Σε προηγούμενο σημείωμά μας προσδιορίσαμε αδρά το τι σημαίνει μία λογοτεχνική ανάλυση. Όταν μιλάμε για ένα λογοτέχνημα εννοούμε ένα έργο που έχει μία αναμφισβήτητη λογοτεχνική αξία.

Ο λογοτέχνης είναι ο δημιουργός ενός τέτοιου λογοτεχνικού έργου που μπορεί να είναι ένα ποίημα, ένα διήγημα, μια νουβέλα ή και ένα μυθιστόρημα. Σε όλα αυτά φαίνεται η ιδιαίτερη και συστηματικά προσεκτική χρήση της γλώσσας που είναι το σημαντικότερο υλικό που επενδύει ο λογοτέχνης στο λογοτέχνημά του.

Ό,τι θα πούμε παρακάτω ανάγεται στη θεωρία της λογοτεχνίας, η οποία έχει ως αντικείμενό της την επιστημονική μελέτη των λογοτεχνημάτων από πλευράς δομής, λειτουργίας, περιγραφής και ανάλυσης, αλλά και περισσότερο στη σοβαρή και ποιοτική αξιολόγηση των έργων της λογοτεχνίας.

Προτού προβούμε σε μία λογοτεχνική ανάλυση πρέπει να έχουμε μία προσωπική και ολοκληρωμένη εικόνα -από πολλές πλευρές- του αντικειμένου που θα αναλύσουμε. Εάν δώσουμε μερικές επικεφαλίδες στα σημεία που θα αναλύσουμε, αυτά θα μας βοηθήσουν να εντοπίσουμε τα ιδιαίτερα στοιχεία για τα οποία έχουμε να πούμε κάτι.

Μπορούμε να αρχίσουμε από το περιεχόμενο που θα είναι και το θέμα, αλλά και ο τρόπος «κατασκευής» του που θα είναι η δομή του λογοτεχνήματος.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ, ΘΕΜΑ ΚΑΙ ΔΟΜΗ

1) Θα εξακριβώσουμε τις κύριες ιδέες. Πώς εκφέρονται οι συγκινήσεις, τα συναισθήματα, και πώς περιγράφονται τα γεγονότα; Πώς συνυφαίνονται οι ιδέες και πώς εκδηλώνονται οι σκέψεις του συγγραφέα και επηρεάζουν τις σκέψεις του αναγνώστη και τι συναισθήματα του φέρνουν;

2) Αναλύουμε τη δομή του πονήματος και βλέπουμε με ποια σειρά εκφράζονται όλα αυτά και πώς γίνονται οι μεταβολές. Τι προηγείται και τι έπεται; Υπάρχει οργανική εξέλιξη στην κίνηση αυτή; Φαίνεται φυσική ή τεχνητή;

Πώς δικαιολογείται μία τέτοια αλλαγή; Και πώς αξιολογείται η ροή του ποιήματος ή της υπόθεσης; Είναι οργανωμένη και συντονισμένη ή φαίνεται σπασμωδική και μονομερής;

3) Ποια είναι η κεντρική ιδέα που μπορείς να διατυπώσεις με λίγα λόγια; Μπορούμε να πούμε πως ο συγγραφέας περιγράφει τις χαρές της ζωής, τον πόνο της ξενιτιάς ή και το θαυμασμό του για τη φύση κ.λπ.

Υπάρχουν όμως και συμβολικά ποιήματα για τα οποία ο καθορισμός τού θέματος μπορεί να είναι κρυμμένος σε όλο το περιεχόμενό του και πολλές φορές είναι μάλλον δύσκολος. Μπορούμε όμως να χαρακτηρίσουμε την κεντρική ιδέα ως πρωτότυπη ή και ασυνήθιστη, ακόμη και ρηχή εάν δεν μας ικανοποιεί το θέμα του ή η παρουσίασή του. Μήπως όμως δεν μπορέσαμε να μπούμε στα άδυτά του; Μήπως δεν καταλάβαμε για το τι μας λέει;

4) Τα θέμα μπορούμε να το προσδιορίσουμε ως άκρως προσωπικό ή και ιδιωτικό, αλλά και πολιτικό, ιστορικό, πατριωτικό, θρησκευτικό ή και παγκόσμιο που αναφέρεται στον έρωτα ή και στο θάνατο.

Εάν η παρουσίαση του θέματος μάς συγκινεί και είναι ενδιαφέρουσα και εντυπωσιακή η πλοκή του και είναι δραματικά αποκαλυπτικό, τότε το λογοτέχνημα μάς υπαγορεύει να το εκτιμήσουμε ακριβώς για αυτό που είναι και να το χαρακτηρίσουμε ως υπέροχο και άκρως πετυχημένο.

Όλα τα λογοτεχνικά δημιουργήματα δεν εκτιμιούνται με το ίδιο τρόπο από όλους μας, όπως όλοι μας δεν προτιμούμε τα ίδια φαγητά.

ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΕΞΑΣΚΗΣΗ

Α) Όταν αναλύουμε ένα λογοτέχνημα έχουμε και αρκετά άλλα στοιχεία να παρατηρήσουμε όπως το ρυθμό, το ύφος ή ακόμη και τον ήχο που έχουν όλες οι λέξεις του. Στο τέλος θα τα συνεκτιμήσουμε όλα και αφού τα ανασυγκροτήσουμε σε ένα ποιοτικό σύνολο παρουσίασης, δίνουμε μία τελική αξιολόγηση, δικαιολογώντας συνάμα και τη δική μας κρίση.

Β) Μία πρακτική εξάσκηση μπορούμε να κάνουμε με το παρακάτω ρεαλιστικό και αυτοσχέδιο ποίημα του σύγχρονού κορυφαίου και βαθυστόχαστού μας ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη (1925–2005), από τη συλλογή του «Ποιήματα 1941-1971».

Γ) Τέλος, έχουμε τόσους πολλούς και ικανούς ποιητές στην Ελληνική μας Παροικία της Μελβούρνης που μπορούν να αξιολογήσουν το παρακάτω ποίημα και να χαρούμε όλοι μας τις τεκμηριωμένες κριτικές και λεπτομερείς αναλύσεις τους.

Ο «Νέος Κόσμος» θα δημοσιεύσει με πολλή ευχαρίστηση τις τρεις πρώτες πολυτισμογνωστικότερες επιλογές για την τέρψη όλων των αναγνωστών του.

Θα ‘ρθει μια μέρα

Θα ‘ρθει μια μέρα που δε θα ‘χουμε πια τι να πούμε
Θα καθόμαστε απέναντι και θα κοιταζόμαστε στα μάτια
Η σιωπή μου θα λέει: Πόσο είσαι όμορφη, μα δε
βρίσκω άλλο τρόπο να στο πω
Θα ταξιδέψουμε κάπου, έτσι από ανία ή για να
πούμε πως κι εμείς ταξιδέψαμε.
Ο κόσμος ψάχνει σ’ όλη του τη ζωή να βρει τουλάχιστο
τον έρωτα, μα δεν βρίσκει τίποτα.
Σκέφτομαι συχνά πως η ζωή μας είναι τόσο μικρή
που δεν αξίζει καν να την αρχίσει κανείς.
Απ’ την Αθήνα θα πάω στο Μοντεβίδεο ίσως και
στη Σαγκάη, είναι κάτι κι αυτό δε μπορείς
να το αμφισβητήσεις.
Καπνίσαμε –θυμήσου– ατέλειωτα τσιγάρα
συζητώντας ένα βράδυ
–ξεχνώ πάνω σε τι– κι είναι κρίμα γιατί ήταν τόσο
μα τόσο ενδιαφέρον.
Μια μέρα, ας ήτανε, να φύγω μακριά σου αλλά κι
εκεί θα ‘ρθεις και θα με ζητήσεις
Δε μπορεί, Θε μου, να φύγει κανείς μοναχός του.