους είχαν την τουρκική εισβολή στην Κύπρο και τα όσα τραγικά ακολούθησαν τον Ιούλιο του ’74 αφορούν χαρακτικά.

Τέτοια μνημειακά έργα μάς έχει δώσει βέβαια και ο Χαμπής. Ο σπουδαιότερος, για πολλούς, και σίγουρα ο πιο παραγωγικός καλλιτέχνης σε αυτό τον τομέα, πρόσφυγας και ο ίδιος (η γενέτειρά του Κοντέα μνημονεύεται σε πολλά από τα έργα του), στη διάρκεια των 45 χρόνων από εκείνο τον μαύρο Ιούλη του ’74 και ιδιαίτερα στις πρώτες δεκαετίες μετά την εισβολή, δημιούργησε δεκάδες μαυρόασπρες ξυλογραφίες μέσα από τις οποίες αφήνει να εκδηλωθούν τα συναισθήματα, οι σκέψεις και οι προβληματισμοί που του γέννησε η προδοσία και το δράμα της Κύπρου.

Αρκετά από αυτά τα έργα έχουν γίνει γνωστά εντός και εκτός Κύπρου, μέσα από βιβλία στα οποία έχουν περιληφθεί με αναφορές βέβαια στην τουρκική εισβολή και γενικότερα στην κυπριακή τραγωδία.

Αρκετά είναι και τα χρωματιστά χαρακτικά του πολυβραβευμένου καλλιτέχνη, τα οποία ξεχειλίζουν από τη νοσταλγία του Χαμπή για το τουρκοκρατούμενο χωριό του…