Μη σας τρομάζει ο τίτλος του σημερινού μου σημειώματος. Εάν το διαβάσετε με προσοχή, είμαι βέβαιος ότι κάτι θα κερδίσετε ή, ακόμη καλύτερα, κάτι θα διορθώσετε σε κάτι που γνωρίζατε μέχρι σήμερα, αλλά δεν το είχατε προσέξει τόσο όσο θα έπρεπε. Εξάλλου οι δάσκαλοι στο σχολείο δεν προφταίνουν να μας τα διδάξουν όλα, και αν μας τα δίδαξαν, πολλά ξεχνιούνται και μόνο η επανάληψη είναι η μητέρα της μάθησης. Με αυτές τις σκέψεις γράφεται το σημερινό μάθημα ως μία σημαντική επισήμανση την οποία θεωρώ ως μία υπόδειξη και υπογράμμιση για κάθε ελληνόφωνο που θέλει να μιλάει τα Ελληνικά σωστά και να τα γράφει με τη σημερινή μας συμβατική ορθογραφία.
ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΣΥΝΘΕΣΗ
Όταν κάνουμε λέξεις από άλλες λέξεις: κλειδί – κλειδώνω, αρχή- αρχίζω, ψέλνω – ψάλτης και χιλιάδες άλλες τέτοιες λέξεις, αυτό το λέμε Παραγωγή. Όταν πάλι δύο ή περισσότερες λέξεις ενώνονται σε μία, τότε αυτό λέγεται Σύνθεση. Kαλός + καρδιά = καλόκαρδος, συν + θέτω = σύνθεση. Δεκάδες χιλιάδες λέξεις της γλώσσας μας είναι σύνθετες.
Στη σύνθεση η πρώτη λέξη λέγεται πρώτο συνθετικό και η δεύτερη είναι το δεύτερο συνθετικό: γυναικό + παιδα. Έχουμε επίσης και τρίτο και τέταρτο συνθετικό: ανεβο + κατε + βαίνω, και υπερ – πολύ – σύλ – λα – βες λέξεις έχουμε και μπορούμε όλοι μας να τις κάνουμε. Οι μαθητές στις τάξεις μου ήταν και γλωσσοπλάστες. Ένας σε μία έκθεση για το δάσος περιέγραφε τα πυκνά δέντρα του ως «Ριζοκορμοκλαδοφυλλοενωμένα»! Εξαιρετικά δόκιμος και έγκριτος γλωσσοπλάστης μαθητής!
Η ΕΚΤΑΣΗ ΤΩΝ ΣΥΝΘΕΤΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ
Στο αρχαίο αλφάβητό μας έχουμε επτά φωνήεντα: α, ε, η, ι, ο, υ, ω. Τα δύο ο και ε είναι τα βραχέα ή βραχύχρονα, γιατί όταν τα λέμε έχουν βραχύ χρόνο = τα λέμε σύντομα: Πότε, τότε. Τα η και ω είναι τα μακρά, ή μακρόχρονα, γιατί όταν τα λέμε έχουν μακρό χρόνο = ο χρόνος τους είναι μακρύς: Τεντώνω. Και σήμερα μάλιστα διαπιστώνουμε ότι το ω έχει μεγαλύτερη διάρκεια από το ε. Εξάλλου, γι’ αυτό το λόγο το ω λέγεται και ωμέγα. Και τα υπόλοιπα τρία φωνήεντα α, ι, υ είναι δίχρονα, τα λέμε άλλοτε με βραχύ χρόνο και άλλοτε με μακρύ.
Στη σημερινή μας γλώσσα όμως δεν κάνουμε αυτή τη διάκριση. Όλα θεωρούμε ότι έχουν τον ίδιο χρόνο, την ίδια διάρκεια. Δυστυχώς, ισοπεδώσαμε τη διάρκειά τους και χάσαμε τη μουσικότητα των φωνηέντων.
Στην ορθογραφία, όμως, κρατήσαμε την αρχαία τους διάρκεια, γιατί δεν γινόταν αλλιώς, και για το λόγο αυτό σήμερα στα σύνθετα ονόματα έχουμε την έκταση τού αρκτικού φωνήεντος του δεύτερου συνθετικού, ήτοι τη μετατροπή του βραχέος φωνήεντος σε μακρό. Προσοχή: Το ο εκτείνεται και γίνεται ω, το ε γίνεται η. Το ίδιο γίνεται και στα δίχρονα όταν εκλαμβάνονται ως βραχύχρονα και καταλήγουν η ή ω.
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
1. Στρατός + άγω = στρατηγός, εδώ άγω σημαίνει οδηγώ, στρατηγικός.
2. Υπό + ερέτης = υπηρέτης, εδώ ο ερέτης είναι ο κωπηλάτης.
3. Επί + όνομα = επώνυμο, εδώ όνυμα είναι στα αιολικά το όνομα. Έτσι και ο ομώνυμος (αυτός που έχει το ίδιο όνομα), συνώνυμος, αντωνυμία κ.ά.
4. Επί + οδύνη = επώδυνος, η οδύνη είναι ο πόνος, η θλίψη και επώδυνος είναι αυτός που προκαλεί πόνο. Αντίθετο: ανώδυνος.
5. Κοινός + όφελος = κοινωφελής, αυτός που εξυπηρετεί την κοινωνία.
6. Μέταλλο + ορυχείο = μεταλλωρυχείο, χώρος εξόρυξης μεταλλευμάτων.
7. Στερητικό Α + οδύνη = ανώδυνος, χωρίς πόνο. Το ν μπήκε για ευφωνία.
8. Στερητικό Α + όνομα = ανώνυμος, αυτός που δεν έχει όνομα.
9. Στερητικό Α + ακούω = ανήκουστος, και ανηλεής, ανήλεος και ανηλεώς.
10. Στερητικό Α + ομαλός = ανώμαλος, αυτός που έχει κάποια ανωμαλία.
11. Δύο + όροφος = διώροφος, τριώροφος, ημιώροφος κ.λπ.
12. Παν + όλεθρος = πανωλεθρία, ολοκληρωτική καταστροφή.
13. Πόδι + ελαύνω ( θέτω σε κίνηση) = ποδήλατο, όπως και ιππήλατος, κωπηλάτης, ευήλατος, λεηλασία, ξενηλασία κ.ά.
14. Τρία + ερέτης = τριήρης, ταχύπλοο πολεμικό πλοίο των αρχαίων Ελλήνων με τρεις σειρές ερετών = κωπηλατών.
15. Ευ, Δυς + οσμή (από όζω=βρομάω) = ευωδιά, δυσωδία, ευώδης, δυσώδης, έτσι και ελώδης, μύρο + οσμή = μυρωδιά, μυρωδάτος, μυρώδης, κ.ά.
Σημαντική υποσημείωση: Η κατάληξη –ώδης εξελίχθηκε σε πολύ γόνιμο παραγωγικό επίθημα: ουσία = ουσιώδης, μύθος = μυθώδης, θηρίο = θηριώδης και δεκάδες άλλα. Επίσης το –ώδης μας έδωσε την κατάληξη –ειδής και από εδώ γεννήθηκε η αγγλική κατάληξη –oid που μας έδωσε εκατοντάδες νέους επιστημονικούς όρους: Android, asteroid, anthropoid, petaloid και πολλά – πολλά άλλα.
16. Συν + όμνυμι και ομνύω (ορκίζομαι) = συνωμοσία, ορκωμοσία, εξωμότης, ενωμοτάρχης, ενωμοτία κ.ά.
17. Υπάρχουν και αρκετά άλλα που πρέπει να τα προσέξουμε σε αυτή την ειδική κατηγορία της ορθογραφίας μας όπως: απώλεια, πανώλης, διώρυγα, τυμβωρύχος, χρυσωρύχος, προσήλυτος και άλλες.
Εδώ σταματώ γιατί ήδη σας κούρασα τρομερά. Όντως η κόπωση είναι υπερβολική. Αλλά άξιζε όλη αυτή η πνευματική εργασία; Ασφαλώς ΝΑΙ!
ΚΑΙ ΜΙΑ ΧΡΗΣΙΜΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ
Από τις δύσκολες ορθογραφικά αυτές λέξεις μας πολλές οικειοποιήθηκαν από την αγγλική γλώσσα και, μάλιστα, με την ελληνική τους ορθογραφία. Θα αναφέρω μερικές μόνο για του λόγου το ασφαλές: Strategy, strategic, Service, servant, (από το υπό + ερέτη = υπηρέτης , η δασεία στο υπό έγινε S), eponym, synonym, anodyne, anomaly, anomalous και πολλές άλλες από όλες τις παραπάνω κατηγορίες.
Οι αγγλόφωνοι δεν παραπονιούνται για την ορθογραφία τους. Την μαθαίνουν και προχωρούν! Ούτε σκέψεις έχουν για απλοποίηση. Στα Αγγλικά δεν γίνεται απλοποίηση! Εμείς θέλουμε να καταργήσουμε το η και το ω και τόσα άλλα. Από ό,τι είδαμε παραπάνω, είναι δυνατόν να γίνει αυτό;
Η αγγλική ορθογραφία είναι πολύ πιο δύσκολη από την ελληνική και με αυτήν κυρίευσε τον κόσμο όλο. Πώς μαθαίνουμε την αγγλική και η ελληνική μάς είναι τόσο δύσκολη; Χρειαζόμαστε πιο μεθοδική διδασκαλία και περισσότερη εργασία και ένα Λεξικό στην τσέπη μας. Τίποτε δεν είναι εύκολο στη ζωή μας, αλλά δεν ήταν και τόσο δύσκολο το σημερινό μάθημα ορθογραφίας, θαρρώ!
Παράπονα και στρατηγικές, ανώδυνες και κοινωφελείς παρατηρήσεις… ορθογραφημένες… και ανορθόγραφες στο Διευθυντή μας, Παρακαλώ!
