Με τη Λίζα Κουτσαπλή γνωριζόμαστε εδώ και πολλά χρόνια. Όπως και πολλοί άλλοι ερευνητές, έτσι κι εμείς συναντιόμαστε από κοντά για τις έρευνές μας, αλλά και διαδικτυακά, εκείνη από την Αθήνα και εγώ από τη Μελβούρνη.
Τρέφω μεγάλη εκτίμηση και θαυμασμό για το έργο και την αφοσίωσή της στην ιστορία και τη διάσωση των πολύτιμων αρχείων. Πρόσφατα, η προσφορά της αναγνωρίστηκε και από το Πανεπιστήμιο Σίδνεϊ.
Η Λίζα και ο σύζυγός της Theo, ζουν σε μια πανέμορφη περιοχή της Αθήνας, το Κολωνάκι, σε ένα διαμέρισμα με ξεχωριστή αισθητική και χάρη αλλοτινών εποχών.
Το μεγαλείο της οικοδομής του 1930 με τη βαριά σιδερένια πόρτα στην είσοδο, το ψηφιδωτό πάτωμα που σε οδηγεί σε ένα από αυτά τα καγκελωτά ασανσέρ που βλέπαμε στις ασπρόμαυρες ταινίες, είναι το ιδανικό μέρος για το πάθος της Λίζας.
Η παραδοσιακή ελληνική φιλοξενία του ζευγαριού με συγκινεί κάθε φορά που τους επισκέπτομαι, αλλά αυτό που με συνεπαίρνει είναι η βιβλιοθήκη της Λίζας όπου μπορεί κανείς να βρει πάρα πολλά φωτογραφικά άλμπουμ της Ελλάδας των παλαιών εποχών. Αυτό είναι και το πάθος της Λίζας.
Ασχολείται χρόνια με τη συλλογή και αρχειοθέτηση ψηφιακού φωτογραφικού υλικού. Ψάχνει, εντοπίζει, μελετά, αναλύει και συνδέει χιλιάδες φωτογραφίες διαφόρων ιδιωτικών και δημόσιων ιστορικών αρχείων της Ελλάδας.
Στην ψηφιακή της συλλογή υπάρχουν φωτογραφίες, καρτ-ποστάλ, πίνακες ζωγραφικής και χάρτες από όλα τα μήκη και τα πλάτη της Ελλάδας, αποτυπώνοντάς την έτσι σε ζωντανές απεικονίσεις.
Μέσω της δουλειάς της έχει δημιουργήσει ένα πολύ καλό δίκτυο ανθρώπων που μοιράζονται το ίδιο πάθος και μέσω της εθελοντικής τους εργασίας ερευνούν και μοιράζονται τα ευρήματά τους, όπως ο Μάρκος Ψαράκης. Τη σελίδα της Λίζας με το ψηφιακό της αρχείο ακολουθούν 28.400 άτομα.
Αντικείμενο των ερευνών της αποτελεί και η γενέτειρα των γονιών της, η Λήμνος. Έχει συλλέξει και καταγράψει χιλιάδες φωτογραφίες του νησιού από την εποχή πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την εγκατάσταση των συμμαχικών δυνάμεων για την εκστρατεία της Καλλίπολης.
Μέσω της Λίζας έπεσε στην αντίληψή μου και ο γεννημένος στη Γαλλία Έλληνας φωτογράφος Etienne Labranche, ο οποίος συνόδευε και φωτογράφιζε τα ελληνικά στρατεύματα κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων το 1912-1913.
Έχει αποτυπώσει φωτογραφικά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας, της Ηπείρου και της βόρειας Ελλάδας καθώς και τα νησιά του βορειανατολικού Αιγαίου, συμπεριλαμβανομένης και της Λήμνου.
Οι φωτογραφίες του απεικονίζουν τις καθημερινές στιγμές των κατοίκων, αλλά και τους εορτασμούς της αποτίναξης της οθωμανικής αυτοκρατορίας και την απελευθέρωση από το ελληνικό ναυτικό το 1912.
Εκατό χρόνια μετά, το 2012, η δουλειά του Etienne Labranche αναγνωρίστηκε και κυκλοφόρησε σε έντυπη μορφή από το Δήμο Καλαμαριάς. Χάρη στη Λίζα κατάφερα να έχω ένα αντίτυπο αυτής της σπάνιας έκδοσης.
Η Λίζα, επίσης, μου επισήμανε τη συλλογή του Labranche με φωτογραφίες της Λήμνου από τις απαρχές του Α’ Παγκοσμίου πολέμου.
Με έχει βοηθήσει επίσης πάρα πολύ να εντοπίσω τα μέρη που είναι τραβηγμένες οι φωτογραφίες πολλών ερασιτεχνών φωτογράφων που υπηρετούσαν ως στρατιώτες ου εκστρατευτικού σώματος των ANZAC στη Λήμνο την εποχή της εκστρατείας στην Καλλίπολη.
Ειδικά μία φωτογραφία του στρατιώτη Albert Savage στο 3ο Αυστραλιανό Γενικό Νοσοκομείο. Στη φωτογραφία απεικονίζεται ένα ζευγάρι ντόπιων που στήθηκαν να φωτογραφηθούν για τον Albert Savage ο οποίος συνήθιζε να κάνει βόλτες και να βρίσκει σκηνικά για φωτογράφιση.
Δεν έγραψε, όμως, στη φωτογραφία την ακριβή τοποθεσία, παρά μόνο «Village Folk» («Xωρικοί»). Η Λίζα αναγνώρισε αμέσως την ακριβή τοποθεσία και -τι σύμπτωση…- ήταν στο χωριό των γονιών της τα Τσιμάνδρια.
Πριν μερικά χρόνια συνόδεψα την Deb Stewart, απόγονο Αυστραλής νοσοκόμας που υπηρέτησε στη Λήμνο το 1915, σε αυτό το μέρος.
Το ενδιαφέρον της Λίζας για την ελληνική σύνδεση με τους στρατιώτες των ANZAC, ενισχύεται και από τους δικούς της δεσμούς με την Αυστραλία και την ιστορία της Αυστραλίας με τους ΑNZACs.
Οι γονείς της Λίζας μετανάστευσαν στην Αυστραλία το 1950, όπως και πολλοί άλλοι μετανάστες τότε, κάνοντας ένα νέο ξεκίνημα στη ζωή τους. Έζησαν στην επαρχιακή Βικτώρια, στο Heathcote, όπου γεννήθηκε και η Λίζα.
Έπειτα επαναπατρίστηκαν και επέλεξαν να ζήσουν στην Αθήνα, διατηρώντας όμως και το σπίτι τους στη Λήμνο. Τα χρόνια που πέρασε η Λίζα στην Αυστραλία ήταν σημαντικά και της άφησαν έντονη την αυστραλιανή προφορά, αλλά και τη γνώση της σημαντικότητας των στρατιωτών των ANZAC στην ιστορία της Αυστραλίας.
Τι ωραία σύμπτωση που αυτή η ιστορία συνδέεται με τη Λήμνο και η Λίζα με τον δικό μας Lee Tarlamis, πολιτειακό γερουσιαστή και πρόεδρο της Επιτροπής Μνήμης Λήμνου–Καλλίπολης (Melbourne’s Lemnos Gallipoli Commemorative Committee)!
Πριν μερικά χρόνια, η Λίζα δώρισε μια μοναδική συλλογή με αυθεντικές φωτογραφίες στο Μουσείο Αθηνών. Στη συλλογή περιλαμβάνονται 2.600 φωτογραφίες από τον Πειραιά και την Αθήνα του 1960.
Ταυτίζομαι μαζί της σε μεγάλο βαθμό μιας και εγώ έχω ασχοληθεί με το να πείσω οικογένειες Αυστραλών να δωρίζουν τις φωτογραφίες από τους προγόνους τους που υπηρέτησαν ως ANZACs.
Γνωρίζω, επίσης, πόσο κρίμα είναι όταν χάνονται για πάντα μοναδικά αρχεία σε πυρκαγιές και ιδιωτικές πωλήσεις. Όσοι έχουν γνήσιο ενδιαφέρον για την ιστορία και τα φωτογραφικά αρχεία της Ελλάδας οφείλουν πολλά στην Λίζα.
Ήταν υπέροχο το γεγονός ότι η δουλειά της Λίζας αναγνωρίστηκε από το Πανεπιστήμιο Σίδνεϊ, στο οποίο φιλοξενείται η φωτογραφική συλλογή Woodman. Το Πανεπιστήμιο είχε απευθύνει δημόσια έκκληση για την αναγνώριση των φωτογραφιών της συλλογής Woodman (σχετικό άρθρο δημοσιεύτηκε στον «Νέο Κόσμο» στις 19 Αυγούστου 2020).
H Λίζα ήταν εκείνη η οποία, πριν τρία χρόνια, ασχολήθηκε με τον εντοπισμό των τοποθεσιών καθώς στις εκατοντάδες αυτές φωτογραφίες δεν αναγραφόταν η τοποθεσία.
Έγραψα το άρθρο αυτό για να τιμήσω τη Λίζα για όλη την εθελοντική εργασία που προσφέρει με τέτοιο πάθος. Το ομαδικό της πνεύμα αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση για όλους μας. Ελπίζω να συνεχίσουμε για πολλά χρόνια να συνεργαζόμαστε και να μοιραζόμαστε το κοινό αυτό ταξίδι των ανακαλύψεων.
*Ο Jim Claven είναι ιστορικός, συγγραφέας και γραμματέας της Επιτροπής Lemnos Gallipoli Commemorative Committee. Έχει γράψει το βιβλίο “Lemnos & Gallipoli Revealed: A Pictorial History of the ANZACs in the Aegean, 1915-1916”. Μπορείτε να επικοινωνείτε μαζί του ηλεκτρονικά στο jimclaven@yahoo.com.au
**Το φωτογραφικό αρχείο της Λίζας μπορείτε να το βρείτε στο διαδίκτυο υπό τον τίτλο Liza’s Photographic Archive of Greece – Φωτογραφικά άλμπουμ της Ελλάδας.
***Το αρχείο Woodhouse μπορείτε να το δείτε στο σύνδεσμο https://aaia.sydney.edu.au/the-woodhouse-archive-a-photographic-legacy-connecting-past-and-present/