«Αυτά τα Χριστούγεννα των παιδικών μου χρόνων, προσπαθώ να ζωντανέψω εδώ, αλλά δεν γίνεται. Η ψυχή μου διψούσε και διψά ακόμη γι’ αυτά που έζησα εκεί … Είναι παράξενο, ε;»
Κι εγώ, που ζητώ από αυτές τις ώριμες γυναίκες τώρα να κάνουν αυτό το ταξίδι στο χρόνο, πώς πρέπει να νοιώθω;
Να πάνε πίσω σε μια εποχή που δεν έχει καμμιά σχέση με το σήμερα. Ούτε εκεί ούτε εδώ.
Να κάνουν το ταξίδι αυτό από μια βάση που χτες είχαμε καύσωνα και σήμερα ριγούμε από το κρύο. Μιλώ για τη Μελβούρνη, βέβαια. Αλλού μαίνονται οι πυρκαγιές. Ο Θεός να βάλει το χέρι του!
ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΝΕΜΟΡΦΗ ΛΕΣΒΟ
Με συνταξιδιώτισα τη Μαρία Παπάζογλου-Κάραμ από την Καλλονή της πανέμορφης Λέσβου, ξεκινώ το ταξίδι αυτό, πίσω στη δεκαετία του ’50.
«Η ατμόσφαιρα ήταν μαγική. Από την πρώτη του Δεκέμβρη, λες και το χωριό έβγαινε από το λήθαργό του. Οι πόρτες άνοιγαν διάπλατα, έβγαιναν στα μπαλκόνια τα γιορτινά κελίμια να αεριστούν και μετά να στολίσουν το σπίτι, να του δώσουν τη γιορτινή του όψη.
Τα σπίτια φρεσκοασβεστωμένα μέσα–έξω και οι γειτόνισσες, ακούραστες, να συναγωνίζονται ποια θα στολίσει πιο όμορφα το σπίτι της και θα φτιάξει τα πιο επιτυχημένα γλυκά».
Της ζητώ να μου δώσει εικόνες, γεύσεις, μυρουδιές. Είμαι μια απαιτητική συνταξιδιώτισσα και γι’ αυτό κάθε τόσο παίρνω μια ματιά γεμάτη έκπληξη αλλά και χαρά μαζί.
Της ζητώ εικόνες.
«Στο καθιστικό, αναμμένο τα τζάκι με καυσόξυλα να τριζοβολούν και εμείς γύρω–γύρω να βάζουμε σε μια πρόχειρη σχάρα, στην άκρη του τζακιού, τα κάστανα και να ανυπομονούμε να ψηθούν.
Στο μεγάλο τραπέζι στις καλές, γιορτινές φρουτιέρες, κυδώνια, μήλα, καρύδια, αμύγδαλα, μελομακάρονα, δίπλες και αμυγδαλένιος μπακλαβάς για τους μουσαφίρηδες.
Στο σαλόνι όπου ήταν τα επίσημα κεντήματα και στρωσίδια, ήταν αναμμένο το μαγκάλι από μπακίρι που αστραποκοπούσε και με πυρήνα από κουκούτσια ελιάς».
Έχω ακούσει για την Ένωση Οργανοπαικτών Καλλονής που είχαν μια ιδιαίτερη παρουσία αυτές τις μέρες στο χωριό.
«Ω! σου τόχω πει και άλλη φορά και το θυμάσαι! Ήταν νέοι δεκαοχτάρηδες και εικοσάρηδες με υπέροχες φωνές που έπαιζαν μαντολίνο και τραγουδούσαν τα κάλαντα από γειτονιά σε γειτονιά.
Όλα τα σπίτια, θυμάμαι, είχαν τις πόρτες και τα παράθυρα, όλα ανοιχτά για να ακούν και να χαίρονται τις υπέροχες μελωδίες.
Τα κεράσματα βέβαια έπαιρναν και έδιναν!
Συνήθως, γλυκό του κουταλιού σε ασημένιο δίσκο, μελομακάρονα, κουραμπιέδες.
Εμείς τρέχαμε από πίσω τους να μη χάσουμε ούτε ένα λεπτό από την μοναδική αυτή εμπειρία!
ΣΤΟ ΒΟΥΝΟ ΓΙΑ ΤΟ ΕΛΑΤΟ
«Έλα Φωτούλα πάμε στο βουνό!».
Ο κυρ-Στρατής, ο γλυκύτατος αυτός άνθρωπος, σεμνός, λιγομίλητος, ευγενικός, πατέρας της φίλης μου Φωτούλας Τσουκάλη.
Τον είχα γνωρίσει πριν χρόνια και τον συναντούσα πάντα σε επίσημες γιορτές της οικογένειας. Αρραβώνες, γάμους, βαφτίσεις. Σήμερα δεν είναι πια με μας.
«Ναι, ο πατέρας μου ήταν λιγομίλητος. Τα λόγια του όμως ήταν μεστά. Όταν μου έλεγε, κάπου δυο βδομάδες πριν τα Χριστούγεννα «πάμε Φωτούλα στο βουνό», ήξερα ότι εννοούσε ‘πάμε να βρούμε το πιο όμορφο έλατο για το Χριστουγεννιάτικο δέντρο’. Ήταν μια φοβερή εμπειρία που δεν ξεχνιέται ποτέ. Και οι δυο μας κουκουλωμένοι μέχρι τα αυτιά, περπατούσαμε ο ένας δίπλα στον άλλον, χωρίς να λέμε πολλά. Όταν φτάναμε στο βουνό, εμένα μου κοβόταν η ανάσα από όλο αυτό το μεγαλείο της φύσης, τα αμέτρητα έλατα που το ένα ήταν πιο όμορφο από το άλλο. Τα ήθελα όλα, και από την άλλη, τα λυπόμουν να τα βγάλω από το περιβάλλον αυτό. Ο πατέρας μου έκοβε γρήγορα το πιο κατάλληλο για το σπίτι μας. Ένα που πάντα ταίριαζε στο χώρο κι έκανε όλο το σπίτι να μοσχοβολά. Δεν ήταν λίγες οι φορές που έπρεπε να βγάλουμε πρώτα το χιόνι από πάνω του. Μιλώντας για χιόνι, από όσο μπορώ να πάω πίσω, έκανε τα Χριστούγεννά μας πάντα μαγικά!».
Μια μικρή παύση και « πήγα εκεί τελευταία, ζητώντας να βρω την ίδια μαγεία, δεν ήταν όμως εκεί. Το χιόνι βέβαια μας περίμενε… Έλλειπαν όμως οι άνθρωποι, η ζωντάνια, η ψυχή του τόπου όπως τον γνώρισα!» Μιλάμε βέβαια για τον Στίβο, 42 χλμ. ανατολικά της Θεσσαλονίκης, με 576 κατοίκους σήμερα.
ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ
Μετά τον εμφύλιο, στον Αη Δημήτρη της Κατερίνης, οι άνθρωποι προσπαθούσαν να επουλώσουν τις πληγές τους. Τα Χριστούγεννα ήταν για όλους μια ξεχωριστή γιορτή. Η Κατίνα Μπαλούκα, παιδούλα, τότε, προσπαθούσε με τον τρόπο της να δώσει μια νότα χαράς, εκπλήσσοντας συχνά μικρούς και μεγάλους. Ξέχωρη θέση, στο ταξίδι που επιχειρούμε μαζί, «η χρονιά που η Ούνρα μέσα στα άλλα ρούχα που μας έστειλε ήταν και ένα πελώριο παλτό από καμηλοπάρδαλη. Είχε κάτι πολύ βαθιές τσέπες, κατάλληλες για τα φιλοδωρήματα που περίμενα από τα κάλαντα που λέγαμε με την παρέα μου. Θυμάμαι, την ίδια χρονιά, είχα πάρει κρυφά από το κελλάρι μια πελώρια χειμωνιάτικη κολοκύθα που έκρυβε η μητέρα μου για τα Χριστούγεννα –τις πίτες κυρίως– αλλά εγώ είχα άλλα πιο ενδιαφέροντα σχέδια. Τη μετέτρεψα σε πρόσωπο, κόβοντας κομμάτια για μάτια, στόμα, μύτη και βάζοντας ένα κερί να καίει μέσα. Βγήκαμε, θυμάμαι, σούρουπο με την παρέα μου να πούμε τα κάλαντα και … εισπράξαμε τα δέοντα. Τα σκυλιά, βλέποντας τη γούνα και την κολοκύθα – πρόσωπο, μας γαύγιζαν σαν τρελά, το βέβαιο όμως είναι ότι οι βαθιές τσέπες του γούνινου παλτού γέμισαν δεκάρες, χαρούπια, καρύδια που μετά μοιράστηκαν ακριβοδίκαια!
Ναι, πάντα χιόνιζε αυτές τις μέρες στο χωριό, αυτό όμως δεν μας εμπόδιζε να κάνουμε ό,τι είχαμε προγραμματίσει. Εξάλλου τις υπέροχες μαύρες γαλότσες με τα κουμπιά στο πλάι τι, τις είχαμε;»
Καλό ερώτημα. Πάμε παρακάτω στο μαγικό Νεστόριο Καστοριάς.
Εκεί συναντάμε την Ελευθερία Λαλοπούλου.
Από το ξεκίνημα του ταξιδιού, διαισθάνομαι ότι θα είναι κάπως διαφορετικό. Η νυν πρόεδρος του Συλλόγου Καστοριάς, μιλά για ‘σύστημα’ και αυτό ουδόλως με εκπλήσσει. Αναφέρεται στα κάλαντα του χωριού, στο Νεστόριο, όπου, όπως φαίνεται, από τότε είχε δείξει ηγετικά στοιχεία με κυρίαρχο τη σωστή διοργάνωση «σ’ ο,τιδήποτε κάνουμε Βίβιαν, μικρό ή μεγάλο». Υπαινίσσεται κάτι; Τελοσπάντων, πάμε παρακάτω.
«Τους μάζευα όλους κι εκεί χωριζόμαστε σε ομάδες. Κανονίζαμε σε ποια σπίτια θα πάει η κάθε ομάδα, ώστε να μη χτυπάμε τις ίδιες πόρτες. Ήταν ένα δίκαιο σύστημα γιατί όλοι είχαν τις ίδιες ευκαιρίες. Μετά, τα μοιράζαμε όλα δίκαια μεταξύ μας, είτε αυτά ήταν καρύδια και φουντούκια είτε δίπλες και χρήματα».
Σε λίγο… προσγειωνόμαστε, ταξιδεύοντας πάντα, στις αυλές των σπιτιών όπου η μυρωδιά από τις τσιγαρίδες, όπως φαίνεται, έσπαζε τις μύτες.
«Ήταν η γουρουνοχαρά», επεξηγεί η Ελευθερία, με φανερή δόση νοσταλγίας σήμερα.
«Μια βδομάδα πριν τα Χριστούγεννα σφάζουν το γουρούνι και βράζουν το κρέας να φύγει το λίπος. Μετά παίρνουν μικρά ψαχνά και τα τσιγαρίζουν. Είναι ένας υπέροχος μεζές με το τσίπουρο.
Όλα αυτά βέβαια έξω στο μαγειρειό, να μη λερώσει το σπίτι».
Σε λίγο θα ανοίξει, χωρίς δική μου παραίνεση, είναι γεγονός, την πόρτα του σπιτιού. Δεν με κουράζει στο ελάχιστο. Όλα με τη σειρά τους.
«Μέσα Βίβιαν, ένα χάρμα οφθαλμών. Οι κόκκινες βελέντζες τα άσπρα κεντήματα, τα μπακίρια να γυαλοκοπούν, και οι καρυδόπιτες, τα μελομακάρονα, οι δίπλες, οι κουραμπιέδες, τα καρύδια, τα φουντούκια, τα κάστανα, κι’ εμείς τα παιδιά να ανυπομονούμε πότε θα βάζαμε στην εκκλησία ανήμερα, νύχτα το πρωί τα καινούρια παπούτσια, ρούχα κι’ εκείνες τις υπέροχες πλεχτές ζακετούλες.
Παντού ήταν διάχυτη μια αγάπη, μια χαρά. Όλες οι πόρτες ήταν ανοιχτές, όπως οι καρδιές των ανθρώπων. Γέλια, αστεία, τραγούδια, στα σπίτια, στους δρόμους στο καφενείο.
Σήμερα; Tίποτε. Έχω τύχει εκεί. Μόνο το χιόνι είναι το ίδιο. Αυτό δεν αλλάζει…» καταλήγει η Ελευθερία Λαλοπούλου από το γραφικό Νεστόριο.
ΣΤΗ ΣΙΑΤΙΣΤΑ
Τελευταίος σταθμός η πανέμορφη Σιάτιστα με συνταξιδιώτισσα την Ελένη Καλαμπούκα.
Η απόσταση σύντομη σχετικά. Αυτά που πρέπει να γίνουν πολλά, λόγω έλλειψης χρόνου, στην… άσχετη Μελβούρνη!
«Στη Σιάτιστα όλα είναι μαγικά μέχρι σήμερα», με εκπλήσσει ευχάριστα η Ελένη.
«Να σου πω για τις κλαδαριές που ζουν και βασιλεύουν, τα κάλαντα, τα υπέροχα κεράσματα. Οι κλαδαριές είναι πελώριες φωτιές (Στη Μυτιλήνη τα λέμε κάψαλα). Τις ανάβουν στις γειτονιές την προπαραμονή, τραγουδούν και χορεύουν γύρω από αυτές. Μετά ξεχύνονται στις γειτονιές, τις κοντινές, τραγουδώντας τα Σιατιστινά κάλαντα και τρώνε λουκάνικα χωριάτικα, πεντανόστιμα πίνοντας παλιό κρασί. Μια ατμόσφαιρα μοναδική που είμαστε τυχεροί γιατί την απολαμβάνουμε, όσοι βρεθούμε εκεί, μέχρι σήμερα!»
Μια αισιόδοξη νότα στο τέρμα του υπέροχου αυτού ταξιδιού με μαγικές εικόνες, μοναδικές γεύσεις και ακούσματα ονειρεμένα…
Καλά Χριστούγεννα σε όλους!
