Αν διαβάσει κανείς την Περί Ίσιδος και Οσίριδος πραγματεία τού Πλούταρχου, θα «σκοντάψει» σ’ ένα κεφάλαιο που θα τον ενθουσιάσει! Προτού όμως δούμε το κείμενο, ένα σύντομο «διαλογικό» (μ’ ερωταπόκριση) προοίμιο.

Ερ. Άραγε, από τη σκοπιά τού σύμπαντος, υπάρχει «αγαθό» και «κακό»;
Απ. Όχι. Δεν υπάρχουν «αγαθοί» και «κακοί» γαλαξίες.
Ερ. Η φύση που σε περιβάλλει, έχει μέσα της το «αγαθό» και το «κακό»;
Απ. Ως χωριστές οντότητες, όχι. «Αγαθό» και «κακό» ταυτίζονται («αγαθόν και κακόν ταυτόν»).
Ερ. Δηλαδή, δεν θεωρείς ως χωριστό αγαθό την ανθισμένη αμυγδαλιά;
Απ. Τη θεωρώ μέχρι που πέφτει κεραυνός και την απανθρακώνει.
Ερ. Δεν είναι χωριστό κακό η απανθρακωμένη αμυγδαλιά;
Απ. Όχι, γιατί «ουδέν κακόν εν φύσει». Στην απανθρακωμένη αμυγδαλιά βρήκα τα κάρβουνα που χρειαζόμουν.
Ερ. Τότε από πού ξεφύτρωσε η ιδέα περί «αγαθού» και «κακού»;
Απ. Από τη σκοτεινή μου μυαλοθήκη. Έξω από αυτή δεν υπάρχει «αγαθό» και «κακό».
Ερ. Εσύ τι πράγμα θεωρείς ως «αγαθό;»
Απ. Αυτό που με ωφελεί.
Ερ. Και τι πράγμα θεωρείς ως «κακό»;
Απ. Αυτό που με βλάπτει.
Ερ. Πόσα χρόνια πέρασαν από τότε που για πρώτη φορά στάθηκες όρθιος (erectus) και περπάτησες ευθυτενώς πάνω στη φλούδα της Γης;
Απ. Πέρασαν 1,8 εκατομμύρια χρόνια.
Ερ. Πριν από σένα, υπήρξαν κάποια ζώα που τώρα δεν υπάρχουν;
Απ. Ναι, οι δεινόσαυροι και χιλιάδες άλλα.
Ερ. Υπάρχει περίπτωση να εξαφανιστείς κ’ εσύ ως είδος ζώου;
Απ. Ναι, υπάρχει. Η φύση δεν με χρειάζεται. Ήταν πιο ήρεμη χωρίς εμένα.

ΤΙ ΛΕΕΙ Ο ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ

Ο Πλούταρχος παίρνει θέση απέναντι στις κοσμοθεωρίες προγενέστερων φιλοσόφων, που υποστήριζαν ότι υπάρχει ένας μοναδικός Νους (βλ. Αναξαγόρα) ή μια μοναδική Πρόνοια (βλ. Στωικοί) που κυριαρχεί και κυβερνά τα πάντα.

Η απορία τού Πλούταρχου είναι η εξής: Πώς γίνεται από την ίδια πηγή ν’ αντλούμε γλυκό και αλμυρό νερό, την ίδια στιγμή; Δηλαδή, πώς γίνεται από τον ίδιο αγαθό θεό να εκπορεύεται ταυτόχρονα το «αγαθό» και το «κακό»; Να γίνεται θαύμα στο Άγιο Όρος και σεισμός στην Καλαμάτα; Ν’ απολαμβάνει ο Μπετόβεν το απόλυτο μουσικό αυτί και μετά να είναι κουφός;

«Είναι αδύνατο», λέει ο Πλούταρχος, «εκεί όπου ο θεός είναι αίτιος των πάντων να υπάρξει το παραμικρό κακό ή εκεί όπου ο θεός δεν είναι κανενός πράγματος αίτιος να υπάρξει το παραμικρό αγαθό» (Περί Ίσιδος και Οσίριδος, 369 Α-Β).

Δηλαδή: Εκεί όπου υπάρχει κ’ ενεργεί ο αγαθός θεός, εκεί είναι αδύνατο να υπάρξει το παραμικρό κακό, εφόσον ο θεός είναι μόνο αγαθός και αίτιος των πάντων. Και το αντίστροφο: Εκεί όπου ο θεός δεν φροντίζει για τίποτε και είναι αναίτιος των πάντων, εκεί είναι αδύνατο να υπάρξει το παραμικρό αγαθό από μόνο του.

ΚΑΙ ΣΥΝΕΧΙΖΕΙ…

«Γι’ αυτό κ’ έφτασε, από τους θεολόγους και νομοθέτες μέχρι τους ποιητές και τους φιλοσόφους, η εξής πανάρχαια γνώμη (παμπάλαιος δόξα) … ότι δηλαδή το σύμπαν δεν κρέμεται από την τύχη, χωρίς κάποιον νου ή χωρίς κάποια λογική αρχή ή χωρίς κάποιον κυβερνήτη. Ούτε και το άλλο: ότι η λογική αρχή, που κυριαρχεί στο σύμπαν και που το οδηγεί στον προορισμό του, είναι μόνο μία […] … οι αρχές τού σύμπαντος είναι πολλές και ανάμικτες από κακά και αγαθά [μεμιγμένα κακοίς και αγαθοίς].

»Με απλά λόγια (ως απλώς ειπείν): Είναι φανερό ότι το «αγαθό» και το «κακό» δεν τ’ ανακατεύει ένας μόνο θησαυροφύλακας, για να τα μοιράσει σ’ εμάς […], αλλά το ανακάτεμα γίνεται από δύο αντίθετες αρχές, από δύο αντίπαλες δυνάμεις» (ό.π. 369 D).

Όμως ποιες είναι αυτές οι «αντίπαλες δυνάμεις»; Στην αρχαιότητα δεν ήσαν λίγοι αυτοί που υποστήριζαν την άποψη ότι υπάρχουν δύο θεοί (δύο «αντίτεχνοι» επαγγελματίες!): ο ένας κατασκευάζει το «αγαθό», ο άλλος το «κακό». Ο πρώτος ονομάζεται «θεός», ο δεύτερος ονομάζεται «δαίμονας».

ΣΧΟΛΙΑ

Εδώ ο Πλούταρχος προσφέρει εξαιρετική τροφή στη σκέψη, λέγοντας ότι το «αγαθό» και το «κακό», ως αντίθετα, δεν μπορούν να έχουν την ίδια πηγή προέλευσης – άλλη πρέπει να είναι η αιτία τού «αγαθού», άλλη του «κακού». Στην «παναγαθότητα» του θεού δεν υπάρχει χώρος για το παραμικρό κακό.

Παρατηρώ ότι την ίδια ακριβώς αντίληψη έχουν υιοθετήσει και τα ΜΜΕ στην Ελλάδα. Κανένας σεισμός δεν αποδίδεται στον παντοδύναμο, πάνσοφο και πανάγαθο Θεό, τον αίτιο των πάντων: υπάρχει – ευτυχώς! – ο ανύπαρκτος, βολικός Εγκέλαδος, που πάντοτε αυτός αναλαμβάνει την ευθύνη όλων των σεισμών.

Όμως αυτή η μετάθεση ευθύνης για κάθε φυσικό κακό (σεισμό, λοιμό και καταποντισμό) από τον Θεό σε ανύπαρκτες οντότητες, είναι η μικρότερη προδοσία του νου. Η μεγαλύτερη είναι αυτή της λεγόμενης «θεοδικίας». Για φανταστείτε τον ιερέα να λέει: «Δόξα τω Θεώ, έχουμε άλλον έναν, φονικότερο σεισμό! Ο Πανάγαθος μας έδωσε άλλη μία χρυσή ευκαιρία για να δείξουμε την αμέριστη αγάπη μας στους καταπλακωμένους!».

Τέλος, υπάρχει και το «ουδέν κακόν αμιγές καλού». Ο κόσμος είναι «κόσμημα», ακριβώς επειδή το «αγαθό» και το «κακό» είναι ένα. Κ’ εγώ αγαπώ όλον τον κόσμο, γιατί και η αμαρτία ζει . . .